ORIGINAL_ARTICLE
علم انسان به خدا در تفکر فارابی
مسئله «علم انسان به خدا» با وجود اینکه در طول تاریخ دیرپای فلسفه و الهیات، سابقهای کهن دارد، اما همچنان ذهن متفکران دینی بهویژه فلاسفه دین و حتی برخی از معرفتشناسان معاصر را به خود مشغول داشته است. در این میان، فارابی معتقد است که قوای ادارکی بشر در شناخت اشیا و بهویژه خدا با محدودیتها و موانع مهمی مواجه است و ایجاد صورت معقول (مفهوم) خدا در ذهن یا عقل انسان مشکلاتی جدی به همراه دارد. همچنین نامها و اوصافی که خدا با آنها نامیده میشود، بهنحوی معنادار هستند و سخنگفتن از خدا بهگونهای که هم معتبر (صادق و موجّه) باشد و هم به مشکلات کلامی نینجامد (تنزیه خدا از مخلوقات حفظ شود و تشبیه او به مخلوقات منتفی گردد)، نهایتاً با زبان اشتراک معنوی امکانپذیر است. فارابی در کنار بیان فلسفی علم انسان به خدا، میکوشد تبیین عرفانی از آن نیز ارائه دهد و اگر فصوص الحکم را از آنِ وی بدانیم، او بحث مشبعی را به روش عرفا در باب موانع و محدودیتهای شناخت عقلیِ انسان از خدا و لزوم شناخت شهودیِ انسان از او مطرح کرده است. نوشتار حاضر، ضمن تبیین مباحث فوق، به بررسی و نقد دیدگاههای فارابی در این باره و نظرات برخی محققان میپردازد که تا حدی متعرض این مسئله شدهاند.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_244360_a1ec3e24657fee00b5affc7a52b74b16.pdf
2021-04-21
5
30
0199
فارابی
علم انسان به خدا
سخنگفتن از خدا
عقل
شهود
مهدی
عباس زاده
mehr_1777@yahoo.com
1
دانشیار گروه معرفت شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
AUTHOR
* قرآن مجید.
1
ابنسینا، حسینبنعبدالله؛ التعلیقات؛ تحقیق عبدالرحمن بدوى؛ بیروت: مکتبه الأعلام الاسلامى، 1404ق.
2
اکبری، فتحعلی؛ ترجمه تعلیقات فارابی؛ آبادان: نشر پرسش، 1390.
3
حسنزاده آملی، حسن؛ نصوص الحکم بر فصوص الحکم؛ تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا، 1365.
4
داوری اردکانی، رضا؛ فارابی؛ تهران: طرح نو، 1374.
5
ـــــ؛ ما و تاریخ فلسفه اسلامی؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.
6
سهروردی، شهابالدین یحیی؛ حکمة الاشراق: مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ ج2، تصحیح و مقدمه هنرى کربن؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.
7
عباسزاده، مهدی؛ «سخنگفتن از خدا در الهیات دنس اسکوتوس با نگاهی با تأثیر آراء ابنسینا»، دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت سینوی؛ دانشگاه امام صادق پردیس خواهران، س19، ش54، پائیز و زمستان 1394.
8
فارابی، ابونصر؛ آراء اهل المدینة الفاضله و مضاداتها؛ مقدمه و شرح و تعلیق از على بوملحم؛ بیروت: مکتبه الهلال، 1995.
9
ـــــ؛ التجرید علی رسالة الدعاوی القلبیه: رسائل الفارابی؛ تحقیق موفق فوزی الجبر؛ دمشق: الینابیع، 2008م الف.
10
ـــــ؛ السیاسة المدنیه؛ تحقیق و شرح از على بوملحم؛ بیروت: مکتبه الهلال، 1996م.
11
ـــــ؛ فصوص الحکم؛ تحقیق شیخ محمد حسن آل یاسین؛ قم: انتشارات بیدار، 1405ق.
12
ـــــ؛ فی التعلیقات: رسائل الفارابی؛ تحقیق موفق فوزی الجبر؛ دمشق: دارالینابیع، 2008م ب.
13
ـــــ؛ فی العلم الالهی؛ تحقیق و وتقدیم عبدالرحمن بدوی؛ قاهره: دارالنهضه العربیه، 1966.
14
ـــــ؛ فی الملة الفاضله: رسائل فلسفیه للکندی و الفارابی و ابنباجه و ابنعدی؛ تحقیق و تقدیم عبدالرحمن بدوی؛ [بیجا]، دارالأندلس للطباعه و النشر، 1983م.
15
نتون، ایان ریچارد؛ فارابی و مکتب او؛ ترجمه غلامرضا جمشیدیها و کوشا وطنخواه؛ تهران: نور علم، 1389.
16
یثربی، سیدیحیی؛ تاریخ تحلیلی انتقادی فلسفه اسلامی، به ضمیمه نقد محتوایی کتاب؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388.
17
Aristotle, Metaphysics; Translated by W. D. Ross; The Complete Works of Aristotle; Edited by Jonathan Barnes; Vol.2, Fourth Printing, Princeton: Princeton University Press, 1991.
18
ORIGINAL_ARTICLE
رمزگرایی و نماداندیشی در زبان دینی از دیدگاه ابنعربی و پل تیلیش
عالمان الهیات مسیحی و اسلامی در طول هزاران سال تلاش کردهاند در برابر جریانهای فکری و دینی، تبیینی قابلدفاع از آموزهها و گزارههای دینی ارائه کنند. این پژوهش با بهرهمندی از مقایسه دو سنت مسیحی و اسلامی در تحلیل زبان دینی و با بهرهمندی از معنای صحیح روش نماداندیشانه پل تیلیش و رمزگرایانه ابنعربی، در صدد است سهم بسزایی در شناخت واقعیت دین و زبان دینی ایفا کند و پاسخی متناسب به این مسئله دهد که آیا در پرتو هر یک از این دو چارچوب فکری، دیگری را میتوان بهتر فهمید و با برقراری مقایسه میان دو چارچوب فکری و نظام معرفتی، الگوی جامع و کلان دیگری ارائه کرد؟ در این زمینه با مفهومکاوی معنای اصیل و حقیقی نماد، رمز و تأویل به ضرورت نمادگرایی و رمزگرایی در زبان دین دست یافته و مرز و محدوده اصیل و حقیقی تأویل در آنها را بهروشنی مشخص ساخت. ظرفیت تنسیق و صورتبندی نوین از عرفان ابنعربی و مواجهه عرفان ابنعربی با پرسشهای نوینی از سوی مکتب فکری الهیاتی ـ فلسفی پل تیلیش ، تمهیدی است از برای فحص از دستیابی به پاسخ ابنعربی در این زمینه معرفتی است؛ با دلالتپژوهی و علتکاوی بهکار رفتن نمادها و رمزها در زبان دینی، مواجهه متنپژوهانه بهتری با متون مقدس صورت یافته و از پیدایش شبهات پیرامون آنها حذر شود. برای پاسخ به این مسئله، روش پژوهش، مقایسه متوازن مبتنی بر تحلیل منطقی مفاهیم است.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_244591_767cee7f6b5f23537e9c74c471cdc603.pdf
2021-04-21
29
53
0299
زبان دینی
ابنعربی
پل تیلیش
زبان نمادین
رمز
وحی
شریعت
امیر عباس
علیزمانی
amir_alizamani@ut.ac.ir
1
دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران.
AUTHOR
محمود
قاسمی قلعه بهمن
bahman.mgb@gmail.com
2
دانشجوی دکتری رشته فلسفه تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
AUTHOR
آشتیانی، سیدجلالالدین؛ شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم؛ قم: بوستان کتاب، 1388.
1
ابنعربی، محىالدین؛ الفتوحات المکیه؛ بیروت: دار صادر و دار احیاء التراث العربی، [بیتا].
2
ـــــ؛ فصوص الحکم؛ قاهره: دار إحیاء الکتب العربیه، 1946م.
3
ـــــ؛ فصوص الحکم؛ مقدمه الدکتور أبوالعلا عفیفی؛ تهران: الزهراء ، 1370.
4
ـــــ؛ التدبیرات الالهیه فى اصلاح المملکه الانسانیه؛ لیدن: مطبعه بریل، 1336.
5
ـــــ؛ التجلیات الالهیه؛ تحقیق عثمان اسماعیل یحیی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1367.
6
ـــــ؛ نقش الفصوص؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1370.
7
الترکه، صائنالدین على بن محمد؛ تمهید القواعد؛ تصحیح و مقدمه آشتیانی؛ تهران: انتشارات انجمن اسلامی حکمت و فلسفه، 1360.
8
ـــــ؛ شرح فصوص الحکم؛ محسن بیدارفر؛ قم: بیدار، 1378.
9
توماس، جان هیوود؛ پل تیلیش؛ ترجمه فروزان راسخی؛ تهران: هرمس، 1393.
10
جامى، عبدالرحمن؛ نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص؛ تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1370.
11
ـــــ؛ شرح فصوص الحکم؛ تحقیق و تصحیح عاصم ابراهیم الکیالى الحسینى الشاذلى الدرقاوى؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1425ق.
12
الجندى، مؤیدالدین؛ شرح فصوصالحکم؛ تحقیق و تصحیح سیدجلال الدین آشتیانى؛ قم: بوستان کتاب، 1423ق.
13
حسنزاده آملى، حسن؛ ممد الهمم در شرح فصوص الحکم؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، 1378.
14
خمینى، روحالله؛ مصباح الهدایه إلى الخلافه و الولایه؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1376.
15
ـــــ؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس؛ تهران: پاسدار اسلام، 1410ق.
16
ـــــ؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1377.
17
خوارزمى، تاجالدین حسین؛ شرح فصوص الحکم؛ قم: بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه)، 1379.
18
راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ تحقیق و تصحیح داوودى، صفوان عدنان؛ بیروت: دارالقلم و دمشق: الدار الشامیه، 1412ق.
19
رحیمیان، سعید؛ تجلی و ظهور در عرفان نظری؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1376.
20
روحانینژاد، حسین؛ مواجید عرفانی؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386.
21
طریحی، فخرالدین بن محمد؛ مجمع البحرین؛ تحقیق و تصحیح احمد حسینى اشکورى؛ تهران: مرتضوى، 1375.
22
علیزمانی، امیرعباس؛ سخن گفتن از خدا؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387.
23
فنارى، شمسالدین محمد حمزه؛ مصباح الأنس بین المعقول و المشهود؛ تحقیق و تصحیح عاصم ابراهیم الکیالی؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 2010م.
24
قیصرى، داود؛ شرح فصوص الحکم؛ تحقیق و تصحیح سید جلالالدین آشتیانى؛ تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، 1375.
25
کاشانی، عبدالرزاق؛ شرح فصوص الحکم؛ قم: بیدار، 1370.
26
ـــــ؛ تأویلات (تفسیر ابنعربی)؛ تحقیق و تصحیح سمیر مصطفى رباب؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1422.
27
مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368.
28
Pual Tilich; The Courage to be; Copyright by Yale University press, New haven & London, New York printed in the United States Of America: Vail-Ballou Press, Inc. Binghamton, 1952.
29
_____; Dynamics of Faith; Copyright 1957, printed in the United States Of America: first harper torchbook edition published 1958.
30
_____; Systematic Theology; Three volumes in one, published, printed in the United States Of America, 1967.
31
_____; Systematic Theology; volume I by The University of Chicago, 1951.
32
_____; Systematic Theology; volume II by The University of Chicago, 1957.
33
_____; Systematic Theology; volume III by The University of Chicago, 1963.
34
_____; Theology of culture; Copyright 1959 by Oxford University Press, Edited by Robert C. Kimball ,Oxford University press London Oxford New York, printing. Printed in the United States of America, 1964.
35
ORIGINAL_ARTICLE
مبانی وحدت وجود در اندیشه هراکلیتوس و ملاصدرا
دریافت مفهوم وحدت و تلاش برای بازگرداندن کثرات عالم به امری وحدتبخش در فلسفه، تلاشی دیرینه است که سابقه آن را میتوان تا فلسفه یونان باستان بهویژه در فلسفه هراکلیتوس پی گرفت. وحدت در اندیشه او با آنچه پیشینیان او از وحدت دریافتند، متفاوت است. نگاه او به «آرخه» گذری است از ماده به امر غیر مادی؛ مظهر این امر «لوگوس» است. لوگوس، وحدتبخش امر مادی و غیر مادی و کلّ هستی است. در جهان اسلام نیز نظریه وحدت وجود مورد توجه عرفا و در رأسشان ابنعربی بوده است؛ اما ملاصدرا اولین فیلسوفی است که این نظریه را به صورت استدلالی و عقلانی در نظامی فلسفی عرضه میکند. هراکلیتوس و ملاصدرا تلاش میکنند تصویری وحدت وجودی از عالم هستی نشان دهند. نظرات هر دو فیلسوف در عین اختلاف، دارای نقاط اشتراک نیز میباشند. این مقاله در صدد بررسی مبانی وحدت وجود در اندیشه این دو فیلسوف است و به مقایسه نقاط اشتراک و اختلاف این دو اندیشمند میپردازد.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_244593_454dd9ea305793747edb7ab869064bc4.pdf
2021-04-21
55
74
0399
ملاصدرا
هراکلیتوس
وحدت وجود
لوگوس
محمدکاظم
علمی سولا
sadegh369@gmail.com
1
دانشیار گروه فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
محمدصادق
مصحفی
moshafi.sadegh@gmail.com
2
دانش آموخته کارشناسی ارشد فلسفه اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
* قرآن کریم.
1
آشتیانی، سیدجلالالدین؛ شرححال و آرای فلسفی ملاصدرا؛ قم: بوستان کتاب، 1387.
2
ـــــ؛ هستی از نظر فلسفه و عرفان؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1376.
3
ابراهیمی دینانی، آرزو، «بنیانگذار وحدت وجود، حلاج یا ابنعربی؟»، مطالعات عرفانی؛ ش11، بهار و تابستان 89.
4
ابنترکه، صائنالدین؛ تمهید القواعد؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1360.
5
ابنسینا، حسین بن عبدالله؛ الشفاء؛ قم: مکتبه آیهالله المرعشى، 1404ق.
6
ابنعربی، محىالدین؛ الفتوحات المکیة؛ بیروت: دار الصادر، [بیتا].
7
ابراهیمی دینانی، آرزو، «بنیانگذار وحدت وجود، حلاج یا ابنعربی»، مجله علمی- پژوهشی مطالعات عرفانی؛ ش11، بهار و تابستان 1389.
8
ارسطو؛ در باره نفس؛ ترجمه علیمراد داودی؛ تهران: حکمت، 1389.
9
ـــــ؛ طوبیقا؛ ترجمه پرخیده ملکی؛ اهواز: دانشگاه شهید چمران، 1379.
10
ـــــ؛ متافیزیک؛ ترجمه شرفالدین خراسانی؛ تهران: گفتار، 1367.
11
استیس، والتر ترنس؛ تاریخ انتقادی فلسفه یونان؛ ترجمه یوسف شاقول؛ قم: دانشگاه مفید، 1386.
12
افلاطون؛ دوره آثار؛ ترجمه محمدحسن لطفی؛ تهران: خوارزمی، 1367.
13
ـــــ؛ ضیافت (درس عشق از زبان افلاطون)؛ ترجمه دکتر محمود صناعی؛ تهران: فرهنگ، 1384.
14
ایجى، میرسید شریف؛ شرحالمواقف؛ قم: افست، 1325.
15
جوادی آملی، عبدالله؛ رحیق مختوم؛ قم: اسراء، 1375.
16
خراسانی، شرفالدین (شرف)؛ نخستین فیلسوفان یونان؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1382.
17
سبزوارى، ملاهادی؛ شرح المنظومه؛ تهران: ناب، 1369.
18
سعیدی، حسن، «آثار فلسفی و کلامی اصالت وجود»، آینه معرفت؛ ش10، بهار 1386.
19
سوزنچی، حسین، «وحدت وجود در حکمت متعالیه بررسی تاریخی و معناشناختی» پژوهشنامه حکمت و دین؛ ش4، پاییز و زمستان 1383.
20
سهروردی، شهابالدین؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ چ2، تهران: اشراق، 1375.
21
صدرالدین شیرازی، محمدابراهیم؛ الاسفار الاربعه؛ بیروت: دار احیاء التراث، 1981.
22
ـــــ؛ الشواهد الربوبیه؛ مشهد: المرکز الجامعى للنشر،1360.
23
ـــــ؛ رسالة فى الحدوث؛ چ1، تهران: صدرا، [بیتا].
24
ـــــ؛ الرسائل، قم: مکتبه المصطفوی، [بیتا].
25
ـــــ؛ المبدأ و المعاد؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه، 1354.
26
ـــــ؛ المشاعر، تهران: کتابخانه طهورى، 1363.
27
طباطبایى، محمدحسین؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ تهران: صدرا، 1364.
28
ـــــ؛ نهایة الحکمه؛ قم: انتشارات جامعه مدرسین، [بیتا].
29
عفیفی، ابوالعلاء؛ شرحی بر فصوصالحکم؛ ترجمه نصرالله حکمت؛ تهران: الهام، 1380.
30
کوچنانی، قاسمعلی، «تأثیر مسئله اصالت وجود بر سایر مسائل فلسفی»، مقالات و بررسیها؛ ش76، پاییز و زمستان 1383.
31
گمپرتس، تئودور؛ متفکران یونانی؛ ترجمه محمدحسن لطفی؛ تهران: خوارزمی، 1375.
32
لائرتیوس، دیوگنس؛ فیلسوفان یونان؛ ترجمه بهراد رحمانی؛ تهران: مرکز، 1387.
33
مصباح، محمدتقی؛ شرح نهایة الحکمه؛ قم: مؤسسه آموزشی-پژوهشی امام خمینی (ره)، 1387.
34
مطهری، مرتضی؛ شرح مبسوط منظومه؛ تهران: حکمت، 1404.
35
ورنر، شارل؛ سیر حکمت در یونان؛ ترجمه بزرگ نادرزاده؛ تهران: زوار، [بیتا].
36
هگل، گئورگ؛ تاریخ فلسفه؛ ترجمه زیبا جبلی؛ تهران: یاران، 1387.
37
Kirk, Geoffrey Stephen; Cosmic fragments; Cambridge University Press, Britain,1975.
38
Guthrie, W. K. C.; A History of Greek Philosophy; V.1 The Earlier Presocratics and the Pythagoreans, Cambaridge University press, 1962.
39
Nietzche, Friedrich; Philosophy in the Tragic Age of the Greek; Translated with an Introuducction by Marianne Cowan; Regnery Publishing, Inc, U.S.A,1998.
40
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی نقدهای علامه جعفری بر قاعدههای «مُعطِی الشَیءِ لایَکُونُ فاقِداً لَه» و «بَسیطُ الحَقیقَه کُلُّ الأشیاءِ»
در میان قواعد فلسفی، دو قاعده «معطی الشیء لا یکون فاقداً له» و «بسیط الحقیقة کلّ الاشیا و لیس بشیء منها» بهویژه در مباحث الهیات از جایگاه ویژهای برخوردارند. فلاسفه به طور عام از قاعده نخست در تبیین سنخیت بین علت و معلول استفاده میکنند و ملاصدرا از قاعده دوم در اثبات وحدت شخصیه وجود بهره میگیرد. علامه محمدتقی جعفری که با تقریرهایی از وحدت وجود مخالف است و سنخیت را در عرصه ماورای طبیعت نمیپذیرد، به نقد دو قاعده فوق پرداخته است. ما در این مقاله انتقادهای ایشان را به این دو قاعده بررسی میکنیم و پس از بازشناسی خطاهای او در فهم این قواعد و قلمروهای آنها به این نتیجه میرسیم که آنها قادر به نفی دو قاعده مزبور نیستند. آزمودن قواعد فلسفی در عرصه طبیعت و خلط امور معرفتشناختی و وجودشناختی از مهمترین خطاهای اوست. این مقاله با استفاده از روش تحلیلی و با اتکا به آرای ملاصدرا به نقد اندیشه علامه جعفری پرداخته است.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_244595_b8ab6787a40164905d1d4931009cb6fe.pdf
2021-04-21
75
91
0499
قاعده بسیط الحقیقه
قاعده معطی الشیء علامه جعفری
سنخیت
نقد
مهدی
نجفی افرا
mhnjaf2002@yahoo.com
1
استاد گروه فلسفه واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی
AUTHOR
حمزه
نادعلی زاده
hamzehnadali@gmail.com
2
دانشجوی دکترای فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران
AUTHOR
ابنسینا؛ حسین بن عبدالله؛ النفس من کتاب الشفاء؛ تحقیق حسن حسنزاده الآملی؛ قم: بوستان کتاب، 1392.
1
جعفری، محمدتقی؛ ارتباط انسان ـ جهان؛ ج2، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1334.
2
ـــــ؛ تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی؛ تهران: اسلامی، 1373.
3
ـــــ؛ ترجمه و تفسیر نهجالبلاغه؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1376.
4
سبزواری، ملاهادی؛ شرح المنظومه؛ تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر؛ قم: انتشارات بیدار، 1390.
5
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعه؛ بیروت: دار احیاء التراث، 1981م.
6
ـــــ؛ مفاتیح الغیب؛ ملاحظات، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی؛ تهران: موسسه تحقیقات فرهنگى، 1363.
7
عبودیت، عبدالرسول؛ در آمدی بر نظام حکمت صدرایی؛ تهران: سمت، 1390.
8
ـــــ؛ در آمدی بر نظام حکمت صدرایی؛ ج1، تهران: سمت، 1392.
9
فلوطین؛ اثولوجیا؛ ترجمه و شرح حسن ملکشاهی؛ تهران: انتشارت سروش، 1388.
10
فیضالاسلام، علىنقى؛ ترجمه و شرح نهجالبلاغه؛ تهران: مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیضالاسلام، 1379.
11
ORIGINAL_ARTICLE
نظریه تمثل در تفسیر متون دینی در ظهور مثالی حقایق
تمثل، ظهور شیء برای انسان به صورتی است که انسان با آن مألوف و مأنوس بوده و با غرضی که ظهور به خاطر آن است، مناسب میباشد. تمثل از قبیل تبدیل و انقلاب چیزی به چیز دیگر نیست، بلکه متمثل بدون آنکه در ذات و حقیقت خود دگرگون شود، در صورتی در ظرف ادراک بیننده ظهور مییابد؛ بنابراین تمثل غیر از تشکل است. نظریه تمثل که ماهیتی فلسفی دارد، میتواند به مثابه مبنای مابعدالطبیعی در تفسیر متون دینی در ظهور مثالی حقایق به کار گرفته شود. در این نوشتار، نظریه تمثل از جهت مابعدالطبیعی و استنباطی، مورد بررسی قرار گرفته است.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_244596_912539108abee3f23c63d52918955ba4.pdf
2021-04-21
93
112
0599
واژگان کلیدی: مثال
تمثل
جبرئیل
مریم سلام الله علیها
پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم
محمد علی
اردستانی
aghlenab@gmail.com
1
استادیار گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی
AUTHOR
قرآن کریم.
1
آلوسى، محمود بن عبدالله؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی؛ تحقیق علی عبدالباری عطیه؛ چ1، بیروت: دار الکتب العلمه، منشورات محمد علی بیضون، 1415ق.
2
ابنسینا؛ حسین بن عبدالله؛ الحدود؛ چ2، قاهره: الهیئه المصریه، 1989م.
3
ـــــ؛ الشفاء؛ قم: مکتبه آیهالله المرعشى النجفی، 1404ق.
4
ـــــ؛ النجاة من الغرق فى بحر الضلالات؛ مقدمه و تصحیح محمدتقی دانشپژوه؛ چ2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1379.
5
بهایی لاهیجی، محمد بن محمدسعید؛ رسالة نوریه در عالم مثال؛ مقدمه و تصحیح و تعلیقات سید جلالالدین آشتیانی؛ چ2، تهران: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1372.
6
راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ القرآن الکریم؛ تحقیق صفوان عدنان؛ چ1، بیروت: دار القلم، [بیتا].
7
زمخشرى، محمود؛ مقدمة الأدب؛ چ1، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، 1386.
8
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ الحکمة المتعالیه فی الأسفار العقلیة الأربعه؛ چ5، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1419ق.
9
ـــــ؛ المبدأ و المعاد؛ چ1، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354.
10
طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ1، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1417ق.
11
فارابی، محمد بن محمد؛ فصوص الحکم؛ تحقیق محمدحسن آل یاسین؛ قم: بیدار، 1405ق.
12
فخر رازى، محمد بن عمر؛ التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)؛ چ3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
13
قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ تحقیق طیب موسوى جزایرى؛ چ3، قم: دارالکتب، 1363.
14
کوفی، فرات بن ابراهیم؛ تفسیر فرات الکوفی؛ چ1، تهران: وزاره الثقافه و الإرشاد الإسلامی و مؤسسه الطبع و النشر، 1410ق.
15
گنابادی، سلطان محمد بن حیدر؛ بیان السعادة فی مقامات العباده؛ چ2، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1408ق.
16
مجلسى، محمدباقر؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار؛ چ2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
17
میرداماد، محمدباقر؛ القبسات؛ چ2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1367.
18
ـــــ؛ جذوات و مواقیت؛ چ1، تهران: میراث مکتوب، 1380.
19
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و نقد راهحل ویلیام استوگر در مسئله فعل الهی بر مبنای حکمت متعالیه
این مقاله با این پرسش آغاز میشود که «آیا میتوان به فهمی از فعل الهی در جهان دست یافت که در عین حفظ حضور فعالانه و مستمر خداوند در عالم، نیازمند دستشستن از پذیرش قانونمندی موجبیتی جهان نباشیم؟». در این مسیر، پس از بررسی مهمترین نقاط موجود در سیر تحول مفهوم خدا و فعل او، از گذشته تاکنون، نخست به توضیح امیدبخشترین نظرات مطروحه در دوره معاصر، یعنی ایده راسل و پوکینگهورن، پرداخته و سپس با بررسی ظرفیت موجود در ایده استوگر به نقد این نظرات و بررسی قوتها و کاستیهای آنها مینشینیم. در ادامه با فهمی که قرائت علامه طباطبایی از حکمت متعالیه از حضور و نحوه فاعلیت خدا در جهان به ما میدهد در عین حفظ بصیرتها و نکات کارآمد ایده استوگر به نقد آن پرداخته و از خلال این گفتگوها نظریه مختار خود را - که سعی بر تجمیع ویژگیهای مثبت نظرات پیشین دارد- بر میگزینیم. در این نظریه، خداوند فاعلی است که از سویی جهان را بر اساس قانونمندی حاکم بر آن آفریده و همه ویژگیها و روابط و قوانین موجود در آن را همزمان با فعلِ هستیبخشیِ خویش بدان داده و از طرف دیگر به سبب هستیِ عین ربطی و سراسر فقر جهان و وجودبخشی آنبهآنِ خداوند، حضور مستمر و دائمی در ادامه حیات آن داشته و این فاعلیت فقط به لحظه خلقت محدود نمیگردد. با طرح و پذیرش این نگرش، امکان رهایی از دام اشکالات دئیستی وارد بر برخی نظرات پیشین از جمله فیزیک کلاسیک نیوتن نیز منتفی خواهد شد.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_244598_93c5f532e00e69cd849875feeb8ed144.pdf
2021-04-21
113
139
0699
فعل الهی
موجبیت
عدم تعین
قوانین طبیعت
علل اولیه و ثانویه
وجود عین ربط
عوالم غیرمادی
یوسف
دانشور
yousef.daneshvar@gmail.com
1
استادیار گروه فلسفه دین موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
AUTHOR
محمدرضا بهزادی مقدم
بهزادی مقدم
mrbehzadi@yahoo.com
2
دانشجوی دکتری فلسفه دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
AUTHOR
آرمسترانگ، دیوید؛ چیستی قانون طبیعت؛ مقدمه و ترجمه امیر دیوانی، ویراسته مصطفی ملکیان؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
1
باربور، ایان؛ دین و علم؛ ترجمه پیروز فطورچی؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392.
