تأملی در عدم صحت اطلاق وصف «وجود» بر خدا از دیدگاه میرزای مهدی اصفهانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد گروه کلام اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

حقیقت خدا «هستی» و «وجود محض» است که اطلاق وصف فوق بر خدا مورد اتفاق اندیشوران مسلمان است؛ لکن مؤسس مکتب تفکیک «میرزای مهدی اصفهانی» با تمسک به مبانی خاص «وضع الفاظ بر حقایق خارجی؛ اشتراک لفظی صفات خدا و ممکن» کوشیده است منکر صحت اطلاق مزبور شود و برای توجیه آن ادله‎ای هم (ابهام وجود، فقدان مفهوم برای وجود، اشاره صفات خدا به ذات، انتزاع وجود از ممکن و فقر ذاتی آن) اقامه کرده است. نگارنده با فحص در آثار ایشان به یافتن ادله و طبقه‎بندی آن پرداخته و در تحلیل آن، ضعف علمی مبانی و ادله وی را نشان داده است که مهم‏ترین آن، انکار وضع لفظ بر معنای ذهنی و خلط مفهوم و مصداق است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Reflection on the Inaccuracy of Attributing “Existence” to God from the Perspective of Mirza Mahdi Esfahani

نویسنده [English]

  • Mohammad-Hasan Qadrdan Qaramaleki
Professor of Pajuheshqah Farhanq va Andisheh Islami, group of Islamic Kalam.
چکیده [English]

“Existence” and “being” is the reality of God or one of His essential and ---attributes which its attribution to God is unanimously accepted among Muslim scholars. Yet “Mirza Mahdi Esfahani”, the founder of the school of tafkik (distinction), has rejected this attribution appealing to the special basis of “ordaining words for external realities; the equivocality of God’s attributes and the possible beings”. He has presented some reasons (ambiguity of existence, lack of having a conception for existence, God’s attributes indicates His essence, extracting existence from possible being and its essential poverty) to justify this idea. I have studied his writings to find the reasons and classify them. Analyzing these reasons, I have shown the weakness of his scientific bases and arguments. The most important problem found is that he denies that words are ordained for conceptual meanings and confuses concept and its referent; in other words, it is not possible for a word to imply an external referent without having a concept and a conceptual meaning. In addition, Isfahani’s “existence” has no concept or it is ambiguous, and he has confused the concept of God with its referent.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Existence
  • God
  • God’s Attributes
  • Mahdi Isfahani

مراجع

  1. *      قرآن کریم.

    **    نهج‎البلاغه (نسخه صبحی صالح)؛ قم: انتشارات هجرت، 1414ق.

    1. آیر، الف ج، زبان؛ حقیقت و منطق؛ ترجمه منوچهر بزرگمهر؛ تهران: مؤسسه انتشارات علمى، دانشگاه صنعتى شریف، 1974م.
    2. ازهری، محمد بن احمد؛ تهذیب اللغه؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1421ق.
    3. پترسون، مایکل و دیگران؛ عقل و اعتقاد دینى؛ ترجمه احمد نراقى و ابراهیم سلطانى؛ تهران: طرح نو، 1376.
    4. جعفری، محمد؛ عقل و دین از منظر روشنفکران دینی معاصر؛ قم: بوستان کتاب، 1390.
    5. جعفری، محمدتقی؛ «جایگاه تعقل و تعبد در معارف اسلامیم، مجله حوزه؛ ش49، 1371، ص68 ـ 95.
    6. سروش، عبدالکریم؛ ایمان و حیرت»، کیان؛ ش10، 1371.
    7. ـــــ؛ «حقّانیت، عقلانیت و هدایت»، کیان؛ ش40، 1376، الف.
    8. ـــــ؛ فربه‏تر از ایدئولوژى؛ چ5، تهران: مؤسسه فرهنگى صراط، 1376، ب.
    9. ـــــ؛ مدارا و مدیریت؛ چ1، تهران: مؤسسه فرهنگى صراط، 1376، ج.
    10. ـــــ؛ «سکولاریسم»، سنت و سکولاریسم؛ تهران: مؤسسه فرهنگى صراط، 1381.
    11. ـــــ؛ قبض وبسط تئوریک شریعت؛ چ13، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1393.
    12. راغب اصفهانی؛ مفردات الفاظ القرآن؛ بیروت: دار القلم، 1412ق.
    13. زبیدی، مرتضی؛ تاج العروس؛ بیروت: دار الفکر، 1414ق.
    14. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان؛ بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1390ق.
    15. طریحی، فخرالدین بن محمد؛ مجمع البحرین؛ چ3، تهران: نشر مرتضوی، 1375.
    16. فیض کاشانی؛ تفسیر الصافی؛ تهران: مکتبة الصدر، 1415ق.
    17. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ چ2، تهران: نشر اسلامیه، 1362.
    18. مجتهد شبستری، محمد؛ «نقد تفکر سنتی در کلام اسلامی»، کیان؛ ش10، 1371.
    19. ـــــ؛ هرمنوتیک، کتاب و سنت؛ چ2، تهران: طرح نو، 1375.
    20. ـــــ؛ ایمان و آزادى؛ چ1، تهران: طرح نو، 1376.
    21. ـــــ؛ «پرواز در ابرهای ندانستن»، کیان؛ ش52، 1379الف.
    22. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج6 (اصول فلسفه و روش رئالیسم)، تهران: صدرا،1376.
    23. معین، محمد؛ فرهنگ معین؛ چ1، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1375.
    24. ملکیان ، مصطفی؛ «اقتراح؛ دفاع عقلانی از دین»، نقد و نظر؛ ش3 ـ 4، 1374.
    25. ـــــ؛ «دین پژوهی ما و فلسفه‏های غربی»، تأملات ایرانی: در گفتگو با حسین کاجی؛ تهران: انتشارات روزنه، 1380.
    26. ـــــ؛ «رهیافتى بر تجددگرایى، سنت‏گرایى و پساتجددگرایى»، مدرنیته، روشنفکرى و دیانت؛ چ1، مشهد، دانشگاه علوم اسلامى رضوى، 1381، الف.
    27. ـــــ؛ «معنویت، گوهر ادیان»، سنت و سکولاریسم؛ چ1، تهران: مؤسسه فرهنگى صراط، 1381، ب.
    28. ـــــ؛ مشتاقی و مهجوری؛ تهران: نگاه معاصر، 1385، الف.
    29. ـــــ؛ مصاحیه با روزنامه شرق، «سازگاری معنویت با مدرنیته» ، 25/ 5/ 1385، ب.
    30. ـــــ؛ ایمان و تعقل (سلسله درس گفتارها)؛ قم: دانشگاه ادیان و مذاهب (این اثر به صورت الکترونیکی و در فضای مجازی منتشر شده است).
    31. ـــــ؛ «انسان سنتی، انسان مدرن و مسئله تعبد»، آیین؛ ش17 ـ 18، 1387، ب.
    32. ـــــ؛ راهی به رهایی؛ تهران: نگاه معاصر، 1390.
    33. نصر، سیدحسین؛ اسلام و تنگناهای انسان متجدد، ترجمه انشاءالله رحمتی؛ تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1381.
    34. هیک، جان؛ فلسفه دین؛ ترجمه بهرام راد؛ تهران: انتشارات الهدى، 1372.
    35. John Hick; Faith and Knowledge; New York: MacMillan Press Ltd, 1988.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار