معرفت دوگانه از ترابط علم کلام با سایر علوم (با تأکید بر علوم انسانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه کلام اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

چکیده

از مهم‏ترین مسائل فلسفه علم کلام -که معرفت درجه دو از دانش‌ کلام را ارائه می‌کند- واکاوی «نسبت و تأثیر و تأثر دانش کلام اسلامی با سایر علوم و رشته‌های علمی خصوصا علوم انسانی» است. نوشتار حاضر تلاش کرده است دو گونه از این معرفت را در اختیار پژوهشگران قرار دهد؛ از سویی به انواع روابط بپردازد و از سوی دیگر این حوزه معرفتی را با نگاهی متاخر از نگاه پیشین مورد واکاوی قرار دهد. در محور اول ضمن تصویر دو نقش تعارضی و تعاضدی، سه نوع رابطۀ تعاضدی کلان  (روشی، گزاره‌ای و مبدائی) بر اساس مؤلفه‌ها و عناصر علم ارائه شد که در درون خود گونه‌هایی از روابط را جای داده‌اند که اقسام سه‌گانۀ رابطه زیر از این دست می‌باشد: الف) تولیدی و مصرفی؛ ب) دیالوگی؛ ج) انسجامی، تصحیحی و تعمیقی در ترابط گزاره‌ای. در محور دوم با امعان نظر در این حوزه معرفتی، اموری مانند اهمیت و ضرورت پژوهش، پرسش‌های اصلی و فرعی،  قلمرو، پیشینه و جایگاه و درنهایت ساختار منطقی در راستای انجام طرح‌های پژوهشی ارائه شد و تأسیس رشته‌ای با عنوان «فلسفه علم کلام» پیشنهاد گردید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Dual Cognition Resulted from the Correlation of the Science of Kalam* and Other Sciences (Emphasizing on Humanities)

نویسنده [English]

  • Qasem Tarkhan
Associate Professor of the Department of Islamic Theology, Research Institute for Islamic Culture and Thought.
چکیده [English]

One of the most important matters in the philosophy of kalam (Islamic theology) – which is a second-degree knowledge of the science of kalam – is to study “the relation and effects of Islamic kalam on other sciences and scientific fields especially humanities and vice versa”.
This article tries to provide two kinds of knowledge for the researchers [in his regard]. On the one hand, it explains the different kinds of relations between the two, and on the other hand, it studies this cognitive field, considering a more recent perspective.
For the first part, it explains the two kinds of contradictive and cooperative roles, and introduces three kinds of mass cooperative relations (methodological, predicative and related to origin) based on the parameters and elements of science. They include different kinds of relations including: a) producing and consuming relation; b) dialogue relation; c) cohesive, corrective, and deepening relations in predicative correlation.
For the second part, considering this field of knowledge, this article presents the importance and necessity of research, major and minor questions, the domain, background and position of the research and finally the logical structure for the performance of research proposals. It also suggest the foundation of a new field of study titled “the philosophy of the science of kalam”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mozaf (Determined) Philosophies
  • Philosophy of The Science of Kalam (Islamic Theology)
  • Humanities
  • Experimental Science
  • Foundational Relation
  • Dialogue Relation

مراجع

  1. قرآن کریم.

    1. ابن‏سینا؛ الشفاء- الالهیات‏؛ تصحیح سعید زائد و الاب قنواتى‏؛ قم: مرعشى نجفى‏، 1404ق.
    2. ـــــ؛ الشفاء- المنطق‏؛ قم: مرعشى نجفى‏، 1405ق‏.
    3. ایمان، محمدتقی؛ مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمّی و کیفی در علوم انسانی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388.
    4. ترخان، قاسم؛‌ «ویژگی‌های پارادایمی موضوع علوم انسانی اسلامی از نگاه علامه طباطبایی»، قبسات؛ ش84 تابستان 1396، الف، ص29-53.
    5. ـــــ؛ درآمدی بر مبانی کلامی علم دینی با تأکید بر علوم انسانی؛ چ2، تهران:‌ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396، ب.
    6. ـــــ؛ «علل معنوی و چالش‌های پیش‌رو در اسلامی‌سازی علوم»، فلسفه دین؛ دوره 13، ش3، پاییز 1395، ص431-456.
    7. تریگ، راجر؛ فهم علم اجتماعی؛ ترجمه شهناز مسمی‌پرست؛ تهران: نشر نی، 1384.
    8. تفتازانى، مسعود بن عمر؛ شرح المقاصد؛ چ1، قم: منشورات الشریف الرضی‏؛‌ 1409ق‏.
    9. جبرئیلی، محمدصفر؛ سیر تطور کلام شیعه؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.
    10. جعفری، محمدتقی؛ تحقیقی در فلسفه علم؛ چ1، تهران: انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف، 1372.
    11. خامنه‌ای، سیدعلی؛ نرم افزار حدیث ولایت.
    12. خسروپناه، عبدالحسین؛ «فلسفه فلسفه اسلامی»، قبسات؛ ش39-40، 1385، ص173- 195.
    13. ـــــ؛ کلام جدید با رویکرد اسلامی؛ قم: دفتر نشر معارف، 1390.
    14. خسروپناه، عبدالحسین و همکاران؛ در جست‌وجوی علوم انسانی اسلامی؛ ج2، چ1، قم: دفتر نشر معارف، 1393.
    15. خمینی، سیدروح‌الله؛ لمحات‌الاصول (تقریرات درس آیت‌الله بروجردى)؛ چ1، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1421ق.
    16. خوانساری، محمد؛ منطق صوری؛ چ6، تهران: انتشارات اگاه، ۱۳۶۳.
    17. ربانی گلپایگانی، علی؛ «تشابه و تمایز کلام و فلسفه»، کیهان اندیشه؛ ش47، فروردین و اردیبهشت 1372، الف.
    18. ـــــ؛ «رابطه کلام با علوم دیگر»، کیهان اندیشه؛ ش49، مرداد و شهریور 1372، ب، ص106ـ115.
    19. رشاد، علی‌اکبر؛ «فلسفۀ مضاف»، قبسات؛ ش39-40، 1385.
    20. رشاد، علی‌اکبر؛ «منطق طبقه‌بندی علوم»؛ ذهن؛ س17، ش65، 1395، ص5ـ28.
    21. ـــــ؛ نشست علمی با موضوع: «چیستی، ضرورت و اهداف فلسفه مضاف»، مجمع عالی حکمت اسلامی، تاریخ مراجعه 29/7/1395، در:
    22. http://hekmateislami.com/?p=5365.
    23. رضا نژاد، عزالدین؛ «ارتباط دانش کلام و فلسفه دین با دیگر دانش‎ها»،‌ کلام اسلامی؛ ش32، 1378.
    24. رووت، مایکل؛ فلسفه علوم اجتماعی؛ ترجمه محمد شجاعیان؛ چ1، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1389.
    25. سبحانى، جعفر؛ تهذیب‌الاصول‏ (تقریرات اصول امام خمینی)؛ قم: انتشارات اسماعیلیان‏، 1382ق.
    26. ـــــ؛ الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل؛ مکی عاملی، حسن محمد (گرداورنده)؛ چ4،‌ قم: مؤسسة الامام الصادق †، 1413ق‏.
    27. ـــــ؛ تذکرة الاعیان؛ چ1، قم: موسسه الامام الصادق †، 1419ق.
    28. ـــــ؛ رسائل و مقالات؛ چ2، قم: موسسه الامام الصادق †، 1425ق.
    29. ـــــ؛ کاوشى در کلام و فقه؛‌ تنظیم و گرداورى مدرسه علمیه نواب مشهد؛ زیر نظر علیرضا سبحانى؛ چ1، قم: مؤسسه امام صادق †، 1391.
    30. ـــــ؛ مسائل جدید در علم کلام؛ چ1،‌ قم:‌ مؤسسه امام صادق †، 1379.
    31. ـــــ؛ «نیازمندی علم فقه به علم کلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سبحانی، در:

    http://tohid.ir/fa/index/articleview?aId=4751&cId=67.

    1. سروش، عبدالکریم؛ تفرج صنع؛ چ3، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1373.
    2. ـــــ؛ قبض و بسط تئوریک شریعت؛ چ5، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1375.
    3. شریفی، احمدحسین؛ خوب چیست، بد کدام است؛ چ1، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388.
    4. صدرالمتالهین، صدرالدین محمد؛ اسفار اربعه؛ چ2، قم: مکتبه المصطفوی، 1368.
    5. صلیبا، جمیل؛ المعجم الفلسفی‏؛ چ1، بیروت: الشرکة العالمیة للکتاب‏، 1978م‏.
    6. طباطبایى، محمدحسین‏؛ بدایة الحکمة؛ قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الاسلامی‏؛ چ1، قم: [بی‌تا].
    7. عراقی، آقاضیاءالدین؛ مقالات‌الاصول؛ چ1، قم: مجمع‌الفکر الاسلامی‏، 1414ق‌.
    8. علّامه حلی؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد؛ چ2، قم: مؤسسة الامام الصادق †، 1382.
    9. فروند، ژولین؛ نظریه‌های مربوط به علوم انسانی؛ ترجمه علی‌محمد کاردان؛ چ2؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1372.
    10. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج24، تهران: انتشارات صدرا، 1385.
    11. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج5؛ تهران: انتشارات صدرا، 1371.
    12. نراقی، احسان؛ علوم اجتماعی و سِیر تکوینی ان؛ تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، 1379.
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
دوره 26، شماره 101 - شماره پیاپی 101
فصلنامه علمی در حوزه فلسفه دین و کلام جدید‏ سال بیست‌وششم/ پاییز 1400
آبان 1400
صفحه 55-88

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار