2024-03-29T16:21:03Z
https://qabasat.iict.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=5408
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1397
23
89
تبیین نسبت مرجعیت، حقانیت، خاتمیت و توجیه باورهای دینی
قاسم
پورحسن
سیدمحمدرضا
لواسانی
آرای معرفتشناسی مختلفی در دوره معاصر بر توجیه باورهای دینی متمرکز است. از رهیافتهای مهم آن، دیدگاه مبناگرایی است که از دو منظر درونگرایی و برونگرایی مینگرد و حتی به حقانیت و عدم حقانیت نیز توجه دارد. دیدگاه دیگر دلیلگرایی و سومین دیدگاه در باب معرفتشناسی، تجربه دینی است که به واسطه موافقتها و مخالفتها، پدیدایی رویکرد غایی را با نام مرجعیت رقم زد که در آن، بنیانگذار میتواند معیار توجیه باورهای دینی باشد و اتفاقاً کمتر از آن سخن رفته و پژوهش حاضر این موضوع را محور قرار داده است. کلیفورد در کتاب اخلاق باور نظریه مرجعیت را به عنوان یکی از رویکردهای باور دینی گستراند و آثار آن بر متفکران ما بهویژه در مسئله وحی نیز آشکار گردید. نتیجه نهایی این است که مرجعیت، ملاک ارزشداورانه توجیه بوده و عقلانی نیست. در مقابل قرائتهایی از خاتمیت که به شخص پیامبر باز میگردند، نه قرائت عقلانیشدن و جامعیت دین که فقدان پیامبر را معادل عدم خاتمیت میانگارد؛ لذا تصور ختم دین، ناسزا، سهو و ابتنای آن دو بر مؤسس قابل تأمل است.
واژگان کلیدی: پیامبر
مرجعیت
حقانیت
خاتمیت
نسبت مرجعیت
حقانیت و خاتمیت
توجیه باورهای دینی
2018
11
22
6
35
https://qabasat.iict.ac.ir/article_33942_7dfbd8d7276b6c8417085e855682cbb5.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1397
23
89
تناسخ و نسبت آن با معاد
حمیدرضا
شاکرین
تناسخ چیست؟ چه گونههایی برای آن متصور است؟ واقعیت دارد یا پنداری واهی است و نه تنها محقق نبوده که امکان آن هم نیست و در هر صورت چه نسبتی با معاد و حیات جاوید اخروی میتواند داشته باشد؟ این مسئله اذهان بسیاری را به خود مشغول کرده است؛ چنانکه گویی بر سر دوراهه تناسخ یا معاد قرار گرفتهاند. در این مقاله برآنیم- به یاری خداوند بزرگ- ابتدا چیستی تناسخ و اقسام آن، دلایل تناسخیان و پارهای از نقدهای وارد بر اصل مدعا و نیز ادله آن را بررسیده، سپس نسبت آن را با معاد بازیابیم. در روند این پژوهش هم از روش عقلی و هم تجربی بهره بردهایم. ماحصل تحقیق، نفی تناسخ ملکی در همه اشکال آن، نارسایی تناسخ در تأمین کارکردهای معاد، ناسازی تناسخِ ملکی مطلق و نامحدود با اساس حیات اخروی و ناسازی تناسخِ ملکی محدود با خصوص معاد جسمانی است.
واژگان کلیدی: تناسخ
تناسخ ملکی
تناسخ ملکوتی
معاد
معاد جسمانی
معاد روحانی
نبوغ
خاطرات پیشین
2018
11
22
36
61
https://qabasat.iict.ac.ir/article_34026_1254bdbb5a6c97402d9e8059756c9373.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1397
23
89
تحلیل و بررسی تأویل از دیدگاه ابن تیمیه و علامه طباطبائی
علی
الله بداشتی
محسن
پیرهادی
تأویل یکی از مباحثی است که میان اندیشمندان مسلمان مورد بحث و نظر قرار گرفته است. ممکن است با بررسی دیدگاههای مرتبط با تأویل به نظر برسد دیدگاه ابنتیمیه و علامه طباطبایی در مورد تبیین تأویل یکسان است؛ اما با دقت در این دو دیدگاه تفاوت روشن میشود. در دیدگاه ابنتیمیه تأویل اخبار و انشاءهای قرآن از هم جدا هستند و تأویل اخبار را نفس واقعیت خارجی آنها و تأویل اوامر را تحقق مأموربه میداند؛ اما در دیدگاه علامه طباطبایی اولاً همه قرآن دارای تأویل است و مختص متشابهات نیست؛ ثانیاً تأویل را از سنخ حقایق میداند نه از سنخ معنا و مفهوم. بین دیدگاه ابنتیمیه و علامه تفاوت اساسی وجود دارد و آن اینکه ابنتیمیه مابازای خارجی آیات را تأویل میداند؛ اما سخن علامه طباطبایی دقیقتر از آن است؛ یعنی تأویل، حقیقت نفسالأمری است که فراتر از عالم ماده و واقع خارجی است. تفاوت دیگر در این است که ابنتیمیه علم به تأویل را مطلقا از همه انسانها نفی میکند؛ اما علامه طباطبایی بر اساس آیات معتقد است برخی بندگان خداوند خاص علم به تأویل دارند و نفی مطلق ابنتیمیه را نمیپذیرد.
واژگان کلیدی: تأویل
تفسیر
ابن تیمیه
علامه طباطبایی
2018
11
22
63
86
https://qabasat.iict.ac.ir/article_34029_4200bc3dcd813c3d7da91a4176f9bd87.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1397
23
89
ضرورت و آیندة دین از منظر مدرنیسم و پستمدرنیسم
سلیمان
خاکبان
هدف این مقاله بررسی مسئله ضرورت دین از منظر جامعهشناختی در دو دوره مدرن و پسامدرن است. برای پاسخ به این پرسش از روش «کتابخانهای» که بخشی مبتنی بر نتایج «تجربه عینی اجتماعی» میباشد، استفاده شده است. ابتدا دیدگاه چند تن از شخصیتهای برجسته ضد دین دوره مدرن ارائه گردیده، سپس دیدگاه برخی شخصیتهای برجسته پستمدرن و سازمانهای بینالمللی مطرح شده است. یکی از دستاوردهای این تحقیق آن است که نشان میدهد با آنکه ایده سکولاریسم بیش از صد سال بر جهان مدرن حاکم شد و روبهرشد بود، با ورود به عصر پستمدرن، شاهد افول سکولاریسم و ظهور و رشد دِسکولاریسم هستیم. علاوه بر این دستاورد معرفتی که موجب تقویت نگاه تاریخی-جهانی نسبت به تحولات کلان دینی میشود، دستاورد ملی این تحقیق، اصلاح نگره آن دسته از هموطنان تجددزده نسبت به وضعیت گرایش به دین در جهان معاصر است که هنوز در فضای تئوریها و تحلیلهای عصر مدرن تنفس میکنند و به همین علت، انقلاب اسلامی و نظام برخاسته از آن را حرکتی بر خلاف تحولات عصری و نسلیِ جهان معاصر و تاریخ آینده میپندارند؛ درحالیکه انقلاب اسلامی بر خلاف این تلقی نادرست، میتواند نقطه کانونی و رهبر و راهبر تحولات فکری-دینی عصر پستمدرن باشد.
واژههای کلیدی:دین
جامعهشناسی
پوزیتیویسم
سکولاریسم
دسکولاریسم
آگوست کنت
سوروکین
2018
11
22
87
108
https://qabasat.iict.ac.ir/article_34030_b0a1a83f26ad11bf847f21da0041228f.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1397
23
89
نقد و بررسی همسانانگاری نظریه تکامل و حرکت جوهری
قاسم
اخوان نبوی
مسئله این مقاله نقد و بررسی همسانانگاری نظریه تکامل و حرکت جوهری از حیث معناشناختی و معرفتشناختی است. با توجه به اینکه در هر دو نظریه بر تدریجیبودن تغییرات تأکید میشود، آیا میتوان این دو نظریه را همسو و مشترک با یکدیگر دانست؟ به نظر میرسد این دو نظریه از حیث معناشناختی و معرفتشناختی با یکدیگر تفاوتهایی دارند که نمیتوان گفت این دو با یکدیگر مطابقت دارند؛ زیرا از حیث معناشناختی نظریه تکامل مبتنی بر نومینالیسم است و صور کلی نوعی را قبول ندارد؛ همچنین تغییراتی که در تکامل مورد نظر است، تبدیل یک موجود به موجود دیگر است؛ اما در حرکت جوهری تغییرات اولاً تبدل هستند؛ ثانیاً حرکت جوهری مبتنی بر کلیات و صور نوعیه میباشد. در این مقاله سعی شده است با روش تحلیلی همسانانگاری نظریه تکامل و حرکت جوهری مورد نقد وبررسی قرار بگیرد.
واژگان کلیدی: حرکت جوهری
تکامل
تغییر دفعی
تغییر تدریجی
نومینالیسم
ذاتگرایی
2018
11
22
109
128
https://qabasat.iict.ac.ir/article_34032_1a417a36152a00170c15c0bf5fb496d1.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1397
23
89
مستضعفان و مسئله نجات
ابوالفضل
ساجدی
حامد
ساجدی
یکی از بحثهای مهم در پلورالیزم مسئله نجات است. این مسئله محل بحث و گفتوگوی بسیاری میان متفکران اسلامی بوده است. برای آنکه کثرتگرایی یا انحصارگرایی در نجات از منظر اسلام مشخص شود، باید به آیات و روایات نگاهی دقیق افکنده شود. از جمله موضوعات مؤثر در این بحث، موضوع استضعاف است. بررسی معانی استضعاف، حدود و ثغور آن و تأثیر آن در مسئله نجات، نیازمند ژرفکاوی مجدد ادله نقلی است. مقاله حاضر با روش کتابخانهای و با شیوه تحلیلی ـ توصیفی به نگاهی نو در این مسئله دست یافته است. این نوشتار نشان خواهد داد استضعاف یک معنای خاص و یک معنای عام دارد که هر یک از این دو معنا آثار کلامی و فقهی خاصی را به دنبال دارند. معنای عام استضعاف کمتر مورد توجه اندیشمندان اسلامی قرار گرفته است و آثار کلامی آن از آثار معنای خاص استضعاف تفکیک نشده است. مستضعف به معنای عام حتی برخی از افرادی که درجاتی از تقصیر را در نرسیدن به حقیقت دارند، شامل میشود. عدم توجه به تنوع کاربرد استضعاف میتواند باعث برداشت نادرست از ادله نقلی شود. هر کدام از دو معنای مستضعف با توجه به شرایط حاکم بر فرد و باورهای او قابل تعریف هستند و طبقات مختلفی از انسانها را در بر میگیرند. هر یک از این دو معنا ارتباطی ویژه با مسئله نجات دارند و نوع خاصی از نجات را در پی دارند و نشاندهنده وسعت دایره نجات نسبت به دایره حقانیت هستند.
واژگان کلیدی: مستضعف
مؤمن
کافر
جحود
نجات
2018
11
22
129
121
https://qabasat.iict.ac.ir/article_34033_e3e1b3bbfaf7e2bdf28817e427815311.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1397
23
89
روش و روششناسی در علوم انسانی اسلامی چارچوبی برای تحلیل و ارزیابی نظریههای علم دینی و علوم انسانی اسلامی
محمد
فتحعلی خانی
روششناسی علوم انسانی اسلامی عهدهدار کشف، توصیف و ارزیابی معرفتشناختی روشهای پیشنهادی در نظریههای علم اسلامی و علوم انسانی اسلامی است. توصیف مذکور ترکیبی است از «معرفی نحوه گردآوری و تحلیل دادههای مرتبط با پرسشها یا فرضیههای تحقیق» و «تشریح منطق و الگوی کلی فعالیت علمی». ارزیابی معرفتشناختی یافتههای حاصل از کاربست روش، بر اساس این توصیفات صورت میگیرد که بخش مهمی از «روششناسی» را تشکیل میدهد. مقاله حاضر در صدد بیان الزامات روششناختی علم دینی و علوم انسانی اسلامی است؛ لذا الزامات مذکور را در سه مورد بیان کرده است: نخست در خصوص شناخت علمی موضوع مورد پژوهش؛ دوم درباره شناخت آموزههای دینی مرتبط با موضوع مورد پژوهش؛ سوم درباره ضرورت بیان نحوه ارتباط میان آموزههای دینی مذکور با یافته علمی حاصل از روش پیشنهادی. این الزامات همچون چارچوبی کلی برای توصیف و ارزیابی نظریههای علم دینی و علوم انسانی اسلامی شناسایی و تشریح شدهاند.
واژگان کلیدی: علم دینی
علوم انسانی اسلامی
روش
روششناسی
2018
11
22
153
179
https://qabasat.iict.ac.ir/article_34034_0cf471bbb507490ce7e0313774e03c45.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1397
23
89
بررسی و نقد آخرین دیدگاه ویلیام راو در مورد شر گزاف با استفاده از نظریات متفکران غربی و اسلامی
روح الله
شاکری زواردهی
زهیر
دهقانی آرانی
مسئله شر از جمله مهمترین استنادات ملحدان بر ناسازگاری سامانه اعتقادی خداباوران در طول تاریخ بوده است. بنا بر تقریر خاصی که ویلیام راو- از جمله خداناباوران معاصر- بر این مسئله ارائه نموده، شروری را در جهان میتوان یافت که هیچ یک از دلایل خداباوران برای توضیح چرایی وقوع آنها موجه و معقولانه نیست. راو استدلال خود را در طی چند دهه ـ پس از تبادل اشکالات و نقدها ـ توسعه داد و در آخرین تقریر، با تبیین و بهروزرسانی مقدمات قیاس خود و نیز طرح دو مثال، کوشید آن را اتقان بخشیده، در این راه پاسخهای خداباوران را نیز به صورت پیشینی رد کند. در این نوشتار با توصیف آخرین دیدگاه راو در این زمینه، پاسخ صاحبنظران غربی و نیز فیلسوفان و نویسندگان مسلمان- که در برابر مقدمات استدلال راو ارائه شده یا میتوان ارائه نمود- مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده میشود. به صورت مجموعی میتوان آن موارد را در پاسخ به ادعای ناموجهبودن شواهد خداباوران در مسئله شر ارائه نمود؛ اگرچه با توجه به شیوههای جدید طرح مسئله شر، باید این موارد بهروزرسانی شده و متناظر با اشکالات و مثالها پاسخ مناسب ارائه گردد.
واژگان کلیدی: ویلیام راو
شر گزاف
برهان قرینهای شر
مسئله شر
2018
11
22
180
204
https://qabasat.iict.ac.ir/article_34035_f066f4159098efad5225a0bac2b83a70.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
قبسات
1029-4538
1029-4538
1397
23
89
بررسی نظریه شیخ اشراق درباره اراده الهی
غلامحسین
گرامی
صفت اراده خداوند یکی از مباحث بسیار دشوار و پیچیده در فلسفه و کلام اسلامی است. فلاسفه مسلمان معمولاً اراده الهی را به علم، حبّ و مانند آن ارجاع دادهاند. در این مقاله نظریه شیخ اشراق درباره اراده خداوند بررسی شده است. مطالب شیخ اشراق درباره اراده الهی در بادی امر ناهماهنگ به نظر میآید. ایشان در موارد زیادی بر نفی اراده از واجب تعالی استدلال کرده و در مواردی نیز آن را پذیرفته است. از مجموع مطالب ایشان چهار استدلال بر محالبودن اراده در واجب تعالی استفاده میشود. غنی مطلق بودن واجبالوجود، ذاتیبودن افعال باری تعالی، دوام فعل خدای متعال و تلازم اراده با غرضورزی محورهای اصلی ادله شیخ است؛ البته شیخ اشراق در مواردی نیز اشارات یا تصریحاتی بر پذیرش اراده واجب تعالی دارد که پس از بررسی دقیق معلوم میشود همه آنها یا ضعف دلالی دارند یا ضعف سندی؛ بنابراین جمعبندی عبارات شیخ اشراق ما را به نظریه نفی اراده در واجب تعالی منتهی میکند. مهمترین اشکال نظریه شیخ اشراق عدم توجه به متون دینی بهویژه قرآن است که صفت اراده را بارها به خداوند نسبت میدهد.
واژگان کلیدی: اراده الهی
غنی مطلق
فعل ذاتی
دوام فعل
غرض
شیخ اشراق
2018
11
22
205
230
https://qabasat.iict.ac.ir/article_34036_1449cca57fcb6f3e70643506ea71f690.pdf