واقع‌گرایی و صدق گزاره‌های دینی با کدام ساز وکار؟

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه قرآن‎پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

چکیده
واقع‏ گرایی و معرفت ‏بخشی گزاره‏ های متافیزیکی، دینی و اخلاقی از مسائل چالش‏ بر‏انگیز میان پوزیتیویست ‏ها و دین‏ باوران در چند دهه اخیر است. مناقشه در صدق این سنخ قضایا به فلسفه علم پوزیتیویستی ارجاع می‏شود که مناط اثبات هر نوع واقع را وابسته به تحقیق تجربی نمود. واقع چیست؟ واقع‏ گرایی چیست و پارادایم ‏های آن کدام است؟ منطق و مناط اثبات صدق گزاره‏ های گوناگون چیست؟ در این مقال ضمن بیان مفهوم واقع‏ گرایی، یعنی اذعان به واقعیت‏ های مستِقل از فاعل شناسا واشاره به پارادایم ‏های واقع ‏گرایی، واقع‏ گرایی انتقادی نقد میشود و از واقعگرایی خاص، یعنی دیدگاهی که متعلق شناخت را غیر از فاعل شناسا دانسته، سهم عین و ذهن را به تناسب در معرفت ملحوظ داشته، بر جامعیت مبادی معرفتی اذعان و علم را بر اساس سنجه‏پذیری به قطعی و معتبر تقسیم کرده و بر کمال‏پذیری معرفت انسان باور دارد، حمایت می‏شود. آن‏گاه با اشاره به تنوع گزارهها و تکیه بر مفهوم واقع- در هر مورد به تناسب خود- و همین‏ طور تبیین معیار صدق و فلسفه علم مبتنی بر تطابق گزاره با واقع یا خارج و نظر به اینکه هر نوع گزاره متضمن نوعی خاص از واقعیت است، این رویکرد تأیید می‏شود که «هر نوع واقعیتی منطق خاص خود» و «شرایط صدق» مناسب خود را دارد و نمی‏ توان منطق اثبات گزاره ‏های تجربی را بر تمامی گزاره‏ ها تعمیم داد. بر اساس معیار فوق، روش تحقیق در «گزاره‏ های دینی» و اثبات صدق آنها نیز به حسب نوع گزاره معلوم می‏شود.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Mechanism of Realism and Truth of Religious Propositions

نویسنده [English]

  • Mohammad-Baqer Sa'idi Rowshan Sa'idi Rowshan
0
چکیده [English]

One of the challenging discussions among the positivists and religious believers in recent decades is the realism and cognitivity of metaphysical, religious and ethical propositions. The truth of this kind of propositions is referred to the philosophy of positivistic science which associated the proof of any reality with experiential research (Here the general meaning of research is meant not the special meaning and is the opposite of proving or falsifying).
What is reality? What is realism and what are its paradigms? What is the logic and criterion to prove the truth of different propositions? Explaining the concept of realism, i.e. to admit the realities which are independent of subject, and mentioning the paradigms of realism in this article, I will criticize extreme realism and will defend particular realism which differentiates between the subject of understanding and the subject, realizes the share of the subject and the object in knowledge proportionately, accepts the comprehensiveness of cognitive bases, divides knowledge to "definite" and "valid" cases given they are evaluable, and believes the perfectability of human's knowledge.
Then I will approve this approach that "any kind of reality has its special logic" and its appropriate "truth condition" and the logic of proving experiential propositions may not be generalized to all propositions, pointing the diversity of propositions and stressing on the concept of reality (considered in each case) and also explaining the criterion of truth and the philosophy of science based on the correspondence of propositions with reality or the outside world, and also considering that any kind of proposition includes a special kind of reality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reality
  • Realism
  • Non-realism
  • Critical Realism
  • Cognitivity
  • Proposition
  • Being researchable
  • Proof
  • Truth
1. پیترسون مایکل و دیگران؛ عقل و اعتقاد دینی؛ ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی؛ تهران: طرح نو، 1376.
2. تالیافرو، چارلز؛ فلسفه دین در قرن بیستم؛ ترجمه انشاء‏الله رحمتی؛ تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1382.
3. جوادی آملی، عبدالله؛ رحیق مختوم: شرح حکمت متعالیه؛ ج1 و 2، قم: اسراء، 1386.
4. ـــــ؛ رحیق مختوم: شرح حکمت متعالیه؛ ج13، قم: اسراء، 1394.
5. جوادی، محسن؛ نظریه ایمان در عرصه کلام و قرآن؛ قم: معارف، 1376.
6. چالمرز، آلن اف؛ چیستی علم: درآمدی بر مکاتب علم‏شناسی فلسفی؛ ترجمه سعید زیباکلام؛ تهران: سمت، 1378.
7. چیشلم، رودریک؛ نظریه شناخت؛ ترجمه مهدی دهباشی؛ تهران: حکمت، 1378.
8. حسین‏زاده، محمد؛ مبانی معرفت دینی؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1380.
9. حسینی قلعه بهمن، سیدعلی‏اکبر؛ واقع‏گرایی دینی در قرن بیستم؛ قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1390.
10. سروش، عبدالکریم و دیگران؛ «دین و دنیای جدید 1»، سنت و سکولاریسم؛ تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1384.
11. سروش، عبدالکریم؛ «تفسیر متین متن»، بسط تجربه نبوی؛ تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1382.
12. ـــــ؛ قبض و بسط تئوریک شریعت؛ تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1379.
13. صادقی، هادی؛ تحقیق‏پذیری الهیات؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1378.
14. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه؛ ج6 و 8، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1381.
15. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ با تعلیقات مرتضی مطهری، ج1 و2 و 5، تهران: صدرا، 1372.
16. ـــــ؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج1، بیروت: مؤسسه اعلمی، 1393ق.
17. ـــــ؛ نهایه الحکمه؛ [بی‎جا]، دارالتبلیغ اسلامی، [بی‏تا].
18. عارفی، عباس؛ مطابقت صور ذهنی با خارج؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388.
19. غفاری، حسین؛ بررسی انتقادی و تطبیقی فلسفه نظری کانت؛ تهران: حکمت، 1385.
20. کیوپیت، دان؛ دریای ایمان؛ ترجمه حسن کامشاد؛ تهران: طرح نو، 1376.
21. مدرس، حکیم آقاعلی؛ بـدایع الحـکم؛ تهران: انتشارات الزهراء3، 1376.
22. مصباح یزدی، محمدتقی؛ به سوی خودسازی؛ تدوین کریم سبحانی؛ قم:‌ مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1384.
23. ـــــ؛ تعلیقه علی نهایه الحکمه؛ قم:‌مؤسسه طریق الحق، 1405ق.
24. مطهری، مرتضی؛ «مسئله شناخت»، مجموعه آثار؛ ج13، تهران: صدرا، 1386.
25. ـــــ؛ انسان کامل، تهران: صدرا، 1373.
26. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج1، تهران: صدرا، 1371.
27. ملکیان، مصطفی؛ «دین و دینداری در جهان معاصر»، راهی به رهایی: جستارهایی در عقلانیت و معنویت؛ تهران: نشر نگاه معاصر، 1381.
28. هیک، جان؛ فلسفه دین؛ ترجمه بهزاد سالکی؛ تهران: انتشارات بین‏المللی الهدی، 1376.
29. Byrne, peter; God and Realism; Aldershot: Ashgate, 2003.
30. Davis, Stephen T.; "Against Anti – realistic Faith" in: Joseph Runzo (ed); Is God Real?; London; The Macmillan Press Ltd., 1993.
31. Devitt, Michael; Realism and Truth; 2nd edition, Prinston: Princeton University Press, 1997.
32. Dancy, Jonatan and Sosa Ernest (ed); A Companion to Epistemology; Blackwell, 1992.
33. Fumerton, Richard; Realism and the Correspondence Theory of Truth; London: Rowman and Littlefild Publishers, 2002.
34. Hich, John; An Interpretation of Religion: Human Response to the Transcendent, New Haven and London: Yale University Press, 1989.
35. Hich, John; " Religious Realism and Non – realism: Defining the Issue" in: Joseph Runzo (ed); Is God Real?; UK: The Macmillan Press Ltd., 1993.
36. Taliaferro, Charles; Contemporary Philosophy of Religion; Massachusetts, U. S.: Blackwell Publisher, 1998.