2024-03-29T14:32:55Z
https://qabasat.iict.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=3953
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1395
21
79
تعالی صرف واجبالوجود و مسئلۀ نیایش با خدای غیرشخص وار در آثار ابنسینا
سیده زهرا
حسینی
عبدالرسول
کشفی
احد
فرامرز قراملکی
خداوند در آثار ابنسینا به مثابة وجودی کاملاً متفاوت و دیگر حضور مییابد و وی در مباحث فلسفی خویش، از واجبالوجود به عنوان خدا، تصویری ارائه میکند که نهتنها به لحاظ وجودی، متعالی صرف و متباین نسبت به ماسواست؛ بلکه حتی دامنۀ این تعالی تا حوزۀ ذهن و معرفت انسان نیز ادامه مییابد. از سوی دیگر، مباحث وی دربارۀ نیایش در آثار گوناگون او، در نگاه نخست ممکن است بیانگر ناسازگاری یا دستکم چندگانگی دربارۀ تصور بوعلی از خدا باشد. اما ابنسینا که به اشکال نیایش با خدای غیرشخصوار واقف است، بهصراحت، سخن گفتن به معنای عرفی را با واجبالوجود متعال محال میداند؛ ازاینرو به جای تغییر تصویر خدا، به مفهومسازی دیگری از نیایش میپردازد و تعریفی فلسفی از آن ارائه میدهد. حقیقت نیایش در نگاه وی، یک گفتگوی صرف نیست؛ بلکه گونهای تحول وجودی است که در معرفت و عشق ریشه دارد. وی این امر را با تمایز نهادن میان دو بعد ظاهری که وی با رویکری تشریعی بیان میکند و بعد حقیقی که با نگاه فلسفی وی پیوند دارد و تحویل نیایش به مفهوم عشق توضیح میدهد. مفهومسازی ابنسینا از عشق الهی نیز، هم با تصور وی از خدای غیرمتشخص و هم با تعریف نیایش سازگاری کامل دارد.
نیایش
خطاب
خدای غیرانسانوار
وحدت
عشق
تشبه نفس ناطقه
2016
05
01
5
34
https://qabasat.iict.ac.ir/article_23704_c0163c5a80fd5c99f46da055efcd57fe.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1395
21
79
خوانش ملاصدرا از برهان حدوث متکلمان
عبدالله
نصری
مهدی
سعادتمند
برهان حدوث متکلمان در اثبات وجود خدا مبتنی بر حدوث عالم (ماسوی الله) و درنتیجه وابستگی آن به مبدئی قدیم است. بدینگونه که مناط نیاز معلول به علت را حدوث آن قرار میدهند. اما حکما مناط نیاز به علت را امکان ماهوی و ملاصدرا آن را امکان فقری میدانند. در اندیشۀ صدرایی بر برهان حدوث، دو اشکال اساسی وارد است؛ اشکال اول، مبنایی است و بر دخالت دادن حدوث به عنوان مناط نیاز به علت وارد شده و اشکال دوم بر بنای استدلال اینکه حدوث عالم در سطح عوارض و اوصاف بیرونی آن است و متکلمین از سرایت آن به جوهر عالم ناتواناند. ملاصدرا میکوشد بهواسطۀ حرکت جوهری بهنوعی حدوث را متوجه جوهر عالم بداند و برهان را تصحیح کند. این تکاپو گرچه قالب برهان حدوث را حفظ میکند؛ ولی محتوای آن را تغییر کلی میدهد و بیشتر به سمت برهان حرکت نزدیک میکند.
واژگان کلیدی:برهان حدوث
حدوث
حادث
امکان
حرکت جوهری
2016
05
01
35
56
https://qabasat.iict.ac.ir/article_24423_1955307a4df0179ff2819fe384f49b5a.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1395
21
79
برهان نظم در نظر دو فیلسوف معاصر (استاد مطهری ـ استاد جوادی آملی)
سید محمد
حکاک
سادهترین و عمومیترین و به اعتباری مؤثرترین برهان در خداشناسی، برهان نظم است. این برهان به علت عمومی بودن، یعنی گستردگی حوزۀ اقامهکنندگان و مخاطبان برهان تا حد تقریباً عموم آدمیان، مورد بیدقتیهایی در تقریر و فهم و مدعای آن واقع شده است؛ تا آنجا که شبهههایی نابجا بر آن وارد کردهاند. استاد مطهری و استاد جوادی آملی دو فیلسوف متکلم و متکلم فیلسوف هستند که دربارة این برهان بحث کردهاند. در بحث استاد مطهری به شبهههای نابجای دیوید هیوم فیلسوف انگلیسی توجه ویژه شده و بدانها پاسخ داده شده است. در این نوشتار، پس از بحثی کلی دربارة برهان نظم و بیان پیشینۀ آن در فلسفه و کلام اسلامی، تبیین و مقایسة آرای این دو فیلسوف در خصوص جنبههای گوناگون این برهان آمده است. در ضمن مقایسه، آرای اختلافی دو حکیم گرانقدر داوری شده است. همچنین در پایان مقاله، نظری جدید در خصوص نتیجۀ برآمده از برهان آمده است.
واژگان کلیدی: برهان نظم
نظام فاعلی
نظام غایی
مطهری
جوادی آملی
2016
05
01
57
84
https://qabasat.iict.ac.ir/article_24424_a93afe98cb6d159cc96cc305950b589b.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1395
21
79
تحلیل و نقد دیدگاه سلفیه در ارزش معرفتشناختی عقل در حوزة معرفت دینی
امیر حسین
میرزا ابوالحسنی
علی
الله بداشتی
جریان فکری سلفیگری را میتوان از منظرهای گوناگون و متفاوتی تحلیل و بررسی کرد و پیشفرضهای اتخاذشده در این تحلیل در ساختار نهایی تحقیق مؤثر است. سلفیه با اتخاذ موضع حسگرایی در هستیشناسی، نقلگرایی مبتنی بر ظاهر در بحث معرفتشناسی و روششناسی و مرجع قرار دادن فهم، قول و فعل سلف از یک سو و ناکارآمد جلوه دادن عقل و احکام و تأملات عقلی از سوی دیگر در حوزۀ معرفت دینی، به دام چنان مهجوریتی گرفتار آمدهاند که در برخی موارد اظهارات آنان در تناقض با همان نقلی است که داعیۀ پایبندی به آن را دارند. در این نوشتـار، ضمن مرور مبانی سلفیگـری و بررسی رویـکرد این جریـان فکـری در بحث هستیشناسی، معرفتشناسی و روششناسی، محصول این رویکرد که اسلامگرایی عقلستیز و ظاهرگراست، تبیین و ارزش معرفتشناختی عقل و کارکرد آن در حوزۀ معرفت دینی از دیدگاه این فرقه، تحلیل و نقد میشود.
واژگان کلیدی: عقل
سلفیگری
هستیشناسی
روششناسی
معرفتشناسی
معرفت دینی
2016
05
01
85
108
https://qabasat.iict.ac.ir/article_24428_782f07991e0913c5e7956ffd57873927.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1395
21
79
صدرالمتألهین و ذاتمندی انسان
محمد تقی
سهرابیفر
آیا انسانها ماهیتی ثابت و مشترک دارند یا اینکه هر کدام از آنها از ابتدا یا در ادامۀ زندگی، ماهیتی متفاوت مییابند؟ مقالۀ حاضر، پاسخ این پرسش را در میان آرای صدرالمتألهین جستجو میکند. در حکمت متعالیه، انسانها افزون بر برخی تفاوتهای پیشینی، در ادامۀ زندگی، تفاوتهای اساسیِ پسینی مییابند و ماهیتهای متفاوت از هم رقم میزنند؛ ولی این امر، منافاتی با اشتراکاتِ ذاتیِ بالقوه و بالفعل آنها ندارد. ازجمله مشترکاتِ ذاتیِ انسانها، فطرت توحیدی است و همۀ انسانها با وجود تفاوتهایِ گاه جدی، از فطرت توحیدی برخوردارند. در همین راستا میتوان آموزهها و توصیههای فرازمانی و فرامکانی داشت.
واژگان کلیدی: انسان
ذات
ذاتمندی
حکمت متعالیه
صدرالمتألهین
2016
05
01
109
124
https://qabasat.iict.ac.ir/article_24429_6abb4b0023955c556f893b7bb904cc55.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1395
21
79
نقد دیدگاه فلاسفه در مورد انواع حدوث عالم
حسین
عشاقی
در فلسفههای رایج برای حدوث عالم، انواعی بیان شده و عالم را بهاجمال به انواعی از حدوث، حادث دانستهاند؛ مانند «حدوث ذاتی»، «حدوث زمانی»، «حدوث تجددی» و «حدوث دهری». در مقالة پیش رو به نقد دیدگاههای فلاسفه در مورد انواع حدوث عالم میپردازیم و روشن میکنیم هیچیک از این حدوثها در نظام کثرت وجود و انقسام موجود به حادث و قدیم پذیرفتنی نیست؛ بلکه باید حدوث عالم را بر اساس نظام کثرت ظهورات، طرح و اثبات کرد.
واژگان کلیدی: حدوث
قدم
حدوث ذاتی
حدوث زمانی
حدوث تجددی
حدوث دهری
حدوث عالم
کثرت وجود
2016
05
01
125
150
https://qabasat.iict.ac.ir/article_24430_4ab428d86be10b7c7f6a3858633a8dff.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1395
21
79
چیستی عرفان وحیانی و شاخصههای آن (با تأکید بر دو شاخص توحید و موحد در عرفان نظری)
محمدجواد
رودگر
یکی از مسائل بسیار ضروری در ساحت معارف عرفانی و معالم شهودی، این است که آیا منابع وحیانی (وحی قرآنی ـ بیانی) ظرفیت تولید عرفانی که در آسمان ریشه دارد و بهطورمستقیم و مستقل از کتاب و سنت استنباط و اصطیاد شود را داراست؟ به بیان دیگر آیا میتوان با روش اجتهادی، معارف باطنی و انفسی را از متون دینی اکتشاف کرد تا بهتدریج دانش عرفان وحیانی تولید شود؟ پرسش یادشده با عنایت به عرفان مصطلح موجود که برساختۀ شهود عارفان در مقام عینالیقین و حقالیقین است و درونمایههای دینی دارد و مستظهر به آیات، احادیث و ادعیه است و درعینحال موافقان و مخالفان و حتی معاندانی دارد، از اهمیت و ضرورت بیشتری برخوردار است. ناگفته نماند که عرفان وحیانی یا اهلبیتی، عرفانی است که با منطق اجتهادی از نصوص دینی یا متن کتاب و سنت، درک و دریافت یا کشف و تولید میشود؛ یعنی عرفانی برخاسته و برساخته از کشف تام محمدی که کارکردهای معرفتی ـ معنویتی گستردهای در حوزهها و عرصههای گوناگون دارد و یکی از منابع تکوین و تکامل تمدن نوین اسلامی است. نوشتار حاضر در صدد پاسخ به پرسش بنیادین یادشده بر مدار فرضیۀ «کتاب و سنت منبع غنیم و قویم عرفان (نظری) با شاخصههای محکم و متقن هستند» شکل و شاکله یافت.
واژگان کلیدی: کتاب و سنت
عرفان وحیانی
کشف و شهود
اجتهاد
اهلبیت:
2016
05
01
151
180
https://qabasat.iict.ac.ir/article_24431_fe777ebd161e337a4c2f2dee1375b884.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1395
21
79
تجلی متنی خدا در قرآن
سید محمد حسن
جواهری
به تصریح روایات، خدا در قرآن تجلی یافته است. این تجلی میتواند به دو صورت متنی و روحانی باشد. تجلی روحانی در ابعاد گوناگون، به مقالههایی دیگر با محوریت «اعجاز تأثیری» موکول است و این مقال، تنها تجلی متنی را دنبال میکند. تجلی خدا در متن با نشانههایی در آن همراه است که از طریق شناخت نشانهها میتوان بدان راه جست. برخی این فرایند را انتساب متن به خدا و بهاختصار «نظریۀ انتساب» نام نهادهاند.نظریهپرداز مورد بحث در این مقال، اعجاز قرآن را به نشانههای متنی خدا مربوط دانسته و در مسیر تبیین و تثبیت دیدگاه خویش شبهههایی بر نظریۀ مشهور که اعجاز قرآن را به فرابشری** بودن متن قرآن از جهت بیان و محتوا نسبت میدهد، وارد کرده و نظریۀ خویش را تنها راه پاسخگویی به آنها دانسته است؛ ازاینرو نگارنده در این مقاله ـ ضمن واکاوی این نظریه بر اساس نوشتههای نظریهپرداز ـ اشکالات آن را آشکار کرده و به شبهههای وی پاسخ داده است. درضمن نگارنده کوشیده صورتی از نظریۀ یادشده ـ یا تجلی متنی خدا در قرآن ـ را که درست و حقیقت میداند، با تبیین مناسبتری ارائه کند.
واژگان کلیدی: اعجاز قرآن
تحدی
نظریۀ انتساب
نشانهشناسی
روانشناسی زبان
2016
05
01
181
206
https://qabasat.iict.ac.ir/article_24432_9c0d43724e28be0611e9b7b2c41bc254.pdf