بررسی نظریه خلق‌ از عدم از نگاه اسلام، مسیحیت و یهود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری کلام دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان).

2 نویسنده مسئول: استاد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان). اصفهان، ایران

3 استادیار گروه فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران

چکیده

نظریه خلق‌ از عدم (Creation ex Nihilio) نظریه رقیب «خلق از ماده ازپیش‌موجود» (Creation ex materea) یکی از بنیادی‌ترین مباحث در تاریخ اندیشۀ دینی و فلسفی است. این نظریه از لوازم ضروری و جدایی‎ناپذیر «توحید» در اسلام، مسیحیت و یهود است و از دیرباز تاکنون مهم‌ترین پرسش‌های مطرح در این زمینه، بحث چگونگی خلق اولیه از ﻋﺪم یا از ﺷﻲء دیگر بوده است. هدف این پژوهش تبیین، تحلیل و ارزیابی نظریه خلق‌ از عدم در اسلام، مسیحیت و یهود است. این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای و تدبّر در کتب مقدس ادیان و متون مربوطه انجام شده است. برخلاف عقاید اهل صُدفه، طبیعت‌گرایان، فلاسفه یونان و ارسطو- که با توحید مناقات دارد- در ادیان توحیدی، خالقیت، امری مسلّم و بدیهی است. پیروان ادیان براساس تعالیم ادیان الهی، متکلمان و اغلب فیلسوفان بر این باورند که خداوند این عالم را آفریده است جهان، آغاز دارد و آفرینش از نیستی به هستی به صورت خلق و ابداع از هیچ (مسبوق به عدم) یا خلق «لا من شیء بوده» است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The study of Creation Ex Nihilio Theory from Viewpoint of: Islam, Christianity and Judaism

نویسندگان [English]

  • nahid Ya’qubian 1
  • Mahdi Dehbashi 2
  • mohammadreza shamshiri 3
1 Ph.D. student of Kalam (theology), Azad Islamic University, Isfahan (Khorasgan) campus
2 Professor of Philosophy ,Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University Isfahan-, Iran
3 assistant professor of philosophy and kalam (theology), Azad Islamic University, Isfahan (Khorasgan) campus
چکیده [English]

Creation ex Nihilo« is one of the competing theoriest of the opposite» Creation ex materea« is one of the most fundamental subjects in the history of the religious and philosophical thought of Origenae and the essential and inalienable means of "monotheism" in the religions of the Islm Christianity and Jews. The most important questions that have been discussed so far have been the discussion of how the first creation was from non-existence or from another object? The purpose of this study was to explain, analyze, and evaluate the theory of creativity in Islamic Christian, and Jewish religions by descriptive-analytical method and using the library resources and with the attention in Holey books of the mentioned religions, and the descriptive analysis of the texts that have brought about the creation of the debate has taken. The findings indicate that creativity is obvious and unequivocal in the above-mentioned monotheistic religions, contrary to the beliefs of Sadden or random, naturalists and Aristotle and Greek philosophers. Therefore, according to the interpretations of the Holey books of these divine religions, and most of the philosophers of these religions, God has created this universe; the universe begins, and this creation is from non-being to being as the creation and invention of no (non-existent) or the creation of the »la men shay« have been.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Creation ex Nihilio
  • Judaism
  • Christianity
  • Islam
  • Preetermity
  • Emergence
  • Temporal emergence
  1. *    قرآن کریم.

    **  نهج‌البلاغه.

    1. قمی، حاج شیخ عباس؛ مفاتیح الجنان؛ قم: دفتر نشر مصطفی، 1379.
    2. کتابمقدس؛ ترجمه بروس؛ انجمن پخش کتاب مقدسه، چ 3، ایلام: انـتشارات ایـلام، ۲۰۰۲ م.
    3. اﺑﻦ‍ﺣﺰم اﻻندلسی؛ اﻟﻔﺼﻞ ﻓﯽ اﻟﻤﻠﻞ واﻻﻫﻮاء واﻟﻨﺤﻞ؛ ﺑﯿﺮوت: اﻋﺎدت ﻃﺒﻌﻪ ﺑﺎﻻﻓﺴﺖ ﻣﮑﺘﺒﻪ اﻟﻤﺜﻨﯽ ﺑﺒﻐﺪاد [بی‌تا].
    4. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله؛ الاشارات والتنبیهات؛ تحقیق مجتبی زارع؛ قم: بوستان کتاب (مراکز النشر االتابع المکتبه العلوم الاسلامی)، کتابخانه دیجیتالی نور، 1381.
    5. ابن‌میمون، موسی؛ دلاله الحائرین؛ تحقیق حسین آتای؛ قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه، 1428ق.
    6. افراسیاب‌پور، علی‌اکبر؛ «نظریه خلق‌ از عدم در حکمت متعالیه»؛ خردنامه صدرا؛ ش72، تابستان 1392، ص81-92.
    7. آگوستین قدیس؛ اعترافات؛ دفتر ۱۲، ترجمه سایه میثمی، ویراستار مصطفی ملکیان؛ چ2، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، ۱۳۷۹.
    8. آلدرز، لئوجی؛ الهیات فلسفی توماس آکویناس؛ ترجمه شهاب عباسی؛ چ2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۱.
    9. ایلخانی، محمد؛ تاریخ فلسفه در قرون ‌وسطی و رنسانس؛ چ10، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت)، ۱۳۹۶.
    10. براتی، مرتضی؛ «بررسی تقریر اشاعره از نظریه خلق‌ از عدم»، مقالات و بررسی‌ها؛ دوره 41، ش87، 1387.
    11. پاکتچی، احمد؛ «معنی لا شیء در انتقال از فلسفه یونانی به فلسفه اسلامی»، پژوهشنامه علوم انسانی؛ ش49، بهار 1385، ص126-429.
    12. پاریندر، ادوارد جفری؛ دین پژوهی تطبیقی؛ تهران: سیب سبز، 1389.
    13. پترسون، مایکل و دیگران؛ عقل و اعتقاد دینی درآمدی بر فلسفه دین؛ ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی؛ تهران: طرح نو، ۱۳۹۳.
    14. جرجانی، علی بن محمد و ابن‌عربی (محمد بن ‌علی)؛ التعریفات؛ تهران: ناصر خسرو، 1370.
    15. جوادی آملی، عبدالله؛ رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه؛ ج1 و 2، بخش چهارم و پنجم، ج۲؛ تنظیم حمید پارسانیا؛ قم: اسرا، ۱۳86.
    16. ــــــــــ؛ تفسیر موضوعی توحید در قرآن؛ قم؛ مرکز نشر اسراء، 1383.
    17. ــــــــــ؛ شمس الوحی تبریزی؛ قم؛ مرکز نشر اسراء، [بی‌تا].
    18. ــــــــــ؛ پایگاه حوزه، ش18402، پاسخ 63612 در: javadi.esra.ir.
    19. دهباشی، مهدی؛ پژوهشی تطبیقی در هستی‌شناسی و شناخت‌شناسی ملاصدرا و وایتهد؛ قم: آیت اشراق، ۱۳98.
    20. _________؛ فرهنگ جامع اصطلاحات فلسفی دوسویه؛ تهران: ریسمان، 1390.
    21. _________؛ «نقش زمان یا بی‌زمانی در خلقت»، مجموعه مقالات کنگره شیخ مفید؛ ش۲۷، ۱۳۷۱.
    22. _________؛ «نقش و مفهوم عدم در آفرینش»، مجموعه مقالات کنگره شیخ مفید؛ ش۲۷، ۱۳۷۱.
    23. _________؛ «زمان موهوم از دیدگاه حکیم متأله آخوند ملا اسماعیل خواجویی»، ویژه نامه علمی- پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان؛ دوره دوم، ش۲۱، بهار و تابستان ۱۳۷۹.
    24. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ القران؛ تحقیق صفوان عدنان داوودی؛ قم: ذوی القربی، افست از روی چاپ دمشق: بیروت دارالعلم دارالشامیه، 1384.
    25. رضایى اصفهانى، محمدرضا؛ پژوهشى در اعجاز علمى قرآن؛ رشت: کتاب مبین، ۱۳۸۱.
    26. رحیمیان، سعید؛ «ویژگیهای فیض و فاعلیت وجودی از دیدگاه صدرالمتأالهین»، خردنامه صدرا؛ ش24، 1380.
    27. ژیلسون، اتین؛ تاریخ فلسفۀ مسیحی در قرون وسطا؛ ترجمه رضـا گنـدمی نصـرآبادی، تهران: سمت، 1389.
    28. ـــــ؛ تومیسم؛ ترجمه ضیاءالدین دهشیری؛ تهران: انتشارات حکمت، ۱۳۸۴.
    29. ـــــ؛ هستی در اندیشه فیلسوفان؛ ترجمه سیدحمید طالب‌زاده/ محمدرضا شمشیری، مقدمه کریم مجتهدی؛ چ 4، تهران: حکمت، ۱۳۹۴.
    30. ـــــ؛ مبانی فلسفه مسیحیت؛ ترجمه محمد محمدرضایی و سید محمود موسوی؛ قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵.
    31. ـــــ؛ عقل و وحی در قرون وسطی؛ ترجمه شهرام پازوکی؛ چ2، تهران: گروس، 1378.
    32. سلطانی رنانی، محمد؛ «تحلیل مفهومی و منطقی احادیث «لامن شیء» در باب خلقت الهی»؛ فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات قرآن و حدیث؛ س11، ش2، پیاپی 22، بهار و تابستان 1397.
    33. سیدهاشمی، سیدمحمداسماعیل؛ آفرینش و ابعاد فلسفی آن در الهیات اسلامی و مسیحی؛ ج1، قم: مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۹۰.
    34. سیدهاشمی، سیدمحمداسماعیل و محمد ذبیحی؛ «بررسی حدوث و قدم جهان از منظر دو فیلسوف الهی؛ ابن سینا و آکویناس»، پژوهشهای فلسفی- کلامی؛ ش۳۲، 1387.
    35. سهروردی، شمس الدین؛ شرح حکمه‌الاشراق؛ مقدمه و تحقیق حسین ضیایی؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، کتابخانه حکمت اسلامی، 1373.
    36. طباطبایی، محمدحسین؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ ج5، مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری؛ قم: انتشارات صدرا، [بی‌تا].
    37. طباطبائی، محمدحسین؛ ترجمه تفسیر المیزان؛ موسوی همدانی؛ چ5، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۷۴.
    38. فارابی، ابونصر؛ الجمع بین رأى الحکیمین‏؛ مقدمه و تعلیق از دکتر البیر نصرى نادر؛ چ2، تهران‏: انتشارات الزهرا، 1405ق.
    39. فخری، ماجد؛ سیر فلسفه در جهان اسلام؛ تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1391.
    40. قدردان قراملکی، احد فرامرز؛ «تأملی در نظریۀ آفرینش از عدم»، قبسات؛ ش۷۱، 1393، ص۲۷-۴۶.
    41. قطب الدین شیرازی، محمود بن ضیاءالدین؛ درة التاج لغرة الدباج؛ چ 3، تهران: حکمت، 1369.
    42. کاپلستون، فردریک چارلز؛ تاریخ فلسفه در قرون وسطی؛ ج2، ترجمه ابراهیم دادجو؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی (سروش)، ۱۳۸۷.
    43. کندی، یعقوب بن اسحاق؛ «رساله فی حدود الاشیاء و رسومها»، الرسائل الکندی الفلسفیه؛ به کوشش ابوریده؛ قاهره: [بی‌جا]، ۱۹۵0م.
    44. گندمی نصرآبادی، رضا؛ سعدیا گائون نخستین فیلسوف یهودی؛ تهران: حکمت و فلسفه، 1392.
    45. ملاصدرا، شیرازی، صدرالدین محمد بن قوام؛ الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه؛ ج1 و 6، قم: المکتبه المصطفویه، 1981.
    46. ـــــ؛ العرشیه؛ تصحیح و ترجمۀ غلامحسین آهنی؛ تهران: مولی، ۱۳۴۱.
    47. ـــــ؛ رساله حدوث العالم؛ با تصحیح‌ و تحقیق سیدحسین موسویان به اشراف سیدمحمد خامنه‌ای؛ چ1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ۱۳۷۸.
    48. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، چ2، بیروت: انتشارات مؤسسه وفا، 1403ق.
    49. مصلح، جواد؛ مبدأ آفرینش از دیدگاه فلاسفه اسلام؛ تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۵۴.
    50. مطهری، مرتضی؛ شرح مختصر‌ منظومه‌؛ تهران، انـتشارات حـکمت، ۱۳۸۲.
    51. ـــــ؛ درسهای اسفار؛ ج3، مباحث قوه و فعل، چ2، تهران: صدرا، 1385.
    52. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج13؛ چ2، تهران: انتشارات صدرا، 1374.
    53. مکارم شیرازی ناصر با همکاری جمعی از نویسندگان، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۷.
    54. میر فخرایی، مهشید؛ آفرینش در ادیان؛ تهران: نشر مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366.
    55. میرداماد، محمدباقر، المعلم الثالث؛ الصراط المستقیم فی ربط الحادث بالقدیم؛ محقق علی اوجبی؛ تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، ۱۳۸۱.
    56. واعظ جوادی، اسماعیل؛ حدوث و قدم؛ تهران: دانشگاه تهران، مجموعه پایان‌نامه‌ها، ۱۳۴۷.
    57. ولفسن، هری اوسترین؛ فلسفه علم کلام؛ ترجمه احمد آرام؛ تهران: الهدی، ۱۳۶۸.
    58. ـــــ؛ بازتاب‌های کلام اسلامی در فلسفۀ یهـودی؛ ترجمـۀ علـی شهبازی؛ قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1387.
    59. هیوم، رابرت ارنست؛ ادیان زنده جهان، ترجمه عبدالرحیم گواهی، پانوشته‌های محمدتقی جعفری؛ ویراست جدید مرکز پژوهش ادیان، تهران: علم، 1391.
      1. Aquinas, Thomas; SummaTheologiae A Guide and Commentary; Oxford Univercity Press, Davies, Brian, 111, 2014 in: http: //www. Novilib. com/Book.
      2. Aquinas, Thomas; Summa Contra Gentiles, A Guide and Commentary; @oxford university press, 2016.
      3. Augustine, (BiTa): Confessions Newly translated and edited by Albert C. Outler, Ph. D. D. D. Professor of Theology Perkins School of Theology Southern Methodist University Dallas, Texas First published MCMLV Library of Congress Catalog Card Number: 55-5021, novinlib. com.
      4. Capan Poaul, Crage, William LAN, Creation out Of Nothing: A Biblical philosophical &Scientific Exploration; published by Baker Academic p.O. Box6287, www. blakeracademic. com, website: www. Np book. com, 2004.
      5. Gaon, Saadia; The Book of Beliefs and Opinions; Samuel Rosenblatt (trans) ; Yale University press, 1976.
      6. Gunton, Colin; (1997) , The Doctorine Of Creation; Essay in Dogmatics, History & Philosophy; for The Institute in Systematic Theology Kings College, London, 2004.
      7. Haim Zalman Dimitrovsky, Shlomo Pines, Gerson D. Cohen, Salo Wittmayer Baron David Novak; Judaism; Encyclopedia Britannica, 2019.
      8. Hasker, William; Creation and conservation, religious doctrine of, doi: 10. 4324/9780415249126-K012-1. Routledge Encyclopedia of Philosophy, Taylor and Francis/https: //www. rep. routledge. com/articles/thematic/creation-and-conservation-religious-doctrine-of/ v.1, 1998.
      9. Heath. p.L,; “Nothing”, in: Edwards, Paul (ed.); The Encyclopedia of Philosophy; New York, v.6, 1972.
      10. Hubler, James Noel, Creation ex nihilo: matter, Creation, and the Body in Classical & Christian Philosophy through Aquinas; university of Pensylvania, publicly Accessible penn Dissertations, 1995.
      11. Regon. richard J.; Thomas Aquinas ASummary of philosophy, Creation and Goveance; Translated and Edited With Introduction And Glossary; printed in the United states of America, 2003, p.46.
      12. Salber R. R. (Rafael, Rabbi); The History of Creation Ex-nihilo Within JewishThought; Reshimu, Studies in Jewish Thought and History Rosh Hashanah, 5768/ September 2008, Vol.1 number 2/ The Journal of the Hashkafa Circle Under the guidance of Rabbi Meir Triebitz All Rights reserved © 2008 the Hashkafa Circle, Salber, pp.73-92, http: //www. hashkafacircle. com/journal/R2_RS_exni. pdf.
      13. Torchia, o. p, N. Joseph; Creatio ex nihilio and theology of St. Aqustine; The Anti Manichaean polemic and beyond, American UniverStudies vol. 205, 1999.
      14. Toyryla, Hannu; Theories Of Creation in Judaism, the problem of creation in religion and philosophy; 1998.
      15. Webster, Merriam; Definition of ex nihilio former Out of Nothing; Creation ex, 1988.