مفهوم انسان کامل معصوم در پرتو تفکّر نوصدرایی (با تأکید بر آرای شهید مطهری و استاد جوادی آملی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه، پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانش آموخته دکتری فلسفه، پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

نظام حکمت صدرایی با روش‎شناسی خاص فلسفی، زمینه ساز طرح بسیاری از مباحث کلامی و عرفانی بعد از خود بوده است. از جمله، مباحث مربوط به «انسان کامل» که طرح آن در کتب عرفانی گسترش یافت. این امر با بکارگیری و جعل اصطلاح «انسان کامل» توسّط ابن عربی آغاز شد. پس از آن ملاصدرا در آثار مهمّ خود، جهات گوناگونی از شئون «انسان کامل» به‌ویژه انسان کامل معصوم را مطرح کرده است. شارحان فلسفۀ صدرایی نیز کم‌وبیش به این مباحث توجّه داشته اند. از این میان، شهید مطهری و آیت الله جوادی آملی هر کدام با رویکردی متفاوت، تحقیقات زیادی در این باره انجام داده‌اند. مقالۀ پیش رو درصدد تبیین آرای این دو اندیشمند، دربارۀ وجه مفهومی اصطلاح «انسان کامل» است. این مطالعۀ تطبیقی در سه بخش «پیشینۀ کاربرد اصطلاح»، «تعریف‌ها» و «انسان کامل معصوم» انجام شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که شهید مطهری به پیشینۀ اصطلاح «انسان کامل» توجّه بیشتری داشته و تعریف غیر نقلی خویش از این مفهوم را بر مباحث قوّه و فعل فلسفی استوار کرده است؛ اما آیت‌الله جوادی آملی به محتوای اصطلاح، بیش از پیشینۀ آن عنایت داشته و تعاریف غیر نقلی خویش را بر مبانی نظری و سلوک عرفانی، بنا نهاده است. در آثار شهید مطهری در مقام تمایز انسان کامل معصوم از غیر معصوم، جنبۀ کلامی غالب شده و از این رو طرح روشمندی برای تبیین جایگاه تکوینی انسان کامل معصوم مشاهده نمی‌شود؛ اما در مقابل جوادی آملی به‌نحو روشمند، مفاهیم عرفانی را در مسیر تبیین مقامات موهوبی و ولایت تکوینی امامان معصوم و انسان کامل به خدمت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Notion of Infallible Perfect Human in the Neo-Sadra’ian Perspective (with an emphasis on the martyred Motahhari and professor Javadi Amoli’s views)

نویسندگان [English]

  • Yah’ya Kabir 1
  • Farshid Taheri khorasani 2
1 * associate professor of philosophy, Pardis Farabi, Tehran University
2 Ph.D. graduate of philosophy, Pardis Farabi, Tehran University
چکیده [English]

The special methodology of the Sadra’ian wisdom prepared the ground for the philosphical presentation of many theological and mystical discussions; including the discussion of “perfect human”, a term first used by Ibn Arabi in mystical books. Molla-Sadra has put forward various aspects of the status of “perfect human”, especially the infallible perfect human, in his important writings. The commentators of Sadra’ian philosophy have rather noticed this topic as well. The two great contemporary scholars, Motahhari and professor Javadi Amoli, have presented various researches with different approaches in this regard. This research tries to explain their views on the concept of “perfect human”. The three categories of “background of the term”, “definitions” and  of the infallible perfect [human] ” are discussed in this comparative study. The result of this research is that Motahhari has payed more attention to the background of the term “perfect human” and has relied on the philosophical discussions of ‘potentiality and actuality’ for his non-narrational definition of the term; yet professor Javadi Amoli has more stressed on the meaning of the term, rather than its background, and his non-narrational definitions are based on soluk (mystical conduct or manner) and mystical bases. Distinguishing infallible perfect human and non-infallible ones, the theological aspect is dominant in Motahhari’s works; thus no methodical model for the explanation of the genetic position of the infallible perfect human is seen in his works. On the other hand, professor Javadi Amoli uses mystical concepts to explain the infallible perfect human’s donated stations and genetic walayah (guardianship).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anthropology
  • the Definitions of perfect human
  • Genetic guardianship
  • the Attributes of the infallible perfect human
  • the Divine Khalif (Representative of God)