2
خاکی قراملکی، محمدرضا؛ تحلیل هویت علم دینی و علم مدرن؛ چ3، قم: کتاب فردا، 1391.
3
طباطبایی، سید محمدحسین؛ معنویت تشیع؛ چ6، قم: تشیع، 1387.
4
ــــــ؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج 1، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 ق.
5
مطهری، مرتضی؛ نبوت؛ چ22، تهران: صدرا، 1389.
6
یغمایی، ابوتراب؛ «فعل الهی غیرمداخلهگرایانه و نظریه علیت نوصدرایی»، اندیشه دینی؛ ش61، زمستان 1395.
7
Edwards, Denis; "Toward a Theology of Divine Action: William R. Stoeger, S.J., on the Laws of Nature", Theological Studies; 2015, Vol.76(3), 2015, pp.485–502.
8
McGrath, A. E.; Christian Theology: An Introduction; Wiley Blackwell, 2021.
9
Monton, Bradley; "God acts in the quantum world"; in J. Kvanvig and J.L. Kvanvig (eds.); Oxford Studies in Philosophy of Religion; 5: OUP Oxford, 2014, pp.84-167.
10
Plantinga, A.; Where the Conflict Really Lies: Science, Religion, and Naturalism; Oxford University Press, USA, 2011.
11
Polkinghorne, J. C.; "Physical Process, Quantum Events, and Divine Agency"; in R. J. Russell, et al. (eds.); Quantum Mechanics: Scientific Perspectives on Divine Action; 2001.
12
_____; Quarks, Chaos & Christianity: Questions to Science and Religion, Crossroad Publishing Company, 2005.
13
_____; "Quantum Theology", in R. J. Russell, T. Peters, and N. Hallanger (eds.); God’s Action in Nature's World: Essays in, 2006.
14
Honour of Robert John Russell, Ashgate Pub.
15
_____; "The Metaphysics of Divine Action", in F. L. R. Shults, N. C. Murphy, and R. J. Russell (eds.); Philosophy, Science and Divine Action; Brill, 2009.
16
Russell, R.J., Murphy, N. C., and Isham, C. J.; Quantum cosmology and the laws of nature: scientific perspectives on divine action; Vatican Observatory, 1993.
17
Russell, R. J., et al; Chaos and Complexity: Scientific Perspectives on Divine Action; Vatican Observatory,1995.
18
Russell, R. J., et al; Evolutionary and Molecular Biology: Scientific Perspectives on Divine Action; Vatican Observatory, 1998.
19
Russell, R. J., Neuroscience and the Person: Scientific Perspectives on Divine Action; Vatican Observatory, 1999.
20
Russell, R. J., et al.; Quantum Mechanics: Scientific Perspectives on Divine Action; Vatican Observatory, 2001.
21
Russell, R. J., "Five key topics on the frontier of theology and science today", Dialog, 2007.
22
Russell, R. J., Murphy, N. C., and Stoeger, William R. (eds.); Scientific Perspectives on Divine Action: Twenty Years of Challenge and Progress; 1edn., Rome: Vatican Observatory FND NDUP, 2008.
23
Stoeger William R.; “The Mind–Brain Problem, the Laws of Nature, and Constitutive Relationships”, in Neuroscience and the Person: Scientific Perspectives on Divine Action; ed. Robert John Russell et al.; Vatican City: Vatican Observatory; Berkeley CA: CTNS, 1999, pp.129–46.
24
_____; Epistemological and Ontological Issues Arising from Quantum Theory, in Quantum Mechanics: Scientific Perspectives on Divine Action; ed. Robert John Russell et al., Vatican City: Vatican Observatory; Berkeley CA: CTNS, 2001)
25
_____; “Contemporary Physics and the Ontological Status of the Laws of Nature”, in Quantum Cosmology and the Laws of Nature: scientific perspectives on divine action; ed. Russell, R. J., Murphy, N. C., and Isham, C. J.; 1993, Vatican Observatory.
26
_____; “Describing God’s Action in the World in Light of Scientific Knowledge of Reality”, in Chaos and Complexity: Scientific Perspectives on Divine Action; ed. Robert John Russell, Nancey Murphy, and Arthur R. Peacocke; Vatican City: Vatican Observatory; Berkeley, CA: CTNS, 1995.
27
ORIGINAL_ARTICLE
نقد و بررسی الهیات استعاری مکفیگ و مبانی معرفتی آن
مکفیگ، فیلسوف و دینپژوه که نظریاتش درباره استعارههای دینی تأثیر بسیاری بر اندیشمندان معاصر گذاشته است، همچون بسیاری زبانشناسان معاصر، استعاره را نه فقط ابزار زبان، بلکه ویژگی اندیشه انسان و برای ادراک امور ناشناخته، اجتنابناپذیر میانگارد. او از سیطره آنها بر حوزه دین سخن میگوید و الهیات را شبکهای از استعارههای مختلف میداند که حول محور مدلها با هم تلفیق شدهاند. در این راستا، وی با ردّ صریح عینگرایی، برای ارزیابی باورها، تمایل به پراگماتیسم و ارزشسنجی بر اساس فایده و نتیجه دارد و با این مبنا به نقد استعارههای مسیحیت میپردازد و بسیاری از آنها را در دنیای معاصر فاقد کارکرد مییابد. بنابراین به تغییر استعارههای سنتی و جایگزینسازی آنها با استعارههای متناسب دغدغههای امروز و البته در محدوده پارادایم مسیحیت رأی میدهد. در نگاه وی، تجویز مدلها و استعارههای دینی، بدون توجه به پارادایم و سنت حاکم بر آن دین موفق نخواهد بود. بنابراین میکوشد در محدوده پارادایم مسیحی و متناسب با آموزهها، مدلها و استعارههای جدیدی را جایگزین مدلهای سنتی نماید. او نظام منسجمی از استعارهها را برای الهیات به ترسیم میکند که هرچند از جهات بسیاری شایان اهمیت است، نمیتوان آثار معرفتشناختی گسترده آن را بر دین و دینباوری نادیده گرفت. نظریه الهیات استعاری و تجویزیانگاری استعارهها، بر مبنای رد عینگرایی است که عملاً منجر به شکاکیت گسترده و حذف ایمان یقینی میشود و احساسات و اعمال دینی را نیز تحتالشعاع قرار میدهد. نگاه پراگماتیک به دین نیز منجر به تحویلی نگری میگردد که در آثار مکفیگ نیز با آنها مواجهیم.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_244599_562be76edb9673a91ed71e8b3a0aa866.pdf
2021-04-21
141
166
0799
مکفیگ
الهیات استعاری
مدل
پارادایم
الهیات زیستشناختی
زهرا
حسینی
z.hosseini87@gmail.com
1
استادیار گروه فلسفه دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
AUTHOR
کتاب مقدس؛ انتشارات ایلام، 2002م.
1
باسکار، روی؛ «سه سنت در فلسفه علم»، ترجمه رضا ماحوزی؛ اطلاعات حکمت و معرفت؛ ش1، 1390.
2
پترسون، مایکل و دیگران؛ عقل و اعتقاد دینی؛ ترجمه احمد نراقی؛ تهران: طرح نو، 1388.
3
پناهی آزاد، حسن و ولیمحمد احمدوند؛ «تبیین و نقد پراگماتیسم»، کلام اسلامی؛ دوره 22، ش88، 1392.
4
حسینی، سیده زهرا و احد فرامرز قراملکی؛ «خدا از مفهوم تا مدلهای معرفتی»، فلسفه دین؛ دوره 14، ش1، 1396.
5
عارفی، عباس؛ «معرفت و گونههای توجیه»، ذهن؛ دوره 3، ش9، 1381.
6
علیزمانی، امیرعباس؛ سخنگفتن از خدا؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387.
7
فرامرز قرامکلی، احد و علیاکبر ناسخیان؛ قدرت انگاره؛ تهران: مجنون، 1396.
8
کاکایی، قاسم؛ وحدت وجود به روایت ابنعربی و مایستر اکهارت؛ تهران: هرمس، 1396.
9
Aristotle; The Rhetoric & the Poetics of Aristotle; New York: Random House, 1954.
10
Barbour, Ian; Myths, Models and Paradigms; New York: Harper & Row Publisher Inc, 1974.
11
_____; Religion in an Age of Science; Francisco: Harper San,1990.
12
Brummer, Vincent; The Model of Love; London: Cambridge University Press, 1993.
13
_____; Speaking of a Personal God, London: Cambridge University Press, 1992.
14
Chereso, C. J.; “Image of God”, The New Catholic Encyclopedia, America: Thomson Gale, vol 7, 2002.
15
Cunningham, Lawrence; “Review of Super, Natural Christians”, Commonweal, 125, no.16, 1998.
16
Kuhn, William; The Structure of Scientific Revolutions; Chicago; Chicago University press, 1970.
17
Lakoff, George & Mark Johnson; Metaphors We Live; By Chicago University Press, 1980.
18
McFague, Sallie; Body of God; Philadelphia: Fortress Press, 1993.
19
_____; Models of God; Philadelphia, Fortress Press, 1997.
20
_____; Metaphorical Theology: Models of God in Religious Language; philadelphia: Fortress, 1982.
21
Pierce, Charles.C; Collected Papers of Charles Sanders Peirce, Cambridge: Harvard University Press, Vol. 5, 1998.
22
Stiver, Dane; Philosophy of Religious Language; London: Blackwell, 1993.
23
ORIGINAL_ARTICLE
تأملی در امکان یا امتناع «هنر ارزشی»
بحث از هنر ارزشی و غیر ارزشی، مقولهای پردامنه و دیرپا در فلسفه هنر، مطالعات فرهنگی و علم الاجتماع است و ناخواسته صحبت از نسبت فرم و معنا، چیستی امر زیبا و زیباشناسی هنر، نسبت هنر، ایدئولوژی و دین را به میان میکشد. ظهور ایده «هنر برای هنر» در قرن نوزدهم که ریشه در زیباییشناسی کانت داشت، آغاز مواجههای نو با «هنر متعهد به ارزش» یا «هنر ارزشی» بود و اساس سنت هنری گذشتگان را به نقد میکشید. در این مقاله پس از تعریف و تدقیق مفاهیم اولیه و بررسی پیشینه تاریخی مسئله، به زمینههای معرفتی و غیر معرفتی شکلگیری ایده «هنر برای هنر» اشاره کرده و امکان و بایستگی تعهد یا عدم تعهد هنر به ارزش را در سه ساحت تحققی و تاریخی، نظری و فلسفی، و مطالعه ذیل گفتمان دینی مورد بررسی قرار دادهایم. در نتیجه با ارائه ادله و بررسی مدعیات مشخص شد که نهتنها وجود هنر ارزشی به لحاظ امکان و تحقق غیرقابل انکار است و در گفتمان دینی نیز تنها این سنخ از آفرینش هنر به رسمیت شناخته شدهاست، بلکه خلق اثری که تماماً ملتزم به ایده هنر برای هنر باشد، ممکن نیست و هنر ناگزیر از تعلق به ارزش- به معنای جامعهشناختی آن- است. در بخش پایانی مقاله نیز پس از اثبات امکان هنر ارزشی، نظر دین در باب ارزشمندی ذاتی هنر بازگویی شده است.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_244600_4a6361304bf7098b81d5c2e8a1910351.pdf
2021-04-21
167
195
0899
هنر ارزشی
هنر متعهد
هنر برای هنر
هنر دینی
هنر و ارزش
اصالت هنر
حامد
رشاد
hamed_rashad@yahoo.com
1
عضو گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
AUTHOR
قرآن کریم.
1
احمد بن حنبل؛ مسند الإمام احمد بن حنبل؛ تحقیق احمد محمد شاکر؛ ط الأولى، القاهره: دار الحدیث، 1416ق/ 1995م.
2
ابنابىالحدید؛ شرح نهجالبلاغه؛ ج20، حکمت 456، تهران: کتاب نیستان، 1394.
3
ارول، جرج؛ «هنر برای هنر یا ریاکاری فکری: گفتاری از جرج ارول در ارزیابی هنر برای هنر»، سوره اندیشه؛ ش9، خردا و تیر 1383.
4
افلاطون؛ دوره کامل آثار افلاطون؛ ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی؛ تهران: خوارزمی، ۱۳۸۰.
5
امینی، عبدالحسین؛ الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب؛ ج2؛ قم: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیه؛ 1416 ق.
6
ایگلتون، تری؛ مارکسیسم و نقد ادبی؛ ترجمه امین لاهیجی؛ تهران: کار، 1358.
7
بخاری، محمد بن اسماعیل؛ صحیح البخاری؛ ج8، چ2، مصر: وزاره الأوقاف، 1410ق.
8
بیگزبی، سی. و. ای؛ دادا و سورئالیسم؛ ترجمه حسن افشار؛ چ6، تهران: مرکز، 1386.
9
بیهقی، احمد بن حسین؛ السنن الکبری؛ تحقیق: عطا، عبدالقادر محمد؛ ج10، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1424ق.
10
تولستوی، لئون؛ هنر چیست؛ ترجمه کاوه دهگان؛ تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۲.
11
جعفری، محمدتقی؛ زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام؛ تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۹.
12
جعفری، محمدتقی؛ «هنر و دین از نگاه علامه جعفری (گفتگو)»، هنر دینی؛ ش10، 1380.
13
جوادی آملی، عبدالله؛ «هنر و زیبایی از منظر دین»، فصلنامه هنردینی؛ ش21-22 ، پاییز و زمستان 1385.
14
دیویس، استیون؛ «معنا و کاربرد هنر: چالشهای تعریف هنر»؛ ترجمه محمد حامی، بیناب؛ ش۱۰، ۱۳۸۵.
15
دهخدا، علیاکبر؛ لغتنامه؛ مؤسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران، 1377.
16
راودراد، اعظم؛ «نقدی بر نظریه جبریت اجتماعی هنر به عنوان مسئله مرکزی در جامعهشناسی هنر»، هنرهای زیبا؛ ش8، 1379.
17
رسولی، رضا؛ هنر برای حقیقت؛ تهران: ستایش حقیقت، 1390.
18
رشاد، علیاکبر؛ درباره هنر؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1395.
19
رفیعپور، فرامرز؛ وسایل ارتباط جمعی و تغییر ارزشهای اجتماعی؛ تهران: گروس، ۱۳۷۸.
20
روبگرییه، آلن و تئودور آدورنو؛ «تعهد»؛ ترجمه عزتالله فولادوند؛ بخارا؛ ش1، مرداد 1377.
21
رید، هربرت؛ هنر امروز؛ ترجمه سروش حبیبی؛ تهران: امیرکبیر، 1354.
22
رید، هربرت ادوارد؛ معنی هنر؛ ترجمه نجف دریابندری؛ تهران: علمی و فرهنگی، 1393.
23
سیدحسینی، رضا؛ مکتبهای ادبی؛ ج1، چ13، تهران: نگاه، 1384.
24
سیدرضی، محمد بن حسین؛ نهجالبلاغه؛ ترجمه سیدجعفر شهیدی؛ چ15، تهران: علمی فرهنگی، 1387.
25
شریعتی، علی؛ هنر؛ تهران: اندیشمند، 1361.
26
شمیسا، سیروس؛ نقد ادبی؛ چ4، تهران: فردوس، 1383.
27
غفاری، ابوالحسن؛ «زیباییشناسی و هنر در افلاطون»، قبسات؛ س20، ش78، زمستان 1394.
28
فورستر، ادوارد مورگان؛ «هنر برای هنر»، در: رنه ولک، ادوارد مورگان فورستر، آستین وارن، باروز دان هم؛ چشماندازی از هنر و ادبیات؛ ترجمه غلامحسین یوسفی و محمدتقی صدقیانی؛ تهران: معین، 1370.
29
کانت، امانوئل؛ نقد قوه حکم؛ ترجمه عبدالکریم رشیدیان؛ تهران: نی، ۱۳۸۸.
30
کروچه، بندتو؛ کلیات زیباییشناسی؛ ترجمه فواد روحانی؛ چ5 ، تهران: علمی و فرهنگی، 1396.
31
مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ ج 84، چ5، قم: دارالکتب الاسلامیه، 1392.
32
مددپور، محمد؛ آشنایی با آرای متفکران درباره هنر؛ ج5، تهران: سوره مهر، 1384.
33
نوری، نظامالدین؛ مکتبها، سبکها و جنبشهای ادبی و هنری جهان تا پایان قرن بیستم؛ چ3، تهران: زهره، ۱۳۸۵.
34
ولک، رنه؛ تاریخ نقد جدید (دوره 8 جلدی)؛ ترجمه سعید ارباب شیرانی؛ ج1، تهران: نیلوفر، 1373.
35
ولک، رنه؛ تاریخ نقد جدید (دوره 8 جلدی)؛ ترجمه سعید ارباب شیرانی؛ ج2، تهران: نیلوفر، 1374.
36