ORIGINAL_ARTICLE
ارزیابی و نقد معیار گراهام اُپی در باب موفقیت یک استدلال در اثبات وجود خدا
گراهام اُپی انتقادهای گستردهای را بر براهین اثبات وجود خداوند مطرح کرده است. وی عقلانیت حاکم بر براهین سنتی وجود خدا را تصدیق میکند؛ اما آنها را در اثبات وجود خداوند «موفق» نمیپندارد. معیار وی در باب موفقیت یک استدلال، آن است که همه انسانهای عاقل را که قبلاً نتیجهاش را انکار میکردند و یا نسبت به آن لاادری بودند، به اصلاح، تعدیل و بازسازی عقایدشان متقاعد سازد. این پژوهش، در پی یافتن پاسخی به این پرسش است: آیا معیار اُپی در ارائه یک استدلال موفق، قابل پذیرش است و چه چالشهایی بر سر راه این استاندارد وجود دارد؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد معیار وی که بر اساس آن، همه براهین سنتی اثبات وجود خدا انکار میشود، نهتنها واقعبینانه نیست، بلکه خود را نقض میکند. به نظر میرسد او بدون توجه به تفاوت میان دلیل عقلی و دلیل عقلایی و با دفاع از نوعی عقلانیت حداکثری، با ارائه استانداردی مبهم، به ترویج الحاد مدرن در پوشش شکاکیت میپردازد.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_38294_a2f9b66c87817d8236d755737ce0efee.pdf
2020-01-21
5
27
0194
واژگان کلیدی: گراهام اُپی
استدلال موفق
دلیل عقلایی
عقلانیت حداکثری
فرح
رامین
f.ramin@qom.ac.ir
1
دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم (نویسندة مسئول).
LEAD_AUTHOR
فریده
محمد زمانی
mohamad_zamani69@yahoo.com
2
دانش آموخته دکتری کلام اسلامی دانشگاه قم.
AUTHOR
ابنسینا، عبدالله، النفس من کتب الشفاء؛ تحقیق حسن حسنزاده آملی؛ قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، 1375.
1
پترسون، مایکل و دیگران؛ عقل و اعتقاد دینی (درآمدی بر فلسفه دین)؛ ترجمة احمد نراقی و ابراهیم سلطانی؛ تهران: چاپ قیام، 1376.
2
پلانتینگا، آلوین؛ عقل و ایمان؛ ترجمة بهناز صفری؛ قم: نشر اشراق، 1381.
3
تیلیخ، پاول؛ الهیات فرهنگ؛ ترجمة مراد فرهادپور و فضلالله پاکزاد؛ تهران: چاپ قیام، 1376.
4
جوادی آملی، عبدالله؛ تبیین براهین اثبات خدا؛ قم: نشر اسرا، 1375.
5
ـــــ؛ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی؛ تحقیق و تنظیم احمد واعظی؛ قم: نشر اسرا، 1386.
6
رامین، فرح؛ «بررسی و نقد دیدگاه سوئینبرن در باب وجود خدا»، مجله فلسفه دین؛ دوره دهم، شماره اول، 1392.
7
سروش، عبدالکریم؛ درسهایی در فلسفه علم اجتماع؛ تهران: نشر نی، 1374.
8
طباطبایی، محمدحسین؛ نهایهالحکمه؛ قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1404ق.
9
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد بن حسن؛ شرحالاشارات و التنبیهات مع المحاکمات؛ قم: نشرالبلاغه، 1375.
10
مجتهد شبستری، محمد؛ هرمنوتیک، کتاب و سنت؛ تهران: انتشارات طرح نو، 1381.
11
مظفر، محمدرضا؛ اصولالفقه؛ قم: بوستان کتاب، 1389.
12
ـــــ؛ المنطق؛ قم: مؤسسه النشرالاسلامی، 1428ق.
13
Clifford, W; “The Ethics of Belief”, In: The Rationality of Belief in God; George I. Mavordes(ed), Englewood Cliffs, Nj: Prentic-Hall, 1970.
14
Craig .Richard; Arguing Successfully about God; A Review Essay of Graham Oppy’s Arguing about Gods, available: http://www.reasonablefaith.org.
15
Oppy, G.; Hume and The Argument for Biological Design; Australia: Klvwer Academic Publishers, 1996.
16
_______; Arguing about Gods; New York: Cambridge University Press,2006.
17
_______; The Best Argument against God; Australia: Monash University, Palgrave macmillan,2013.
18
Owen, A.; “Clarity and Arguing about Gods”, journal Compilation; Oxford: Blackwell Publishing Ltd, 2007.
19
Pruss, Alexander R.; Arguing about Gods: Reviewed by Alexander R. Pruss, Georgetown University, Available: https://ndpr.nd.edu/news/arguing-about-gods/
20
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی انتقادی یکسانانگاری «عرفان» با «نگاه هنری به الهیات و دین» (تأملی در دیدگاهی نو دربارۀ عرفان)
در باب چیستی عرفان برخی معتقدند عرفان چیزی نیست جز نگاهی هنری به الهیات و دین. در این مقاله با روشی توصیفی، تحلیلی و انتقادی در پی پاسخگفتن به این پرسشایم که آیا این دیدگاه در نشاندادن ارکان و ویژگیهای اساسی عرفان موفق بوده است. ابتدا گزارشی فشرده از این دیدگاه ارائه شده است. بر اساس این تعریف از عرفان که تحت تأثیر نظریات هنری مکتب فرمالیسم روسی است، عرفان از سنخ هنر است و تخیّل، رمز، عاطفه و چندمعنایی که مؤلفههای اصلی هنرند، از عناصر اساسی عرفان نیز به شمار میآیند. همچنین هر تجربۀ دینی تجربهای عرفانی و هر تجربۀ عرفانی تجربهای هنری است. سپس دیدگاه عارفان مسلمان دربارۀ حقیقت عرفان و جنبههای مختلف آن ذکر گردیده که طبق آن عرفان شناختی است شهودی و حاصل تهذیب نفس و تصفیۀ باطن است. در پایان حاصل ملاحظات نگارنده بر «یکسانانگاری عرفان با نگاه هنری به الهیات و دین» بیان گردیده و نشان داده شده است که این دیدگاه افزون بر آنکه فاقد دلیل و شاهد کافی است، دچار به اشکالهایی اساسی نیز هست.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_38295_ca153875a028226c07124428c92ab2fe.pdf
2020-01-21
29
52
0294
واژگان کلیدی: عرفان
فلسفۀ عرفان
چیستی عرفان
هنر
ادبیات
شفیعی کدکنی
علی
شیروانی
shirvani@rihu.ac.ir
1
دانشیار گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
LEAD_AUTHOR
* قرآن کریم.
1
سیّد رضی، محمد بن حسین؛ نهجالبلاغه؛ ترجمه علی شیروانی؛ قم: دارالعلم، 1391.
2
بابایی، مهدی؛ «عناصر و مؤلفههای عرفان عملی»، فصلنامۀ معارف عقلی؛ ش8، زمستان 1386، ص39ـ55.
3
پازوکی، شهرام؛ نظری به عمل؛ تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1395.
4
سبزواری، حاج ملاّهادی؛ شرح المنظومه؛ تعلیقات حسن حسنزاده آملی؛ قم: نشر ناب، 1374ـ1379.
5
شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ آن سوی حرف و صوت؛ چ3، تهران: سخن، 1388.
6
ــــــ؛ دفتر روشنایی؛ چ6، تهران: سخن، 1391الف.
7
ــــــ؛ رستاخیز کلمات؛ چ2، تهران: سخن، 1391ب.
8
ــــــ؛ زبان شعر در نثر صوفیه؛ چ3، تهران: سخن، 1392.
9
صدوق، محمد بن علی بن بابویه؛ التوحید؛ چ2، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1357.
10
طبرسی، ابیمنصور احمد بن علی؛ الاحتجاج؛ تعلیقه محمدباقر موسوی؛ مشهد: نشر المرتضی، 1403ق.
11
قیصری، داود؛ رسائل قیصری؛ چ2، تعلیق و تصحیح سیدجلالالدین آشتیانی؛ تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1387.
12
کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1363.
13
مطهری، مرتضی؛ مجموعۀ آثار؛ تهران: انتشارات صدرا، 1374ـ1393.
14
موحدیان عطار، علی؛ مفهوم عرفان؛ قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1388.
15
مولوی، جلالالدین محمد بلخی؛ مثنوی معنوی؛ تصحیح رینولد نیکلسون؛ چ10، تهران: امیرکبیر، 1366.
16
یزدانپناه، سیّدیدالله؛ حکمت اشراق؛ تحقیق و نگارش مهدی علیپور؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389.
17
ــــــ؛ «عرفان اسلامی و گستره آن»، مجموعه مقالات فلسفه عرفان؛ قم: مؤسسة آموزشی وپژوهشی امام خمینی، 1394.
18
ORIGINAL_ARTICLE
نوخاستگی نفس و بدن (مغز/ ذهن) از دیدگاه ملاصدرا و مایکل گزنیگا، بنیانگذار علوم شناختی
انسان همواره در طول تاریخ زوایای وجودی خود را از ابعاد و طرق مختلف بررسی و کاوش کرده است. مسئله تعامل نفس و بدن از جمله مسائلی است که با پیشرفت علوم مختلفی چون علوم شناختی از حوزه فلسفه وارد علوم تجربی شده است. ملاصدرا این موضوع را به صورت ابتکاری با طرح مسئله حدوث جسمانی نفس بر مبنای اصول تشکیک وجود و حرکت جوهری پاسخ داده است. مایکل گزنیگا نیز به عنوان متخصص علوم اعصابشناختی (Cognitive neuroscience) در صدد است با مطالعه مغز و ساختار آن در قالب دیدگاه نوخاستهگرایی به سؤال چگونگی تعامل مغز/ ذهن پاسخ دهد. در این نوشتار ابتدا دیدگاه نوخاستهگرایی بیان شده سپس سعی شده خوانشی از دیدگاه ملاصدرا در قالب نظریه نوخاستهگرایی ارائه شود و با دیدگاه نوخاستهگرایانه گزنیگا مقایسه گردد و در نهایت پس از مقایسه و تحلیل به ارزیابی دیدگاه آنان میپردازد.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_38296_9fa8bb62a1e0de67870d8490108793de.pdf
2020-01-21
53
82
0394
نوخاستگی
تعامل ذهن و بدن
ملاصدرا
گزنیگا
زهرا
رسولی
zrasuli92@gmail.com
1
دانشآموخته دکتری حکمت متعالیه دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
محمد کاظم
علمی سولا
elmi@um.ac.ir
2
دانشیار گروه فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد
LEAD_AUTHOR
علی
غنایی چمن آباد
ghanaee@um.ac.ir
3
دانشیار گروه علومشناختی و روانشناسی دانشکده علومتربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد.
AUTHOR
علیرضا
کهنسال
kohansal-a@um.ac.ir
4
دانشیار گروه فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
حسنزاده، محمد؛ فرامعرفتشناسی پارادایم، افسانه یا واقعیت؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1396.
1
خوشنویس، یاسر؛ نوخاستگی و آگاهی؛ قم: نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1394.
2
صبوحی، علی و احمدرضا همتی مقدم؛ نظریههای مادیانگارانه ذهن؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1391.
3
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)؛ الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه؛ ج8-9، بیروت: دار احیاء التراث، 1981م.
4
ـــــ؛ المبدأ و المعاد؛ تصحیح جلال الدین آشتیانى؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه،1354.
5
ـــــ؛ مفاتیح الغیب؛ تصحیح از محمد خواجوى؛ تهران: موسسه تحقیقات فرهنگى، 1363.
6
عبودیت، عبدالرسول؛ درآمدی به نظام حکمت صدرایی؛ ج3، قم: سمت و موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1392.
7
مصباح یزدی، محمدتقی؛ شرح الاسفار الاربعه؛ ج1، قم: موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1393.
8
یوسفی، محمدتقی؛ درسنامه علم النفس فلسفی (درسهای حجت الاسلام و المسلمین غلامرضا فیاضی)؛ چ3، قم: سمت، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1395.
9
Bassett, Danielle S. and Michael S. Gazzaniga; "Understanding complexity in the human brain", Trends in Cognitive Sciences; Vol.15, No.5, 2011.
10
Beorlegui, Carlos; Emergentism, PENSA MIENTO, Vol 65, no. 246, 2009.
11
Corradini, A., O΄connor, T.; Emergence in science and Philosophy, New York: Routledge, 2010.
12
Eronen, Markus; Emergence in the Philosophy of mind; ( Master’s Thesis), University of Helsinki, 2004.
13
Wilson, Richard H.; "Gazzaniga, Michael S. Who’s in Charge? Free Will and the Science of the Brain"; World Futures: The Journal of Global Education, Vol.69, No.2, 2013.
14
Gazzaniga, Michael S.; "Understanding Layers: From Neuroscience to Human Responsibility"; Neurosciences and the Human Person: New Perspectives on Human Activities Pontifical Academy of Sciences, Scripta Varia 121, 2013.
15
www.casinapioiv.va/content/dam/accademia/pdf/sv121/sv121-gazzaniga.pdf.
16
Gazzaniga, Michael; Who's in Charge, Free Will and the Science of the Brain, Harper Collins, 2011.
17
_____; The Consciousness Instinct; Farrar, Straus and Giroux eBook, 2018.
18
_____; “Mental Life and Responsibility in Real Time with a Determined Brain”, In: Moral Psychology; Volume 4: Free Will and Moral Responsibility, 2014.
19
Walter Sinnott-Armstrong Cambridge, Mass.; MIT Press, 2014.
20
Patterson, Matthew, Bradly, Emergence and causal Powers; (Doctoral Thesis), Durham University, 2017.
21
Silberstein, Michael, John Mc Geever; “The Search for Ontological Emergence”, The Philosophy Quartery; vol.49, No.195, 1999.
22
Stephan, Achim; “Varieties of emergentism” Evolution and Cognitive; Vol.5, No.1, 1999.
23
ORIGINAL_ARTICLE
نظریه اعجاز شبکه معارفی و تشریعی قرآن
یکی از وجوه مهم اعجاز قرآن «اعجاز تشریعی» است. قرآنپژوهان در طول سالیانی دراز کوشیدهاند این وجه را تبیین و چهرهای معقول و بعضاً برهانی و پذیرفتنی از آن ارائه کنند؛ لیکن عدهای بر پایه برخی خلل وارد شده در مقدمات، دامنه و یا در گستره و کارکرد این استدلالها و تبیینها، با القای شبهاتی به رویارویی این وجه از وجوه اعجاز برخاستهاند. در این بین نگارنده در این مقال بر پایه این باور که میتوان اعجاز تشریعی را به مرحله تازه و میدان جدیدی وارد کرد که هم برخی شبهات مرتفع شود و هم بر کارکرد آن افزوده گردد، به تبیین تازهای از این وجه اعجاز روی آورده است. دیدگاه نگارنده فضای جدیدی را میگشاید که میتوان آن را مرحله کاملتری از اعجاز تشریعی قلمداد کرد. فرضیه پژوهش در این دیدگاه که با عنوان «اعجاز شبکه معارفی و تشریعی» ارائه شده، امکان ترسیم شبکهای هماهنگ و جامع از معارف و تشریعات الهی است که فرازمانی، فرامکانی و ابدی بوده و همه ابعاد زندگی انسان را تا پایان حیات بشری به صورت کلان تحت کنترل دارد و به تعبیری مدیریت میکند. تدوین و تشریع چنین شبکهای از توان جن و انس خارج بوده و همین، وجه اعجاز آن را تشکیل میدهد.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_38297_9336be0f1abd7faed832e32022684c85.pdf
2020-01-21
83
116
0494
اعجاز قرآن
اعجاز تشریعی
اعجاز هدایتی و معارفی
تحدی
سید محمد حسن
جواهری
s.javahery@gmail.com
1
دانشیار گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
AUTHOR
ابنفارس، ابو الحسین احمد؛ ترتیب مقاییس اللغه؛ به کوشش سعید رضا علی عسکری و حیدر مسجدی؛ چ2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387.
1
ابن منظور المصری، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ ط الثالثه، بیروت: دار صادر، 1414ق.
2
بابایی، علیاکبر و غلامعلی عزیزی کیا و مجتبی روحانی راد؛ روششناسی تفسیر قرآن؛ زیر نظر محمود رجبی؛ چ1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و تهران: سمت، 1379.
3
بقاعی، ابراهیم بن عمر؛ نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور؛ تحقیق عبدالرزاق غالب المهدی؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1427ق.
4
بهجت پور، عبدالکریم و حامد معرفت؛ «اعجاز تشریعی قرآن»، قرآن و علم؛ ش8، بهار و تابستان 1390.
5
جاوید، محمدجوادِ؛ قانون و قانونگذاری در آراء اندیشمندان شیعه؛ چ1، تهران؛ دانشگاه امام صادقA، 1390.
6
جمعی از نویسندگان؛ دائرهالمعارف قرآن کریم؛ ج3، قم: بوستان کتاب، 1382.
7
جوادی آملی، عبدالله؛ شریعت در آینه معرفت، چ1، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۷۱.
8
جوهری، اسماعیل بن حَمَّاد؛ الصّحاح (تاج اللغه و صحاح العربیه)؛ تحقیق شهابالدین ابوعمرو؛ [بیجا]: دارالفکر، [بیتا].
9
چرچمن، چارلزوست؛ نظریه سیستمها، ترجمة رشید اصلانی؛ چ2، تهران: نشر مرکز مدیریت دولتی، 1369.
10
سبحانی، حسن؛ نظام اقتصادى اسلام، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات، 1373.
11
نمازی، حسین؛ نظامهاى اقتصادى؛ تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتى، 1374.
12
راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ معجم مفردات الفاظ القرآن؛ ترجمة مصطفی رحیمینیا؛ چ1، تهران: نشر سبحان، 1386.
13
رمون بار؛ اقتصاد سیاسى؛ چ1، تهران: انتشارات صدا و سیماى جمهورى اسلامى ایران (سروش)، 1375.
14
زرقانی، محمد عبدالعظیم؛ مناهل العرفان فی علوم القرآن. ترجمة محسن آرمین؛ ج1. بیروت: دار احیاء التراث العربی، [بیتا].
15
ژوزف لاژوژى؛ نظامهاى اقتصادى؛ ترجمة نظام الدین شجاعیان؛ چ2، تهران: دانشگاه تهران، 1355.
16
سروش، عبدالکریم؛ بسط تجربه نبوی؛ چ پنجم، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1385.
17
سیار، پیروز؛ عهد عتیق (بر اساس کتاب مقدس اورشلیم) کتابهای شریعت یا تورات، تهران: نشر هرمس، 1394.
18
سیوطى، جلال الدین؛ الجامع الصغیر فى احادیث البشیر النذیر؛ مصر: مکتبه مصطفى البابى و الحلبى و اولاده، 1373ق.
19
صفوی، سید محمدرضا؛ بازخوانی مبانی تفسیر قرآن؛ چ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1391.
20
طباطبایى، سید محمدحسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛ چ پنجم، قم: دارالکتب الاسلامیه، 1372.
21
طوسی، ابوجعفر محمد؛ التبیان فى تفسیر القرآن؛ تحقیق احمد قصیر عاملى؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، [بیتا].
22
عاملى، زینالدین؛ منیه المرید فى آدب المفید و المستفید؛ قم: مجمع الذخائر الاسلامیه، 1402ق.
23
عبده، محمد؛ شرح نهجالبلاغه، بیروت: دارالمعرفه، [بیتا].
24
عتر، نورالدین؛ علوم القرآن الکریم؛ چ6، دمشق: مطبعه الصباح، 1416ق.
25
عربصالحی، محمد؛ تاریخینگری و دین؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391.
26
عسکرى، ابىهلال و سیدنورالدین جزایرى، معجم الفروق اللغویه؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامى، 1412ق.
27
غزالی، ابوحامد؛ احیاء علوم الدین؛ قاهره: دارالحدیث، 1419ق.
28
فاکر میبدی، محمد؛ مبانی تفسیر روایی؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393.
29
قرطبی، ابوعبدالله محمد بن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن؛ مصر: دارالکتب، [بیتا].
30
قمی المشهدی، محمد بن محمدرضا؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تحقیق حسین درگاهی؛ تهران: مؤسسه الطبع و النشر التابعه لوزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی، [بیتا].
31
کلینى، محمد بن یعقوب؛ اصـول کـافى؛ ج1، قم: دار الکتب الاسلامیه، 1388ق.
32
مدنی، داود؛ مقدمه ای بر تئوریهای سازمان و مدیریت؛ چ4، تهران: انتشارات دانشگاه نور، 1373.
33
مصباح یزدی، محمد تقى؛ آموزش فلسفه؛ چ4، تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1383.
34
ـــــ؛ معارف قرآن (خدا شناسی، کهیان شناسی، انسان شناسی)؛ چ1، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیw، 1391.
35
ـــــ؛ قرآن شناسى؛ چ2، قـم: موسسه آموزشى وپژوهشى امام خمینىw، 1380.
36
مطهری، مرتضی؛ انسان کامل؛ چ6، تهران: انتشارات صدرا، 1393.
37
ـــــ؛ نظام حقوق زن در اسلام؛ تهران: انتشارات صدرا، 1367.
38
ـــــ؛ مسئله حجاب؛ تهران: انتشارات صدرا، 1368.
39
مظفر، محمد رضا؛ المنطق؛ بیروت: دارالتعارف، 1400ق.
40
معرفت، محمد هادی؛ التمهید فی علوم القرآن؛ چ1، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1411ق.
41
ـــــ؛ علوم قرآنى؛ چ1، قم: مؤسسه فرهنگى انتشاراتى التمهید، 1378 .
42
مکارم شیرازى، ناصر، و همکاران؛ تفسیر نمونه؛ چ1، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1374.
43
ملکی اصفهانی، مجتبی؛ فرهنگ اصطلاحات اصول؛ قم: مرکز بینالمللی ترجمه و نشر المصطفیJ، چ1، 1390.
44
موسویان، سیدعباس و بهزاد ورمزیاری؛ «بررسی تأثیر بانکداری بدون ربا بر رشد اقتصادی در ایران»، اقتصاد اسلامی؛ س12، ش48، زمستان1391.
45
مؤدب، سیدرضا، روشهای تفسیر قرآن؛ چ1، قم: انتشارات دانشگاه قــم، 1385.
46
میرمعزی، سیدحسین؛ ساختار کلان نظام اقتصادی اسلام؛ چ1، [بیجا]، دانش و اندیشه معاصر، 1381.
47
ـــــ؛ نظام اقتصادی اسلام (مبانی فلسفی)؛ چ1، [بیجا]، کانون اندیشه جوان، 1378.
48
ویل دورانت و آریل دورانت؛ تاریخ تمدن؛ ترجمة احمد بطحائی و دیگران؛ چ6، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۸.
49
هندرسن، جیمز، و ریچارد کوانت؛ تئوری اقتصاد خرد؛ ترجمة جمشید پژویان و مرتضی قره باغیان؛ چ19، تهران: نشر رسا، 1393.
50
یوسفی، احمدعلی؛ نظام اقتصاد علوی (مبانی، اهداف و اصول راهبردی)؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387.
51
ـــــ؛ ماهیت و ساختار اقتصاد اسلامی؛ با همکاری سعید فراهانی و علیرضا لشکری؛ چ1، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1379.
52
ORIGINAL_ARTICLE
بنیاد و فرایند انسان ـ هستیشناختی توسعه نظر و عمل انسان ازمنظر حکمت متعالیه
توسعه و پیشرفت در واقعیت انضمامیاش وابسته به توسعۀ نظر و عمل انسان است و توسعۀ نظر و عمل انسان بر بنیاد قوا، ساحات وجودی، حرکت، ادراک و فعلِ انسان پدید میآید؛ ازاینرو فرایند حرکت وجودی و جوهری انسان در ساحت فردی و اجتماعی، مقوِّم توسعه و پیشرفت جامعۀ انسانی است. از منظر رهیافت و مبانی انسانـ هستیشناختی حکمت متعالیه، انسان دارای مراتب وجودیِ عقلی، نفسانی و طبیعی است. این مراتب در هر دو بُعد حیات فردی و اجتماعی انسان، مقوم توسعۀ وجودی انسان و جامعه هستند. در این مقاله با توجه به مراتب قوای وجودیِ انسان و نحوۀ گسترش آنها در ابعاد فردی و اجتماعی، سه لایۀ طولی و متوالیِ توسعۀ عقلی و نظری، توسعۀ اخلاقی و عملی و توسعۀ مدنی و نهادی شناسایی شدند. ویژگی مهم این دیدگاه در مقایسه با رهیافتها و دیدگاههای مدرن و معاصر در تاریخ فلسفۀ غرب آن است که میتواند تبیینی یکپارچه، جامع، فرایندی و مترتب از مراتب واقعی، ارزشی، نهادی، فردی و اجتماعی حیات انسان ارائه دهد؛ به گونهای که دچار چالش در تبیین پیوند میان واقعیت و ارزش و فرد و جامعه نشود.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_38298_577865afcba5aad794a735067444d760.pdf
2020-01-21
117
146
0594
توسعه
تعالی
نظر
عمل
انسان
فرد
جامعه
حسین
رمضانی
h.ramezani@chmail.ir
1
استادیار گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
AUTHOR
ابنسینا؛ الإلهیات من کتاب الشفاء؛ تحقیق حسن حسنزاده آملی؛ چ2، قم: بوستان کتاب، 1385.
1
ابنمسکویه، تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق؛ چ7، قم: زاهدی، 1384.
2
جوادی آملی، عبدالله؛ معرفتشناسی در قرآن؛ تنظیم و ویرایش حمید پارسانیا؛ چ2، قم: مرکز نشر إسرا، 1379.
3
ـــــ؛ تحریر رسالة الولایة (دوجلدی)؛ تحقیق و تدوین حمیدرضا ابراهیمی؛ چ1، قم: إسراء، 1393.
4
جیمز، ویلیام؛ پراگماتیسم؛ ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان؛ چ2، تهران: علمی و فرهنگی، 1375.
5
چالمرز، آلن اف؛ چیستی علم: درآمدی بر مکاتب علمشناسی فلسفی؛ ترجمۀ سعید زیباکلام؛ چ7، تهران: سمت، 1385.
6
چرچلند، پاول؛ ماده و آگاهی: درآمدی به فلسفۀ ذهن امروز؛ ترجمۀ امیر غلامی؛ چ3، تهران: مرکز، 1391.
7
حائری یزدی، مهدی؛ کاوشهای عقل عملی؛ چ2، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، 1384.
8
دانش شهرکی، حبیبالله؛ عقل از نظر قرآن و حکمت متعالیه؛ چ1، قم: بوستان کتاب، 1387.
9
داوری اردکانی، رضا؛ فارابی فیلسوف فرهنگ؛ چ4، تهران: سخن، 1389.
10
سبزواری، ملاهادی؛ اسرارالحکم؛ مقدمه و حواشی ابوالحسن شعرانی و تصحیح سیدابراهیم میانجی؛ تهران: اسلامیه، [بیتا].
11
عابدی شاهرودی، علی؛ نقد قوۀ شناخت؛ بهکوشش محمدعلی اردستانی؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1394.
12
صانعپور، مریم؛ تجرد خیال در حکمت متعالیه؛ چ1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1388.
13
صدرالمتألهین؛ الحکمة المتعالیة فی الأسفارالعقلیة الأربعة؛ چ1، قم: طلیعة النور، 1425ق.
14
ـــــ؛ رسالۀ سه اصل؛ تصحیح، تحقیق و مقدمه سیدحسین نصر؛ چ1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1381.
15
ـــــ؛ المبدأ و المعاد (دوجلدی)؛ تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شاهنظری؛ چ1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1381.
16
ـــــ؛ مبدأ و معاد؛ ترجمۀ احمد بن محمد الحسینی اردکانی و به کوشش عبدالله نورانی؛ چ2، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1381.
17
صمدی آملی، داود؛ شرح رسالۀ رابطۀ علم و دین ابوالفضائل علامه حسنزاده آملی؛ چ1، قم: روح و ریحان، 1393.
18
طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ6، قم: مرکز نشر اسلامی جامعۀ مدرسین، 1421ق.
19
ـــــ؛ روابط اجتماعی در اسلام؛ ترجمۀ محمدجواد حجتی کرمانی؛ چ3، قم: بوستان کتاب، 1391الف.
20
ـــــ؛ انسان از آغاز تا انجام؛ ترجمه و تعلیقات صادق لاریجانی؛ چ4، قم: بوستان کتاب، 1391ب.
21
ـــــ؛ طریق عرفان (ترجمه و شرح و متن رسالة الولایة)؛ ترجمه و شرح صادق حسنزاده؛ چ4، قم: آیت اشراق، 1390.
22
طوسی، نصیرالدین؛ اخلاق ناصری؛ به کوشش سیاوش خوشدل؛ چ1، تهران: فراهانی، 1389.
23
فارابی، ابونصر؛ السیاسة المدنیة؛ ترجمه و شرح حسن ملکشاهی؛ چ1، تهران: سروش، 1376.
24
مارکس، کارل؛ هستی و آگاهی و چند نوشتۀ دیگر؛ گزینش و ترجمۀ امیرهوشنگ افتخاری راد و محمد قائدی؛ چ2، تهران: ناهید، 1394.
25
مطهری، مرتضی؛ مجموعۀ آثار (اصول فلسفه و روش رئالیسم)؛ چ4، تهران: صدرا، 1375.
26
مکاینتایر، السدیر؛ در پی فضیلت (تحقیقی در نظریۀ اخلاقی)؛ ترجمۀ حمید شهریاری و محمدعلی شمالی؛ چ1، تهران: سمت، 1390.
27
وبر، ماکس؛ اخلاق پروتستان و روح سرمایهداری؛ ترجمۀ عبدالمعبود انصاری؛ چ5، تهران: سمت، 1390.
28
ویتگنشتاین، لودویگ؛ برگهها؛ ترجمۀ مالک حسینی؛ چ1، تهران: هرمس، 1384.
29
ــــ؛ در باب یقین؛ ترجمۀ مالک حسینی؛ چ1، تهران: هرمس، 1387.
30
هایدگر، مارتین؛ هستی و زمان؛ ترجمۀ سیاوش جمادی؛ چ1، تهران: ققنوس، 1386.
31
هیرشمن، آلبرت؛ هواهای نفسانی و منافع (استدلالهای سیاسی به طرفداری از سرمایهداری پیش از اوجگیری)؛ چ1، ترجمۀ محمد مالجو؛ تهران: شیرازه، 1379.
32
Kant, Immanuel; Critique of the Pure Reason; Pual Guyer and Allen W. Wood (eds.); Pual Guyer and Allen W. Wood (trans.); New York: Cambridge University Press, 1998.
33
Marx, Karl; the German Ideology; New York: Prometheus Books, 1973.
34
Wittgenstein, Ludwig; Philosophical Investigations, Anscombe, G. E. M. (trans.); Second Edition, Oxford: Blackwell Publishers, 1999.
35
ORIGINAL_ARTICLE
علامه جعفری و معیار آزادی
علامه محمدتقی جعفری (رضوان الله تعالی علیه) از جمله عالمان زمانشناس است که در کشاکش مناقشات نیروهای مذهبی و غیرمذهبی درباره بافت آزادی در بین انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی به تأملات فلسفی مهمی پرداخته است. مهمترین پرسشی که او دراینباره دارد، آن است که آزادی از منظر ادله عقلی و درون نصی در برابر آنچه در غرب به آزادی مثبت و منفی بیان میشود، چیست و بر چه قلمروهایی دلالت دارد؟ او با تفاوتنهادن میان سه مفهوم «رهایی»، «آزادی» و «اختیار» تلاش میکند آزادی را «اختیار شایسته» تعریف نماید و فضاهای چنین تعریفی را در چند قلمرو آزادی عقیده، آزادی بیان تبیین نماید. علاوه بر این او کوشیده است محدودیتهای نظری و عملی این آزادی را بررسی و راهی به سوی تحقق آن در جامعه دینی فراهم آورد. در پایان این مقاله مؤلف میکوشد امکانات و مشکلات رویکرد علامه جعفری به آزادی گفته شده را بررسی کند تا شاید برای اکنون ما به کار آید.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_38299_3c1033889fbfdc5476a768eeef81bf87.pdf
2020-01-21
147
162
0694
رهایی
آزادی
اختیار
حیات معقول
شایسته
آزادی مثبت
آزادی منفی
عبدالوهاب
فراتی
forati129@yahoo.com
1
استادیار گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
AUTHOR
جعفری، محمدتقی؛ حکمت اصول سیاسی اسلام: ترجمه و تفسیر فرمان مبارک علیA به مالک اشتر؛ مؤسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان، 1369، نسخه الکترونیکی.
1
ـــــ؛ تحقیق در دو نظام حقوق جهانی بشر (از دیدگاه اسلام و غرب) و تطبیق آن دو بر یکدیگر؛ چ1، تهران: دفتر خدمات حقوق بین المللی جمهوری اسلامی ایران، 1377.
2
ـــــ؛ تحقیق در دو نظام حقوق جهانی بشر و تطبیق آن دو بر یکدیگر؛ تهران: دفتر خدمات حقوق بین الملل جمهوری اسلامی. [بیتا].
3
ـــــ؛ فایل صوتی سخنرانی با عنوان «آزادی بیان و قلم همراه با کرامت انسانی».
4
ـــــ؛ علم و دین در حیات معقول؛ تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1383.
5
ORIGINAL_ARTICLE
قرآن، منطق، انسان و اکتشاف نفسالأمر جهان
واقعیت نهایی و حقیقت غایی چیست؟ از دیدگاه قرآن عظیم چگونه و با چه ابزاری میتوان به نفوذ در نفسالامر جهان توفیق یافت؟ آیا با یک منطق ساده و تکبعدی مثل ذهن استدلالی میتوان به معرفت مطلوب مذهب در باب جهان پیچده و انسان پیچیدهتر دست یافت؟ هر متدی برای هر علمی جهت کشف واقعیت مناسبت ندارد. قیاس برهانی در علوم طبیعی بیثمر است؛ چنانکه استقرای علمی در ریاضیات و فلسفه بیاثر است. چه عاملی گذر از دنیای قدیم به دوران جدید را مهیا کرد؟ بیشک منطق مناسب که فرانسیس بیکن و دیگران بدان همت گماردند. قرآن حکیم هم برای شناخت غایت خلقت آدم و عالم منطقی پیشنهاد میکند و علاوه بر عواملی دانشی چونان لُب و تعقل، تدبر، تفکر، تفقه، توسم، علم و یقین از عوامل گرایشی، کنشی و منشی مثل تذکر، تقوا، اسلام، ایمان، انابه، احسان، اراده، سؤال، عبودیت، تبعیت، صبر، شکر، سمع، اعتصام، هدایت و ولایت نام میبرد و تأکید میکند که برای فهم اصل واقعیت یا لایههایی از آن اسبابی سخت اثرگذار هستند. در یک کلام قرآن منطق حق عینی را به جای منطق صدق ذهنی پیشنهاد میکند. منطق صدق بخشی کوچک از منطق حق بوده و در صورت فقدان برخی عوامل عقیم میماند. اشاره به منطق گسترده اسلام برای فهم مطلوب واقعیت از منظر دین، فلسفه تمایز و تولد این نوشتار به شمار میرود.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_38300_270f2c830d217e08e11aa719fe08fb09.pdf
2020-01-21
163
194
0794
قرآن
منطق
واقعیت
معرفت
هادی
ملک زاده
hmsk1356@gmail.com
1
دانشجوی دکتری دانشگاه معارف قم
AUTHOR
سید محمد مهدی
میرباقری
info@mirbaqeri.ir
2
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم.
AUTHOR
قرآن حکیم.
1
آمدى تمیمى؛ غرر الحکم؛ تصحیح مهدی رجائى؛ قم: دار الکتاب الإسلامی، 1410ق.
2
بحرانى، سیدهاشم؛ البرهان فى تفسیر القرآن؛ تهران: بنیاد بعثت، 1416ق.
3
راسل، برتراند؛ جهانی که من میشناسم؛ ترجمه روحالله عباسی؛ تهران: انتشارت امیرکبیر، 1342.
4
شیخ مفید؛ الأمالی؛ تصحیح غفاری علیاکبر؛ قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق.
5
طباطبایى، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن (20جلدی)؛ چ5، قم: انتشارات اسلامى جامعه مدرسین، 1417ق.
6
ـــــ؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ2، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1390.
7
طبرانی، سلیمان بن محمد؛ التفسیر الکبیر (تفسیر القرآن العظیم)، اردن: اربد، دارالکتاب الثقافی، 2008م.
8
طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ چ3، تهران: ناصر خسرو، 1372.
9
طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دارالمعرفه، 1412ق.
10
عبودیت عبدالرسول؛ درآمدی به نظام حکمت صدرایی؛ تهران: سمت و مؤسسه امام خمینی، 1385.
11
عیاشی، محمود بن مسعود؛ تفسیر العیاشی؛ تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه، 1380.
12
فروغی محمد علی؛ سیر حکمت در اروپا؛ چ4، تهران: نشر البرز، 1383.
13
فیاضی، غلامرضا، هادی ملکزاده و محمدجواد پاشایی؛ «چیستی معنا»، آیین حکمت؛ ش16، تابستان 1392.
14
قمى، على بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ تصحیح موسوى جزائرى؛ چ3، قم: دار الکتاب 1404ق.
15
کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تصحیح غفارى علىاکبر؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
16
کازبی، پل کریس؛ روشهای پژوهش در علوم رفتاری؛ ترجمه غلامرضا نفیسی و کامران گنجی؛ تهران: نشر آینده درخشان، 1389.
17
مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1371.
18
موحد، ضیاء؛ درآمدی به منطق جدید؛ تهران: چ6، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1384.
19
نبوی، لطفالله؛ مبانی منطق جدید؛ چ3، تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1384.
20
همپل، کارل گوستاو؛ فلسفه علوم طبیعی؛ ترجمه حسین معصومی؛ تهران: نشر دانشگاهی، 1369.
21
هال، لویس و ویلیام هلزی؛ تاریخ و فلسفه علم؛ ترجمه عبدالحسین آذرنگ؛ تهران: سروش، 1363.
22
ORIGINAL_ARTICLE
نقش انواع شناخت در نظریه «حیات معقول» علامه جعفری
نیاز بشر به سبک درست زندگی، انگیزه و ضرورتی برای تبیین مؤلفههای شناختی آن است. هدف از این پژوهش، پرسش از چیستی و نقش انواع شناخت در نظریه «حیات معقول» علامه جعفری با بررسی توصیفی- تحلیلی آثار مکتوب ایشان است. «حیات معقول» در برابر «حیات طبیعی محض»، نوعی زندگی مبتنی بر تعقل با محوریت عقل عملی و نفی راسیونالیسم غربی است که طیف وسیعی از شناختهای وحیانی، عرفانی، حکمی و علمی را در بر میگیرد. این دریافتها به شکل حضوری یا حصولی و از راههایی چون آموزش، تقلید یا تعبد به دست میآیند. معارف یادشده، علاوه بر ارزش ذاتی، واجد هویتی ابزاری برای پرورش استعدادها و هدایت اختیاری انساناند که پیامد آن ورود به هدف اعلای زندگی یعنی شرکت در آهنگ کلی هستی و به تعبیر دیگر عبادت خداوند خواهد بود. نتیجه اینکه حیات معقول وابسته به مجموعهای کامل از شناختهای الهی و بشری با درجات ارزشی متفاوت است، مشروط بر اینکه با کمک سازوکارهای عقلی و وحیانی از آسیبهای معرفتی و عملی در امان بماند.
https://qabasat.iict.ac.ir/article_38301_95cf7f1bca7cf7c4d57bd3adb94ee7d0.pdf
2020-01-21
195
219
0898
شناخت
حیات معقول
عقلانیت
علامه جعفری
مهدی
سعادتمند
mahdi_s_58@yahoo.com
1
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه یزد
AUTHOR
* قرآن کریم.
1
** نهج البلاغه.
2
ابنسینا، حسین بن عبدالله؛ عیونالحکمه؛ مقدمه و تحقیق از عبدالرحمن بدوی؛ چ2، بیروت: دارالقلم، 1980م.
3
چالمرز، آلن اف؛ چیستی علم: درآمدی بر مکاتب علمشناسی فلسفی؛ ترجمه سعید زیباکلام؛ چ8، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، 1387.
4
چیتیک، ویلیام؛ راه عرفانی عشق؛ ترجمه شهابالدین عباسی؛ چ1، تهران: نشر پیکان، 1382.
5
جعفری تبریزی، محمدتقی؛ تحقیقی در فلسفه علم؛ تدوین و تنظیم عبدالله نصری؛ چ5، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1393الف.
6
ـــــ؛ حیات معقول؛ تنظیم عبدالله نصری؛ چاپ دوم، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1389الف.
7
ـــــ؛ خلوت انس؛ تدوین و تنظیم عبدالله نصری؛ چ1، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1394ب.
8
ـــــ؛ در محضر حکیم؛ گردآورنده محمدرضا جوادی؛ چ10، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1394ج.
9
ـــــ؛ علم و دین در حیات معقول؛ چ5، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1389ج.
10
ـــــ؛ علل و عوامل جذابیت سخنان مولوی؛ چ4، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1389ب.
11
ـــــ؛ قرآن نماد حیات معقول؛ به اهتمام کریم فیضی و علی جعفری؛ چ3، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1384.
12
ـــــ؛ مجموعه آثار 3 (بررسی افکار دیوید هیوم و برتراند راسل)؛ تدوین و تنظیم عبدالله نصری؛ تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1392الف.
13
ـــــ؛ مجموعه آثار 2 (تکاپوی اندیشه)؛ تدوین و تنظیم علی رافعی؛ چ1، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1392ج.
14
ـــــ؛ مجموعه آثار 8 (جبر و اختیار و وجدان)؛ تدوین و تنظیم عبدالله نصری؛ چ1، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1395.
15
ـــــ؛ مجموعه آثار 6 (چهار شاعر [خیام، نظامی، سعدی، حافظ])؛ تدوین و تنظیم عبدالله نصری؛ چ1، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1394الف.
16
ـــــ؛ مجموعه آثار 5 (حقوق جهانی بشر و کاوشهای فقهی)؛ تدوین و تنظیم عبدالله نصری؛ چ1، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1392ب.
17
ـــــ؛ مجموعه آثار1 (عرفان اسلامی)؛ تدوین و تنظیم عبدالله نصری؛ چ2، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1391.
18
ـــــ؛ مجموعه آثار 4 (معرفتشناسی)؛ تدوین و تنظیم عبدالله نصری؛ چ1، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1393ب.
19
زمانی، کریم؛ میناگر عشق (شرح موضوعی مثنوی معنوی)؛ چ1، تهران: نشر نی، 1382.
20
سجادی، سیدجعفر؛ فرهنگ معارف اسلامی؛ چ3، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1373.
21
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، محمد ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة؛ ج4، چ3، بیروت: دار احیاء التراث، 1981م.
22
صلیبا، جمیل؛ فرهنگ فلسفی؛ ترجمه منوچهر صانعی درهبیدی؛ چ1، تهران: انتشارات حکمت، 1366.
23
طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ مقدمه و پاورقی به قلم مرتضی مطهری؛ ج5، چ2، تهران: انتشارات صدرا، 1364.
24
کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تصحیح علیاکبر غفاری، ج1، چ2، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1362.
25
مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ چ16، تهران: شرکت چاپ و نشر بینالملل، پاییز 1394.
26
مطهری، مرتضی؛ تعلیم و تربیت در اسلام؛ چ54، تهران: انتشارات صدرا، مهر 1386.
27
مظفر، محمدرضا؛ اصولالفقه؛ تحقیق صادق حسنزاده مراغی؛ چ2، قم: منشورات فیروزآبادی، 1379.
28
نصری، عبدالله؛ تکاپوگر اندیشهها (زندگی، آثار و اندیشههای استاد علامه محمدتقی جعفری)؛ چ4، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387.
29