مراجع

ابن سینا، حسین بن عبداللّه؛ الإشارات و التّنبیهات؛ قم: نشر البلاغه، 1375.
ابوالحسنی نیارکی، فرشته؛ «روش‏شناسی فلسفۀ ملّاصدرا»، دوماهنامۀ آینه پژوهش؛ ش128؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1390.
ارشادی نیا، محمّدرضا؛ «تأمّلی بر کتاب درآمدی به نظام حکمت متعالیه- جلد سوم: انسان‎شناسی»، فصلنامۀ پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی؛ ش39، تهران: سمت، 1395.
جوادی آملی، عبداللّه؛ ادب فنای مقرّبان، ج5، قم: مرکز نشر اسراء، 1389الف.
ـــــ؛ ادب فنای مقرّبان، ج6، قم: مرکز نشر اسراء، 1388الف.
ـــــ؛ تفسیر تسنیم، ج1 و 7، قم: مرکز نشر اسراء، 1388ب.
ـــــ؛ تفسیر تسنیم، ج2 و 3، قم: مرکز نشر اسراء، 1389ب.
ـــــ؛ شمیم ولایت؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1388.
ـــــ؛ صورت و سیرت انسان در قرآن؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1381.
ـــــ؛ علی † مظهر اسمای حسنی؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1385الف.
ـــــ؛ عین نضّاخ (تحریر تمهید القواعد)؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1387الف.
ـــــ؛ مبادی اخلاق در قرآن؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1387ب.
ـــــ؛ منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1386.
ـــــ؛ هدایت در قرآن؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1385ب.
ـــــ؛ همتایی قرآن و اهل بیت ‰؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1389ج.
ـــــ؛ وحی و نبوّت در قرآن؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1384.
ـــــ؛ ولایت فقیه؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1389د.
چراغی، زهرا؛ «انسان شناسی فلسفی در آثار استاد مطهری»؛ پایان‎نامۀ کارشناسی ارشد؛ تهران: دانشگاه الزّهرا ƒ، 1381.
حاجی صادقی، عبداللّه؛ «انسان کامل در اندیشۀ مطهری»، فصلنامه قبسات؛ ش30ـ31، 1383.
حرّانی، حسن‌ بن علی؛ تحف العقول عن آل الرّسول ˆ؛ به تصحیح علی اکبر غفّاری؛ قم: جامعۀ مدرّسین، 1404ق.
درّی، ضیاء الدّین؛ تکلمه بر ترجمۀ کنز الحکمه؛ تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1389.
رحیم پور، فروغ‌السّادات؛ امامت و انسان کامل از دیدگاه امام خمینی؛ تهران: مؤسّسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1381.
رحیمیان، سعید؛ مبانی عرفان نظری؛ چ5، ویراست دوم، تهران: سمت، 1391.
سیّدی نیا، سیّداکبر؛ «خلافت الهی با تأکید بر دیدگاه آیت اللّه جوادی آملی»، فصلنامه قبسات؛ ش46، 1386.
طباطبایی، سیّد محمّدحسین؛ شیعه در اسلام؛ قم: جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیه، 1379.
عبودیت، عبدالرّسول؛ درآمدى به نظام حکمت صدرایى؛ ج3؛ تهران: سمت، 1391.
فرامرز قراملکی، احد؛ روش‌شناسی فلسفۀ ملّاصدرا؛ تهران: بنیاد حکمت اسلامى صدرا، 1388.
قیصری، داود؛ شرح فصوص الحکم؛ به تصحیح سیدجلال‎الدین آشتیانی؛ تهران: علمی و فرهنگی، 1375.
مطهری، مرتضی؛ «آشنایی با قرآن»، مجموعه آثار؛ ج27، تهران: صدرا، 1380.
ـــــ؛ «امامت و رهبری»، مجموعه آثار؛ ج4، تهران: صدرا، 1372.
ـــــ؛ «انسان کامل»، مجموعه آثار؛ ج23، تهران: صدرا، 1378الف.
ـــــ؛ «جاذبه و دافعۀ علی †»،مجموعه آثار؛ ج16، تهران: صدرا، 1377الف.
ـــــ؛ حماسه حسینی؛ ج3، تهران: صدرا، 1367.
ـــــ؛ «خدمات متقابل اسلام و ایران»، مجموعه آثار؛ ج14، تهران: صدرا، 1375.
ـــــ؛ »درسهای اشارات»، مجموعه آثار؛ ج7، تهران: صدرا، 1376الف.
ـــــ؛ «درسهای إلهیات شفا»، مجموعه آثار؛ ج8، تهران: صدرا، 1376ب.
ـــــ؛ «سیری در نهج‏البلاغه»، مجموعه آثار؛ ج16، تهران: صدرا، 1377ب.
ـــــ؛ «عرفان» (کلیات علوم اسلامی)، مجموعه آثار؛ ج23، تهران: صدرا، 1378ب.
ـــــ؛ «عرفان حافظ»، مجموعه آثار؛ ج23، تهران: صدرا، 1378ج.
ـــــ؛ «فلسفۀ تاریخ»، مجموعه آثار؛ ج15، تهران: صدرا، 1373.
ـــــ؛ «کلام» (کلیات علوم اسلامی)، مجموعه آثار؛ ج3، تهران: صدرا، 1374الف.
ـــــ؛ «نقدی بر مارکسیسم»، مجموعه آثار؛ ج13، تهران: صدرا، 1379.
ـــــ؛ «وحی و نبوّت»، مجموعه آثار؛ ج2، تهران: صدرا، 1370.
ـــــ؛ «ولاء‌ها و ولایتها»، مجموعه آثار؛ ج3، تهران: صدرا، 1374ب.
ملّاصدرا، محمّد بن ابراهیم؛ أسرار الآیات؛ تحقیق از محمّد خواجوى؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه، 1360.
ـــــ؛ إیقاظ النّائمین؛ به تصحیح محسن مؤیّدی؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه، [بی تا] الف.
ـــــ؛ الحاشیۀ علی الهیات الشّفاء؛ قم: بیدار، [بی تا]ب.
ـــــ؛ الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الأربعه؛ بیروت: دار إحیاء التراث، 1981م.
ـــــ؛ الشّواهد الرّبوبیّه فی المناهج السّلوکیه؛ تصحیح و مقدّمه از سیّد مصطفی محقّق داماد؛ تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1382.
ـــــ؛ العرشیۀ؛ به تصحیح غلامحسین آهنی؛ تهران: مولی، 1361.
ـــــ؛ المبدأ و المعاد؛ به تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانى؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران، 1354.
ـــــ؛ مجموعه رسائل فلسفى صدرالمتألّهین؛ تحقیق و تصحیح از حامد ناجى اصفهانى؛ تهران: حکمت، 1375.
ـــــ؛ المظاهر الإلهیّه فى أسرار العلوم الکمالیه؛ مقدّمه و تصحیح و تعلیق از سیّد محمّد خامنه‌اى؛ تهران: بنیاد حکمت اسلامى صدرا، 1387.
ـــــ؛ مفاتیح الغیب، مقدّمه و تصحیح از محمّد خواجوى؛ تهران: مؤسّسۀ تحقیقاتى فرهنگى، 1363.
نصیری، مهدی؛ «آیا انسان خلیفه‏الله است»، فصلنامۀ معرفتی ـ اعتقادی سمات؛ س1، ش1، 1389.

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار