«توحید اجتماعی»، ماهیت، تعریف و نسبت آن با «توحید اعتقادی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 دانش آموخته سطح 4 تفسیر تطبیقی مؤسسه آموزش عالی معصومیه س قم

چکیده

«توحید اجتماعی» اصطلاحی متأخر، نوپدید و برخاسته از اندیشه مسلمانان نواندیش و مصلحان اجتماعی است و دانش لازم هنوز درباره آن تولید نشده است؛ به همین جهت، تبیین ماهیت و ارائه تعریف آن ضروری می­نماید. اهمیت پرداختن به توحید اجتماعی از یک سو در جایگاه خاص آن در «کلام اجتماعی» و از سوی دیگر در غلبه حیثیت اجتماعی بر بُعد فردی انسان­ها در دنیای امروز، خلأ طرح کلی برای زندگی بر اساس آموزه­های وحیانی و لزوم پاسخ­گویی به نیازهای نوپدید جوامع اسلامی است که غالباً ناظر به مسائل نوظهور اجتماعی می­باشند؛ از این رو در مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای تلاش می­شود ماهیت و تعریف «توحید اجتماعی» روشن گردد. یافته­های مقاله نشان می­دهد «توحید اجتماعی» که زیرمجموعه «کلام اجتماعی» تعریف می­شود، ابعاد معرفتی و شناختی توحید در ساختار کلان جامعه است که با خوانش «توحید اعتقادی» با رویکرد اجتماعی آشکار می­شود. در این رویکرد اجتماعی، توحید، افزون بر جنبه اعتقادی، به مثابه یک طرح، الگو و بینش کلیِ رهایی­بخش، عمل­زا، تحول­آفرین و دارای تأثیر در تمام ابعاد زندگی انسان و جوامع بشری فهم می­شود. لازمه این فهم از توحید، حاکمیت مطلق الله، عدم اکتفا به وضع موجود و تلاش برای رساندن جامعه به هدف اصلی آفرینش و درنهایت تحقق جامعه توحیدی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.Social monotheism": its Nature, Definition and Relationship with "Theological Monotheism"

نویسندگان [English]

  • mohammad arabsalehe 1
  • farideh pishvaei 2
1 Associate Professor at “the logic of understanding religion Department” in Research Institute for Islamic Culture and Thought (IICT)
2 PhD of Comparative interpretation of Masoomiya seminary Institute of Higher Education
چکیده [English]

Social monotheism" is a recent, new term that arose from the thought of modern-minded Muslims and social reformers, and the necessary knowledge about it has not yet been produced, therefore it is necessary to explain its nature and provide its definition. The importance of dealing with social monotheism, on the one hand, in its special place in the "social theology" and on the other hand, in the dominance of social dignity over the individual dimension of humans in today's world, is the void of a general plan for life based on the teachings of revelation and the need to respond to the emerging needs of Islamic societies which are often concerned with emerging social issues. Therefore, in the present article, an attempt is made to clarify the nature and definition of "social monotheism" by descriptive-analytical method and using library sources. The findings of the article show that "social monotheism" which is defined as a subcategory of "social theology", is the epistemic and cognitive dimensions of monotheism in the macro structure of society, which is revealed by reading "theological monotheism" with a social approach. In this social approach, monotheism, in addition to the belief aspect, is understood as a redemptive, practical, transformational plan, model and general vision that has an impact on all aspects of human life and human societies. The requirement of this understanding of monotheism is the absolute sovereignty of God, not being satisfied with the existing situation and trying to bring the society to the main goal of creation and finally realizing the monotheistic society.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social Monotheism
  • Nature
  • Definition
  • Theological Monotheism
  • Social Theology
  1. آشوری، حسین؛ توحید؛ تهران: غدیر، [بی­تا].
  2. ابن­بابویه (شیخ صدوق)؛ اعتقادات الامامیه؛ ترجمه محمدعلی حسنی؛ تهران: علمیه اسلامیه، 1371.
  3. ابن­سینا؛ الشفاء- الإلهیات؛ قم: مرعشى نجفى، 1404ق‌.
  4. ابن­عربی؛ محی الدین؛ فتوحات مکیه؛ قم: موسسه آل البیت لاحیاء التراث، [بی­تا].
  5. ـــــ؛ فصوص الحکم؛ قاهره: دار احیاء الکتب العربیه، 1946م.
  6. بنیاد دائرةالمعارف اسلامی؛ دانشنامه جهان اسلام؛ تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، [بی­تا].
  7. جهان­بخش، فروغ؛ از بازرگان تا سروش؛ اسلام، دموکراسی و مدرنیسم مذهبی در ایران؛ برگردان سعیده سریانی؛ تهران: بهزاد، 1382.
  8. خامنه­ای، سیدعلی؛ طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن؛ قم: صهباء، 1392.
  9. خمینی، روح‏الله؛ ‏‏صحیفه امام: ‏‏ مجموعه آثار امام خمینی ‏‏Š ‏‏ (بیانات، پیام ها، مصاحبه­ها، احکام، اجازات‏‏ شرعی ونامه­ها)؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ‏‏Š، 1389‏‏.
  10. ـــــ؛ توحید از دیدگاه امام خمینیŠ؛ تدوین فروغ السادات رحیم­پور؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ، 1387.
  11. سبحانی، جعفر؛ جهان­بینی اسلامی؛ قم: توحید، 1361.
  12. سهروردی، یحیی ­بن حبش؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ تصحیح هانری کربن؛ تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1380.
  13. سید قطب؛ نشانه­های راه؛ ترجمه سیدمحمود محمودی؛ تهران: احسان، 1387.
  14. سید مرتضی، على بن حسین موسوى؛ جمل العلم و العمل‌؛ نجف: مطبعة الآداب، 1387ق‌.
  15. شریعتی، علی؛ جهان­بینی و ایدئولوژی؛ تهران: مونا، 1361.
  16. ـــــ؛ اسلام­شناسی (درس 1-2)؛ تهران: حسینیه ارشاد، [بی­تا].
  17. رازی، نجم‏الدین؛ منارات السائرین إلی حضرة الله جل جلاله و مقامات الطائرین؛ تحقیق عاصم کیالی؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1425ق.
  18. طباطبایى، محمدحسین؛ مجموعه رسائل؛ قم: بوستان کتاب، 1387، الف.
  19. ـــــ؛ روابط اجتماعى در اسلام به ضمیمه چند رساله دیگر؛ قم: بوستان کتاب، 1387، ب.
  20. طوسی، محمد ­بن الحسن؛ الرسائل العشر؛ قم: مؤسسة النشر الإسلامی، [بی­تا].
  21. فارابی، محمد بن محمد؛ کتاب السیاسة المدنیة؛ بیروت: دار و مکتبة الهلال، 1996م.
  22. فنارى، محمد بن حمزه؛ ترجمه مصباح الانس یا پیوند استدلال و شهود در کشف اسرار وجود صدرالدین قونوی؛ تهران: مولی، 1374.
  23. قطبی، محمد؛ احیای دین اجتماعی؛ دفتر الهیات دبنی، جلد نخست، بی­جا، (انتشار آنلاین)، 1400.
  24. قونوی، صدرالدین؛ آفاق معرفت؛ تصحیح دکتر نجفقلی حبیبی؛ قم: بخشایش، 1381.
  25. محمد بن نعمان (شیخ مفید)؛ اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات؛ ترجمه و تحقیق سجاد واعظی؛ تهران: آذینه گل مهر، 1388.
  26. مرکز دائرة­المعارف بزرگ اسلامی؛ دانشنامه بزرگ اسلامی؛ تهران: مرکز دائرة­المعارف بزرگ اسلامی، 1387.
  27. مصباح یزدى، محمدتقی؛ معارف قرآن: خداشناسى، کیهان‌شناسى، انسان‌شناسى؛ قم: مؤسسه امام خمینىŠ، 1391.
  28. مطهری، مرتضی؛ جهان­بینی توحیدی؛ تهران: بنیاد علمی فرهنگی شهید مرتضی مطهری، 1385.
  29. نوری، ابوالحسن؛ «رسالۀ مقامات القلوب»، تصحیح و مقدمه پل نویا، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو؛ معارف؛ ش1-2، 1368.
  30. https://farsi.khamenei.ir.