نسبت روشنگری نزد کانت و فوکو و پویایی فقه شیعه در دوران غیبت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه علم دانشکده مدیریت علم و فناوری دانشگاه امیرکبیر

2 دانشجوی دکتری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

کانت به مسئله «روشنگری» توجه و آن را واکاوی می‌کند و در ضمن آن گونه‌ای «عقل ورزی» را مجاز می‌شمارد؛ به عبارتی جنبش روشنگری را ملائم و همنوا با نحوه‌ای از «عقل ورزی» قلمداد می‌نماید. سال‌ها بعد فوکو تفسیر خاصی از «روشنگری» نزد کانت ارائه می‌دهد و روشنگری را به مثابه استمرار یک «سنت انتقادی» و «هستی شناسی زمانِ حال» فراوری می‌نماید. از طرفی فقه شیعه به‌ویژه در دوران غیبت حائز دستگاه عقلانیت مختص به خود است که موجب پویایی این جریان فکری- دینی در مواجهه با «مسائل مستحدثه» و جدید گردیده است. در این مقاله برآنیم در ابتدا ویژگی‌های «عقل ورزی» در جنبش «روشنگری» نزد کانت و فوکو تبیین شود و پس از آن به مختصات فقه شیعه و نحوه «عقل ورزی» این جریان فکری- دینی در دوران غیبت خواهیم پرداخت و در ادامه «عقلانیت» موجود در سنّت «روشنگری» نزد کانت و فوکو با رویکرد عقل گرایانه‌ای که در سنّت فقه امامیّه موجود است، مقایسه می‌شود و نقاط اشتراک و افتراق این دو گونه عقل گرایی تبیین می‌گردد و در پایان به برخی وجوه برتری عقلانیت در دستگاه فکری- دینی فقه امامیه بر عقلانیتِ جنبش «روشنگری» نزد کانت و فوکو اشاره می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relation between Kant and Foucault’s Enlightenment and Dynamism of Shi’ite’s Jurisprudence during the time of Absence [of Imams]

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Kiashemshaki 1
  • Sayyed Ali Hashemi 2
1 associate professor of philosophy of science, Amir-Kabir University, ‘management of science and technology’ campus.
2 Ph.D student of ‘Pajuheshqahe Olume Insani va Motale’at farhanqi’ (Research Center for humanities and cultural studies).
چکیده [English]

Kant has noticed and researched the matter of “enlightenment” and at the mean time permits a kind of “rationality”; in other words he believes the enlightenment movement is concordant with a kind of “rationality”. Years later, Foucault presents a special interpretation of “enlightenment” in Kant’s viewpoint. He says enlightenment is as the continuation of the “critical tradition” and “ontology of the present time”. On the other hand the Shi’ite jurisprudence has its own unique rationality system which leads to the dynamism of this religious-intellectual trend when it encounters new issues. I have tried to first explain the characteristics of “rationality” in the opinion of Kant and Foucault in the enlightenment movement in this article and then I have discussed the characteristics of Shi’ite’s jurisprudence and the method of “rationality” of this religious-intellectual trend during the time of absence [of Imams]. Then the “rationality” of the “enlightenment” tradition in Kant and Foucault’s viewpoint are compared with the rationalistic approach present in the Imamiyah [the Twelvers] jurisprudence tradition, the similarities and differences between the two kinds of rationalism is explained, and finally some reasons for the priority of rationality of the religious-intellectual system of Imamiyah jurisprudence over the rationality of the enlightenment movement of Kant and Foucault are mentioned.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • rationality
  • enlightenment era
  • Shi’ite jurisprudence
  • time of absence [of Imams]
  • Kant
  • Foucault
  1. نهج‌البلاغه؛ ترجمه محمد دشتی؛ قم: نشر الهادی، 1385.

    1. باقرزاده مشکی باف، محمدتقی؛ عناصر تعیین‌کننده در حل مسائل مستحدثه (1)، نشریه فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی)؛ ش43، 1384، ص106-49.
    2. حر عاملی، محمد بن الحسن؛ وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه؛ قم: موسسه آل البیت، 1409ق‌.
    3. خمینی، روح الله؛ المکاسب المحرمة؛ تهران: نشر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1415ق.
    4. ـــــ؛ صحیفه نور (مجموعه رهنمودهای امام خمینی)؛ تهران: نشر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378.
    5. ـــــ؛ استفتائات (امام خمینی)؛ قم: نشر دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1382.
    6. صدر، سیدمحمدباقر؛ اقتصادنا؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی، مرکز النشر، 1375.
    7. ـــــ؛ دروس فی علم الأصول؛ (حلقه اولی)، قم: نشر دار العلم، 1419ق.
    8. فلاح زاده، محمدحسین؛ آموزش فقه؛ قم: نشر الهادی، 1388.
    9. فوکو، میشل؛ «نقد چیست»، تئاتر فلسفه؛ ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده؛ تهران: نشر نی، 1393.
    10. ـــــ؛ تئاتر فلسفه: گزیده‌ای از درس گفتارها، کوتاه نوشت ها، گفت و گوها و...؛ ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده؛ تهران: نشر نی، 1393.
    11. قدیری، محمدحسن؛ «بحثی پیرامون فتوای امام خمینی در رابطه با آلات موسیقی و شطرنج»، نشریه پاسدار اسلام، ش83، 1367، ص10.
    12. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1367.
    13. لطفی، اسدالله؛ مبادی فقه؛ قم: مؤسسه انتشارات هجرت، 1380.
    14. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی؛ بحار الانوار؛ بیروت: نشر موسسة الوفاء، 1403ق.
    15. مطهری، مرتضی؛ ده گفتار؛ تهران: نشر صدرا،، 1341.
    16. ـــــ؛ اسلام و مقتضیات زمان: تهران، نشر صدرا، 1370.
      1. Foucault Michel; What is Enlightenment, trans. c. porter, in: P. Robhnow,1984, pp. 32-50.
      2. _____; Kant on Enlightenment and Revolution, trans. C. Gordon, in: Gane and Johnson, 1993, pp. 10-18
      3. Kant Immanuel; What is Enlightenment?, in: Schmidt James,1996, pp. 58-63.
      4. Schmit James; What is Enlightenment: Eighteenth-century Answers and Twentieth-century Questions; University of California Press, 1996.