واکاوی رویکرد هرمنوتیکی حسن حنفی در تفسیر قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه خوارزمی

2 دانش پژوه سطح چهار حوزه علمیه رفیعه المصطفی تهران

چکیده

حسن حنفی از متفکران روشنفکر معاصر مصر، دارای نظریۀ خاصی درباره هرمنوتیک متن به نام «نظریۀ تفسیر» است. این نظریه بر تأثیر پیش­فرض­های مفسّر در تفسیر، نسبی‌گرایی و قرائت­های مختلف از دین مبتنی است. پشتوانۀ فکری حنفی در نظریه­پردازی از مکاتبی چون پدیدارشناسی، اومانیسم، مارکسیسم، سوسیالیسم و رویکرد تاریخی-تمدنی و نومعتزله به عاریت گرفته شده است. از نظر او هرمنوتیک همان علم تأویل است و متن صورت مجردی است که نیاز به مضمونی دارد که آن را پر کند؛ از این رو ما مضمون معاصری را برای متن قرار می‌دهیم. حنفی با این قرائت هرمنوتیکی می‌خواهد به ارکان ایمان و اسلام مسلط شده، به بازخوانی علم کلام بپردازد. تفسیر او تفسیر تجربی زنده مشترک میان مفسر و خواننده است که متوقف بر غایت، روش و نیازهای مفسر می‏باشد؛ همچنین بر نیازها و مطالبات مردم تمرکز و بر ابراز حق اغلب مردم تکیه کرده، اولویت را به واقعیت و تاریخ می‌دهد. به تفکر التقاطی و گزینشی حنفی انتقادهای جدی و بنیادینی وارد است که در این مقاله به آن می‌پردازیم. در این نوشتار بر خلاف پژوهش‌های پیشین که اغلب بر گزارش و روش‌شناسی اندیشه‌های نوگرای حنفی در بازسازی میراث اسلامی متمرکز شده‌اند، با روش توصیفی و تحلیل مفهومی و گزاره‌ای به تبیین و نقد رویکرد هرمنوتیکی حنفی در تفسیر قرآن پرداخته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of Hassan Hanafi's hermeneutic approach in interpreting the Qur'an

نویسندگان [English]

  • Abdollah Mirahmadi 1
  • Seyedeh Zeinab Hosseini 2
1 Assistant Professor Quran and Hadith Sciences in kharazmi University
2 PHD student PhD student in Rfiat- al Mustafa Tehran Seminary
چکیده [English]

Hassan Hanafi, one of the contemporary Egyptian intellectual thinkers, has a special theory about the hermeneutics of the text called the "theory of interpretation". This theory is based on the effect of the commentator's assumptions on the interpretation, relativism, and different readings of religion. Hanafi’s intellectual support in theorizing has been borrowed from schools such as Phenomenology, humanism, Marxism, Socialism, and the historical-civilizational and neo-Mu'tazilite approaches. In his view, hermeneutics is the science of interpretation, and the text is an abstract form that needs a theme to fill it; Hence we place a contemporary theme for the text. With this hermeneutic reading, Hanafi wants to master the pillars of faith and Islam and re-read theology. His interpretation is a live empirical commentary and common between the interpreter and the reader that focuses on the interpreter's purpose, method, and needs. It also focuses on the needs and demands of the people and relies on the expression of the rights of most people, giving priority to reality and history. There is a serious and fundamental critique of Hanafi eclectic and selective thinking, which we will discuss in the following article. In contrast to previous research, which has often focused on the reporting and methodology of modern Hanafi ideas in the reconstruction of Islamic heritage, this article explain and critique the Hanafi hermeneutic approach in interpreting the Qur'an with descriptive method and conceptual propositional analysis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hassan Hanafi
  • Neo-Mu'tazilites
  • Phenomenology
  • Historicity
  • Hermeneutics
  • Theory of Interpretation
  • Eclectic Approach

مراجع

  1. ابوزید، نصرحامد؛ اشکالیات القراءة و آلیات التأویل؛ بیروت: دار البیضاء: المرکز الثقافی العربی، 2001م.
  2. احمدی، بابک؛ ساختار وتأویل متن؛ تهران: نشر مرکز، 1370.
  3. ـــــ؛ ساختار و هرمنوتیک؛ تهران: گام نو، 1383.
  4. بصیری بسیج، عباس؛ «بررسی اجمالی اندیشه و دیدگاه­های حسن حنفی»، فصلنامه پژوهش در تاریخ؛ س5، ش۱۹، 1395.
  5. بیات، عبدالرسول و دیگران؛ فرهنگ واژه­ها، قم: اندیشه و فرهنگ دینی، 1381.
  6. پالمر، ریچارد؛ علم هرمنوتیک؛ ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی؛ تهران: هرمس، 1377.
  7. پورحسن، قاسم؛ هرمنوتیک تطبیقی؛ تهران: دفتر نشر اسلامی، 1384.
  8. پین، مایکل؛ فرهنگ انتقادی؛ ترجمه پیام یزدانجو؛ تهران: نشر مرکز، 1394.
  9. جمعی از نویسندگان؛ فلسفه یا پژوهش حقیقت؛ زیر نظر اندرو لوین، ترجمه سیدجلال‏الدین مجتبوی؛ تهران: انتشارات حکمت، 1370.
  10. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم؛ قم: نشر اسراء، 1373.
  11. ـــــ؛ دین‏شناسی؛ قم: نشر اسراء، 1382.
  12. حقیقی، شاهرخ؛ «هرمنوتیک و نظریه انتقادی»، فصلنامه مدرسه؛ ش6، 1386.
  13. حنفی، حسن؛ از مذهب هدفی به سوی انسان­گرایی اسلامی؛ گردآورنده فاطمه گوارایی، ترجمه مهدی ناصر؛ تهران: نشر یادآوران، 1379، الف.
  14. ـــــ؛ «تاریخمندی دانش کلام»، ترجمه محمد مهدی خلجی، مجله نقد و نظر؛ س3، ش9، 1375.
  15. ـــــ؛ التراث و التجدید (موقفنا من التراث القدیم)؛ بیروت: المؤسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع، 1412ق.
  16. ـــــ؛ حصار الزمن الحاضر؛ قاهره: مرکز الکتاب للنشر، 2006م.
  17. ـــــ؛ دراسات اسلامیة؛ قاهره: مکتبة دار الانجلو المصریة، 1989م.
  18. ـــــ؛ الدین‌ و الثورة‌ فی‌ مصر ۱۹۵۲-۱۹۸۱؛ قاهره: مکتبة مدبولی، 1987م.
  19. حنفی، حسن؛ قضایا معاصرة فی فکرنا المعاصر؛ بیروت: دار التنویر، 1982م.
  20. ـــــ؛ «کیف یفسر القرآن»، مجلة الجریدة؛ ش122، مصر، 2007م.
  21. ـــــ؛ مقدمة فی علم الاستغراب؛ قاهره: الدار الفنیة، 1411ق.
  22. ـــــ؛ من العقیدة الی الثورة؛ بیروت: دار التنویر، 1988م.
  23. ـــــ؛ میراث فلسفی ما؛ گردآورنده فاطمه گوارایی، ترجمه رضا شیرازی؛ تهران: نشر یادآوران، 1379، ب.
  24. ـــــ؛ «الهرمنیوطیقا و التفسیر»، قضایا اسلامیة معاصرة؛ ش6، 1420ق.
  25. ـــــ؛ «الهرمنیوطیقا و علوم التأویل»، قضایا اسلامیة معاصرة؛ ش19، 1423ق.
  26. ـــــ؛ هموم الفکر و الوطن؛ قاهره: دار قباء، 1998م.
  27. ـــــ؛ الوحی و الواقع تحلیل المضمون؛ دمشق: مرکز الناقد الثقافی، 2010م.
  28. دارتیگ، آندره؛ پدیدارشناسی چیست؟، ترجمه محمود نوالی؛ تهران: سمت، 1395.
  29. زرشناس، شهریار؛ نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران؛ تهران: کتاب صبح، 1383.
  30. سبحانی، جعفر؛ بحوث فی الملل و النحل؛ قم: موسسه النشر الاسلامی، 1414ق.
  31. ـــــ؛ هرمنوتیک؛ قم: مؤسسه امام صادق †، 1381.
  32. سرحانی القرشی، فهد محمد؛ منهج حسن حنفی و موقفه من اصول الاعتقاد دراسة تحلیلیة نقدیة، ریاض: مکتب مجلة البیان، 1434ق.
  33. سعیدی روشن، محمدباقر؛ تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1383.
  34. طباطبایی، سیدمحمدحسین، نهایۀ الحکمه؛ تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1384.
  35. عرب­صالحی، محمد؛ «ابوزید و تاریخ­نگری»، فصلنامه قبسات؛ س18، ش67، 1392.
  36. عماره، محمد؛ قراءة النص الدینی بین التأویل الغربی و التأویل الإسلامی؛ قاهره: مکتبة الشرق الدولیة، 1427ق.
  37. کاپلستون، فردریک؛ تاریخ فلسفه؛ ترجمه داریوش آشوری؛ تهران: انتشارات سروش، 1367.
  38. لسینگ، گوتهولد افرایم؛ تربیة الجنس البشری؛ ترجمه، مقدمه و تعلیق حسن حنفی؛ بیروت: دار التنویر، 1981م.
  39. لیوتار، ژان فرانسوا؛ پدیده­شناسی؛ ترجمه عبدالکریم رشیدیان؛ تهران: نشر نی، 1394.
  40. مجتهدشبستری، محمد؛ هرمنوتیک، کتاب و سنت؛ تهران: طرح نو، 1384.
  41. مرتضوی شاهرودی، سیدمحمود، ساجدی، ابوالفضل و مصباح، علی؛ «بررسی و نقد مبانی هرمنوتیکی پل ریکور»، فصلنامه کلام اسلامی؛ س27، ش105، 1397.
  42. مرشدی زاده، علی؛ «حسن حنفی: زندگی، آثار و دیدگاه­ها»، فصلنامه خط اول؛ س1، ش2، 1385.
  43. مزوغی، محمد؛ عمانوئیل کانط: الدین فی حدود العقل أو التنویر الناقص؛ بیروت: دار الساقی، 2007م.
  44. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار (اصول فلسفه و روش رئالیسم)؛ تهران: انتشارات صدرا، 1374.
  45. معتصم، سیداحمد؛ الهرمنیوطیقا فی الواقع الاسلامی بین حقائق النص و نسبیة المعرفة؛ بیروت: دارالهادی، 1430ق.
  46. میراحمدی، عبدالله و سیده زینب حسینی؛ «واکاوی خوانش حسن حنفی پیرامون ماهیت وحی»، فصلنامه مطالعات اندیشه معاصر مسلمین؛ س5، ش10، 1398.
  47. نوالی، محمد؛ «پدیدارشناسی چیست؟»، مجله پژوهش های فلسفی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، س33، ش135-136، 1369.
  48. واعظی، احمد؛ درآمدی بر هرمنوتیک؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.
  49. هوماس، عبدالرزاق بن اسماعیل؛ القراءة الجدیدة للقرآن الکریم فی ضوء ضوابط التفسیر؛ [بی­جا]: [بی‌نا]، 1408ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار