نقش فلسفه دین در هویت‌بخشی به علوم انسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

چکیده

یکی از مسائل مهم در حوزه علم‌شناسی، جهت‌داری و هویت‌مندی علوم است. دینی یا غیردینی‌بودن علوم، ناظر به همین ویژگی است. این مسئله درباره تمامی علوم، از فلسفه به مثابه انتزاعی‌ترین آن تا علوم انضمامی و کاربردی صادق است. علوم انسانی نیز از این قاعده مستثنا نبوده و می‌تواند وصف و هویت دینی یا سکولار داشته باشد. عوامل مختلفی (معرفتی و غیر معرفتی) در هویت‌بخشی این علوم نقش دارند که مبادی و زیرساخت‌های نظری از جمله آن می‌باشند. یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های نظری، مبانی دین‌شناختی‌اند. نوع نگاه به ماهیت دین، گستره و غایت دین، منشأ دین و نظایر آن، در دینی یا سکولاربودن علوم انسانی تأثیر جدی دارد. مبانی دین‌شناختی، محصول دین‌شناسی فلسفی یا فلسفه دین می‌باشد. فلسفه دین به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در دینی یا سکولاربودن علوم انسانی نقش دارد. این مسئله درباره علوم انسانی مدرن و فلسفه دین موجود کاملاً مشهود است. از یافته‌های مهم مقاله حاضر، اصل جهت‌مندی فلسفه دین و نقش آن در هویت‌بخشی علوم انسانی است؛ از این رو این مقاله می‌کوشد با روش فلسفی ـ تحلیلی، ضمن طرح جهت‌داری علوم به‏ویژه فلسفه دین، سهم و نقش جهت‌‌بخشی آن را در هویت دینی یا سکولاری علوم انسانی نشان دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Philosophy of Religion in Giving Identity to Humanities

نویسنده [English]

  • Ramezan Ali-Tabar
Associate professor of Pajuheshqah Farhanq va Andisheh Islami, group of “logic of understanding religion”.
چکیده [English]

One of the most important matters in epistemology is the orientation and identity of sciences. Being religious or non-religious deals with this matter as well. This is true for all sciences, from philosophy, which is the most abstractive one, to functional and concrete sciences. This is also true regarding humanities, which can be attributed to religious or secular sciences and can have religious or secular identity as well. There are different factors (cognitive and non-cognitive) that give identity to these sciences including theoretical bases and foundations. One of the most important theoretical bases is the base of religious studies. Our view on religion’s identity, its range and goals, its origin and etc. have a great role in having a religious or secular humanities. The bases of religious studies is the result of philosophical religious studies or philosophy of religion. Philosophy of religion has a role, directly or indirectly, in having religious or secular humanities. This is completely visible regarding modern humanities and the present philosophy of religion. One of the conclusions of this article is this principle: philosophy of religion has orientation and it has a role in giving identity to humanities. Therefore posing the idea of orientation of sciences especially philosophy of religion, this article shows the role of this orientation in religious or secular identity of humanities, using a philosophical-analytic method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Philosophy of Religion
  • Humanities
  • Giving Identity
  • Secular
  • Religious

مراجع

  1. *      قرآن کریم.

    1. ابن‎سینا، حسین بن عبدالله؛ البرهان؛ القاهره: المطبعة الامیریه بالقاهره، 1375ق/ 1956م.
    2. بستان، حسین؛ گامی به سوی علم دینی: ساختار علم تجربی و امکان علم دینی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1384.
    3. ـــــ؛ گامی به سوی علم دینی 2: روش بهره‌گیری از متون دینی در علوم اجتماعی؛ چ2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
    4. پارسانیا، حمید؛ «مصاحبه با حمید پارسانیا»، مجموعه مصاحبه‌های همایش تحول در علوم انسانی؛ قم: نشر فجر ولایت، 1390.
    5. ـــــ؛ «مجموعه نوشتارهایی درباره علوم اجتماعی و علوم انسانی»، هفته‎نامه پنجره؛ ش90، 1390.
    6. ـــــ؛ «هویت اجتماعی مفاهیم»، هفته‎نامه پنجره؛ شماره صفر، 1387.
    7. جمعی از نویسندگان؛ درآمدی بر حقوق اسلامی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1376.
    8. جوادی آملی، عبدالله؛ انتظار بشر از دین؛ چ1، قم: نشر اسراء، 1380.
    9. ـــــ؛ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی؛ چ1، نشر اسراء، 1386.
    10. ـــــ؛ شریعت در آینه معرفت؛ چ2، قم: مرکز نشر اسراء، 1387.
    11. ـــــ؛ نظری بر مبانی علم دینی؛ چ1، قم: انتشارات دانشوران، 1390.
    12. حسنی، سیدحمیدرضا و دیگران؛ علم دینی، دیدگاه‎ها و ملاحظات؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385.
    13. خسروپناه، عبدالحسین؛ در جستجوی علوم انسانی؛ تهران: نشر معارف و شورای انقلاب فرهنگی، 1393.
    14. ـــــ؛ علم دینی به مثابه راه حل تعارض علم و دین (جزوه درسی مؤسسه امام صادق†، 1387.
    15. خسروشاهی، قدرت‏الله و مصطفی دانش‌پژوه؛ فلسفه حقوق؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1377.
    16. ربانی گلپایگانی، علی؛ «درآمدی بر فلسفه دین»، کیهان اندیشه؛ ش73، 1376، ص98 ـ 112.
    17. رشاد، علی‌اکبر؛ «بررسی انتقادی مبادی‌پژوهی اصولیون»، مجله کتاب نقد؛ ش55، 1389.
    18. ـــــ؛ «نظریه علم دینی»، قبسات؛ ش74، 1393.
    19. سل، آلن پی. اف.؛ تاریخ فلسفه دین؛ ترجمه حمیدرضا آیت‌اللهی؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1382.
    20. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ1، قم: مؤسسة النشر الإسلامى، 1417ق.
    21. طوسی، خواجه نصیرالدین؛ شرح الاشارات و التنبیهات؛ ط1، قم: النشر البلاغه، 1375.
    22. علی‌تبار، رمضان؛ ماهیت معرفت دینی: حقیقت، ماهیت و ارزش؛ چ1، تهران؛ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392.
    23. علی‌تبار، رمضان؛ «مبانی دین‌شناختی معرفت دینی»، قبسات؛ ش50، 1387.
    24. ـــــ؛ «مبانی دین‌شناختی علوم انسانی و برایند روش‌شناختی آن»، قبسات؛ ش76، 1394.
    25. ـــــ؛ (در دست چاپ) هویت علوم انسانی؛ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قطب فلسفه دین (مشترک با وزارت علوم و تحقیقات).
    26. کلینی، محمد بن یعقوب؛ اصول کافی؛ بیروت: دار الاضواء، 1413ق.
    27. گلشنی، مهدی؛ از علم دینی تا علم سکولار؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی، 1380.
    28. مصباح یزدی، محمدتقی؛ حقوق و سیاست در قرآن؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1377.
    29. نصر، سیدحسین؛ جوان مسلمان و دنیای متجدد؛ ترجمه مرتضی اسعدی، تهران: طرح نو، 1373.
    30. ـــــ؛ العلوم فی الاسلام؛ ترجمه مختار الجواهری؛ تهران: معهد العلوم الانسانیه، 1382.
    31. ویلسون، برایان؛ «جداانگارى دین و دنیا»، مندرج در: دائره المعارف فرهنگ و دین: برگزیده مقالات دائره المعارف دین (هیئت مترجمان)؛ تهران: طرح نو، 1374.
    32. همتی، همایون؛ دین‏شناسی تطبیقی و عرفان؛ تهران: انتشارات آوای نور، 1375.
    33. هوبلینگ، اچ. جی.؛ «مفاهیم و مسائل فلسفه دین»، ترجمه حمید آیت‎اللهی؛ قبسات؛ ش2، 1375، ص68 ـ 73.
    34. Comte, Auguste; a General View of Positivism; new York: Cambridge University Press, 2009.
    35. Copan, Paul and Chad Meister; philosophy of Religion; USA: Blackwell publishing Ltd., 2008.
    36. Dillon, Michele; Handbook of the Sociology of Religion; New York: Cambridge university press, 2003.
    37. Ericker, Clive; Phenomenological Approach: in Approaches to Study of; (Ed) Peter Connolly; London and New York: Cassel, 1999.
    38. Eshleman, Andrew; Readings in philosophy of Religion; USA: Blackwell publishing, 2008.
    39. Hick, John; Philosophy of Religion; Second Edition, Temple University, 2002.
    40. Keysar, Ariela and A. Barry Kosmin; Secularism & Science in the 21st Century; Institute for the Study of Secularism in Society and Culture, Trinity College, Hartford, CT, 2008.
    41. Murray, Michael, J. and Michael C Rea; an Introduction to the Philosophy of Religion; Cambridge University Press, 2008.
    42. Smith, Graeme; A Short History of Secularism; London: I. B. Tauris & Co. Ltd, 2008.
    43. VanArragon, Raymond J.; Key Terms in Philosophy of Religion; British Library Cataloguing, Continuum International Publishing Group, 2010.
    44. Waardengerg, J.; Classical Approaches to the Study of Religion, The Hague, Mouton and Co, 1973.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار