نظریه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی بر مبنای حکمت متعالیه (نظریه حکمت متعالیه تعلیم و تربیت)؛ مفهوم‌شناسی و روش‌شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد گروه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

هدف از مقاله پیش رو پاسخ‏گویی به دو پرسش بنیادین درباره نظریه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی بر مبنای حکمت متعالیه است. پرسش نخست جنبه مفهوم‌شناختی و پرسش دوم جنبه روش‌شناختی دارد. پیش از تبیین مفهوم‌شناختی این دانش فلسفی اسلامی، نُه گام مقدماتی به ترتیب بیان شده است؛ از سوی دیگر به لحاظ نوشتن عنصر روش در تعریف دانش نام برده، دو روش عمده تحقیقاتی این دانش، یعنی «روش استطباقی» و «روش استنتاجی» همراه با مرحله‌های هر کدام به‏تفصیل معرفی شده است. سپس بر مبنای دو برداشت معنایی گوناگون از دانش بنیادین فلسفۀ اسلامی، دو معنای متفاوت نیز از فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی عرضه شده است: فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به معنای اخص و فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به معنای اعم. فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به معنای اخص نیز در دو لایه گذرگاهی و قرارگاهی به بحث گذاشته شده است. سرانجام با توجه به گام‌های نه‌گانه مقدماتی و نیز دو روش پژوهشی نام برده و همچنین دو معنای اخص و اعم فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، دو تعریف از این دانش فلسفی ارائه شده است.  فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به معنای اخص، یکی از علوم فلسفی اسلامی است که با سه روش عقلی، نقلی و شهودی به استکشاف و پردازش گزاره‌های فلسفی و تربیتی برگرفته از نظام حکمت متعالیه- به عنوان منبع گذرگاهی و نیز جامع‌ترین نظام فلسفه اسلامی ـ و قرآن کریم و سنت معصومان : ـ  به عنوان منابع قرارگاهی-  از یک سو و استطباق گزاره‌های فلسفی و تربیتی و نیز استنتاج و پردازش گزاره‌های تربیتی از سوی دیگر همت می‌گمارد. فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به معنای اعم، یکی از علوم فلسفی اسلامی است که با دو روش عقلی و نقلی به استکشاف و پردازش گزاره‌های فلسفی و تربیتی برگرفته از علوم فلسفی و تربیتی بشری از یک سو و استطباق گزاره‌های فلسفی و تربیتی و نیز استنتاج و پردازش گزاره‌های تربیتی از سوی دیگر همت می‌گمارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

the Theory of Philosophy of Islamic Education and Upbringing Based on the Transcendental Wisdom (the Theory of Transcendental Wisdom in Education and Upbringing); Methodology and Conceptual Clarification

نویسنده [English]

  • Sa'id Beheshti
0
چکیده [English]

The purpose of this article is to answer the two main questions about the theory of philosophy of Islamic education and upbringing based on the transcendental wisdom. The first question is of conceptual clarification and the second is of methodology. Before the conceptual clarification of this Islamic philosophical knowledge, some preliminary step are sequentially explained. On the other hand, two main research methods of this knowledge; i.e. "identificational method" and "deductive method", and their steps are both elaborated. Then based on two different perceptions of the fundamental knowledge of Islamic philosophy, two different meanings of the philosophy of education and upbringing are presented: the philosophy of education and upbringing in its general sense and the philosophy of education and upbringing in its particular sense. The philosophy of education and upbringing in its particular sense is discussed in two levels of "Gozargahi (pathway)" and "Gharargahi ( resting place or encampment)". The two definitions of this philosophical knowledge are presented considering the nine preliminary steps and the two methods of research and the two general and particular meanings of the philosophy of education and upbringing. The philosophy of Islamic education and upbringing in its particular sense is one of the sciences of Islamic philosophy which tries to explore and discuss the philosophical and educational propositions deduced from the transcendental wisdom system  -as the "Gozargahi" source and the most comprehensive system of Islamic philosophy - and the Holy Qur''an and the tradition of the Infallible Imams – as the "ghararqahi" sources on the one hand, and istitbagh of philosophical and educational propositions and the deduction and processing of educational proposition on the other hand - using rational, traditional and intuitional methods. The philosophy of Islamic education and upbringing in its general sense is an Islamic-philosophical science which tries to explore and process the philosophical and educational propositions deduced from the human philosophical and educational sciences on the one hand and the istitbaq of philosophical and educational proposition and the process of educational propositions on the other hand using rational and traditional methods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The philosophy of education and upbringing
  • Islamic philosophy
  • The transcendental wisdom
  • Istitbaqi method
  • Deductive method
1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبد‌الله؛ الإلهیات من کتاب الشفاء؛ قم: بوستان کتاب، 1387.
2. اسمیت، فیلیپ. جی؛ فلسفه آموزش و پرورش؛ ترجمه سعید بهشتی؛ چ3، مشهد: شرکت به‌نشر، 1390.
3. باقری، خسرو؛ درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران؛ اهداف، مبانی و اصول؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1387.
4. بستانی، فؤاد؛ منجد الطلاب؛ ترجمه محمد بندر ریگی؛ [بی‌جا]: [بی‌نا]، 1370.
5. بهشتی، احمد؛ «اندیشه رهایی؛ انقلاب اسلامی و فلسفه»؛ مجله ضمیمه خردنامه همشهری، بهمن 1383.
6. ـــــ؛ «جایگاه‌شناسی حکمت اسلامی»؛ مجله حکمت اسلامی، ش18، فروردین 1391.
7. ـــــ؛ «فلسفه اسلامی؛ چیستی، روش‌ها و چالش‌ها»؛ ماهنامه آموزشی معارف، ش70، آبان 1388.
8. ــــــــ؛ زلال حکمت (مجموعه مقالات فلسفی)؛ گردآورنده احمد بهشتی؛ قم: دانشگاه قم، 1391.
9. بهشتی، سعید؛ «جست‌وجویی در فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی بر اساس مبانی معرفت‌شناختی فلسفه صدرایی»، مجموعه مقالات هفته پژوهش دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی؛ تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، 1385.
10. ـــــ؛ زمینه‌ای برای بازشناسی و نقادی فلسفه تعلیم و تربیت در جهان غرب؛ تهران: اطلاعات، 1386.
11. ـــــ؛ آیین خردپروری: پژوهشی در نظام تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام علی 7؛ تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1391.
12. ـــــ؛ «فلسفه تعلیم و تربیت در جهان امروز»، تأملات فلسفی در تعلیم و تربیت؛ تهران: امیرکبیر، 1389.
13. ـــــ؛ «فلسفه تعلیم و تربیت در جهان امروز»، فلسفه‌های مضاف؛ ج2، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.
14. ـــــ؛ فلسفه تعلیم و تربیت در جهان غرب؛ چ1، تهران: اطلاعات، 1386.
15. ـــــ؛ «کاوش‌هایی در فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی بر مبنای شماری از دیدگاه‌های معرفت‏شناختی صدرالمتألهین»؛ فصلنامه اندیشه نوین دینی، قم: پاییز 1390.
16. ـــــ؛ «مبانی معرفت شناختی تعلیم و تربیت اسلامی با تأکید بر حکمت متعالیه صدرایی (گامی به سوی نظریه‌پردازی در فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی)»؛ فصلنامه روان‌شناسی و علوم تربیتی، تهران، 1385.
17. ـــــ؛ «واکاوی ابعاد فلسفی و تربیتی نظریه وجود ذهنی در حکمت متعالیه صدرایی»؛ هفته پژوهش، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی ;، 1388.
18. ـــــ؛ «واکاوی امکان تأسیس فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی بر مبنای حکمت متعالیه»؛ فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، س21، دوره جدید، ش19، 1392.
19. بهمنیار‌، بن‌مرزبان؛ التحصیل؛ تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری ; ؛ تهران: دانشگاه تهران، 1375.
20. شیرازی، صدرالدین؛ مفاتیح الغیب؛ ج1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1386.
21. صدرالدین شیرازی، محمد‏؛ الحکمه المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه؛ چ4، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1419ق.
22. طریحى، فخرالدین‏؛ مجمع البحرین‏؛ تهران: کتابفروشى مرتضوى‏، 1375.
23. حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدین محمد؛ دیوان حافظ؛ تصحیح علامه محمد قزوینی؛ تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، 1368.
24. دشتی، محمد؛ ترجمه نهج البلاغه؛ قم: لقمان، 1379.
25. کلینى‏، محمدبن‌یعقوب؛ الکافی‏؛ چ2، تهران: اسلامیه، ‏1362.
26. فراهیدی، خلیل احمد؛ کتاب العین؛ ج3، قم: اسوه، 1414ق.
27. مدکور، علی احمد؛ منهج التربیة فی التصور الاسلامی؛ بیروت: دار النهضة العربیة، 1411ق.
28. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ تهران: انتشارات صدرا، 1374.
29. نصیرالدین طوسى‏، محمد بن ‌محمد؛ شرح الاشارات و التنبیهات؛ قم: نشر البلاغه، 1375.
30. هیر، ویلیام و جان پی پرتلی؛ فلسفه تعلیم و تربیت؛ ترجمه سعید بهشتی؛ تهران: انتشارات اطلاعات، 1374.