مستضعفان و مسئله نجات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه کلام و فلسفه دین مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی

2 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی پردیس فارابی دانشگاه تهران (نویسنده مسئول).

چکیده

یکی از بحث‌های مهم در پلورالیزم مسئله نجات است. این مسئله محل بحث و گفت‌وگوی بسیاری میان متفکران اسلامی بوده است. برای آنکه کثرت‌گرایی یا انحصارگرایی در نجات از منظر اسلام مشخص شود، باید به آیات و روایات نگاهی دقیق افکنده شود. از جمله موضوعات مؤثر در این بحث، موضوع استضعاف است. بررسی معانی استضعاف، حدود و ثغور آن و تأثیر آن در مسئله نجات، نیازمند ژرف‌کاوی مجدد ادله نقلی است. مقاله حاضر با روش کتابخانه‌ای و با شیوه تحلیلی ـ توصیفی به نگاهی نو در این مسئله دست یافته است. این نوشتار نشان خواهد داد استضعاف یک معنای خاص و یک معنای عام دارد که هر یک از این دو معنا آثار کلامی و فقهی خاصی را به دنبال دارند. معنای عام استضعاف کمتر مورد توجه اندیشمندان اسلامی قرار گرفته است و آثار کلامی آن از آثار معنای خاص استضعاف تفکیک نشده است. مستضعف به معنای عام حتی برخی از افرادی که درجاتی از تقصیر را در نرسیدن به حقیقت دارند، شامل می‌شود. عدم توجه به تنوع کاربرد استضعاف می‌تواند باعث برداشت نادرست از ادله نقلی شود. هر کدام از دو معنای مستضعف با توجه به شرایط حاکم بر فرد و باورهای او قابل تعریف هستند و طبقات مختلفی از انسان‌ها را در بر می‌گیرند. هر یک از این دو معنا ارتباطی ویژه با مسئله نجات دارند و نوع خاصی از نجات را در پی دارند و نشان‌دهنده وسعت دایره نجات نسبت به دایره حقانیت هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Mostaz'af* and the Issue of Salvation

نویسندگان [English]

  • abolfazl sajedi 1
  • hamed sajedi 2
1 استاد گروه کلام و فلسفه دین مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی
2 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی پردیس فارابی دانشگاه تهران (نویسنده مسئول).
چکیده [English]

One of the important discussions of pluralism is the issue of salvation. This topic has been discussed by many Islamic scholars. To study pluralism or exclusivim of salvation from the perspective of Islam, Qur'an's verses and traditions should be carefully revised. One of the effective subjects in this topic is the mostaz'af (the weak or the abased). It is necessary to deeply study traditional reasons to investigate the meanings of mostaz'af, its limits and borders and its effect on the issue of salvation. This article has achieved a new idea in this topic using a librarian method and an analytical-descriptive method.
This article will show that mostaz'af has a general and a special meaning; each of which have their own special theological and jurisprudential consequences. The general meaning of mostaz'af is less realized by Islamic scholars and its theological effects are not distinguished from the effects of the special meaning. The general meaning even includes the ones who have fault, to some extent, in not reaching to the reality. Not paying attention to the different meanings of mostaz'af may lead to an incorrect perception of traditional reasons. Each of the two meanings of mostaz'af may be defined on the base of the circumstances of the person and his/her beliefs and it includes different classes of people. Each of the two meanings have a special relation with the matter of salvation and entail a specific kind of salvation which shows the wider scope of salvation compared with rightfulness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Mostaz'af
  • Believer
  • Pagan
  • Denial
  • Salvation

مراجع

  1. ابن‌ابی‌زینب، محمد؛ الغیبه للنعمانی؛ چ1، تهران: نشر صدوق، 1397ق.
  2. ابن‌بابویه، علی بن حسین؛ الامامة و التبصرة من الحیرة؛ چ1، قم: مدرسه الامام مهدی (عج)، 1404ق
  3. ابن‌بطریق، یحیی؛ عمدة عیون صحاح الاخبار فی مناقب امام الابرار؛‌ چ1، قم: جامعه مدرسین، 1407ق
  4. ابن‌حیون مغربی، نعمان بن محمد؛ دعائم الاسلام؛ چ2، قم: مؤسسه آل‌البیت :، 1385ق.
  5. ـــــ؛ شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار:، چ1، قم: جامعه مدرسین، 1409ق.
  6. ابن‌عقده کوفی، احمد بن محمد؛ فضائل امیرالمؤمنین7؛ چ1، قم: دلیل ما، 1424ق.
  7. ابن‌منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دار صادر، 1414ق
  8. ابن‌اثیر جزری،‌ مبارک بن محمد؛ النهایة فی غریب الحدیث و الاثر؛ قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367.
  9. ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی؛ تحف العقول؛ چ2، قم: جامعه مدرسین، 1363.
  10. ابن‌شهر آشوب مازندرانی، محمد؛ متشابه القرآن و مختلفه؛ چ1، قم: دار بیدار للنشر، 1369.
  11. استرآبادی، محمدجعفر؛ البراهین القاطعة فی شرح تجرید العقائد الساطعه؛ چ1، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1382.
  12. اشعری قمی، احمد بن محمد بن عیسی؛ النوادر؛ چ1، قم: ‌مدرسه الامام الهمدی (عج)، 1408ق.
  13. اصفهانی، سیدابوالحسن؛ وسیله النجاة؛ چ1، قم: چاپخانه مهر، 1939ق.
  14. امام حسن عسکری7؛ التفسیر المنسوب الی الامام الحسن العسکری7؛ چ1، قم: مدرسه الامام المهدی(عج)، 1409ق.
  15. امام رضا7؛ الفقه المنسوب الی الامام الرضا7؛ چ1، مشهد: مؤسسه آل‌البیت :؛ 1406ق.
  16. امین، سیده نصرت؛ مخزن العرفان در تفسیر قرآن؛ تهران: نهضت زنان مسلمان، 1361.
  17. برقی، احمد بن محمد بن خالد؛ المحاسن؛ چ2، قم: دار الکتب الاسلامیه، 1371ق.
  18. تهرانی، محمد حسین، امام‌شناسی، چ3، مشهد، نشر علامه طباطبایی، 1426ق.
  19. ـــــ؛ معادشناسی؛ چ1، مشهد: نور ملکوت قرآن، 1423ق.
  20. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم؛ چ1، قم: اسراء، 1387-1389.
  21. حسکانی، عبیدالله؛ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل؛ چ1، تهران: مجمع احیاء الثقافه الاسلامیه، 1411ق.
  22. حسینی تهرانی، سیدهاشم؛ توضیح المراد؛ چ3، تهران: انتشارات مفید، 1365.
  23. حسینی زبیدی، محمد مرتضی؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ چ1، بیروت: دار الفکر، 1414ق.
  24. حسینی لواسانی، سیدحسن؛ نور الافهام فی علم الکلام؛ چ1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1425ق.
  25. حلی، حسن بن یوسف؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقادات؛ شرح جعفر سبحانی؛ چ2، قم: مؤسسه امام صادق7، 1382.
  26. خزاز رازی، علی بن محمد؛ کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر؛ قم: بیدار، 1401ق.
  27. خمینی، روح‌الله؛ تحریر الوسیله؛ قم: موسسه نشر اسلامی، 1365.
  28. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ القرآن؛ چ1، بیروت: دار القلم، 1412ق.
  29. راوندی، قطب الدین؛ الخرائج و الجرائح؛ چ1، قم، مؤسسه امام مهدی (عج)، 1409ق.
  30. زمخشری، محمود؛ اساسالبلاغه؛‌ چ1، بیروت، دار الصادر، 1979م
  31. سبحانی، جعفر؛ الایمان و الکفر فی الکتاب و السنه؛ چ1، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، 1385.
  32. سید رضی، محمد بن حسین؛ نهج‌البلاغه؛ چ1، قم: هجرت، 1414ق.
  33. شبر، عبدالله؛ حق الیقین فی معرفه اصول الدین؛ چ2، قم: انوار الهدی، 1424ق.
  34. صادقی تهرانی، محمد؛ البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن؛ چ1، قم: نشر مؤلف، 1419ق.
  35. صدر الدین شیرازی، محمد؛ تفسیر القرآن الکریم؛ چ2، قم: انتشارات بیدار، 1366.
  36. صدوق، محمد بن علی؛ اعتقادات الامامیه؛ چ2، قم: کنگره شیخ مفید، 1414ق.
  37. ـــــ؛ الامالی؛ چ6، تهران: کتابچی، 1376.
  38. ـــــ؛ التوحید؛ چ1، قم: جامعه مدرسین، 1398ق.
  39. ـــــ؛ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال؛ چ2، قم: دار الشریف الرضی للنشر، 1406ق.
  40. ـــــ؛ الخصال؛ چ1، قم: جامعه مدرسین، 1362الف.
  41. ـــــ؛ صفات الشیعه، چ1، تهران: اعلمی، 1362ب.
  42. ـــــ؛ عیون اخبار الرضا7؛ چ1، تهران: نشر جهان، 1378.
  43. ـــــ؛ کمال‌الدین و تمام‌النعمه؛ چ2، تهران: اسلامیه، 1395ق.
  44. ـــــ؛ مصادقةالاخوان؛ چ1، الکاظمیه: مکتبه الامام صاحب الزمان العامه، 1402ق.
  45. ـــــ؛ معانی الاخبار؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1403ق.
  46. ـــــ؛ من لایحضره الفقیه؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1413ق.
  47. صفار، محمد بن حسن؛ بصائر الدرجات فی فضائل آل‌محمد صلی الله علیهم؛ چ2، قم: مکتبه آیه‌الله المرعشی النجفی، 1404ق.
  48. طباطبایی، محمد حسین؛ الرسائل التوحیدیه؛ بیروت: مؤسسه النعمان، 1419ق.
  49. ـــــ؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1417ق.
  50. طبرسی، احمد بن علی؛ الاحتجاج علی اهل اللجاج؛ چ1، مشهد: نشر مرتضی، 1403ق.
  51. طبری آملی، عمادالدین؛ بشارة المصطفی لشیعة المرتضی؛ چ2، نجف: المکتبه الحیدریه، 1383ق.
  52. طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ چ3، تهران: مرتضوی، 1375.
  53. طوسی، محمد بن حسن؛ تهذیب الاحکام؛ چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
  54. ـــــ؛ مصباح المجتهد و سلاح المتعبد؛ بیروت: مؤسسه فقه الشیعه، 1411ق.
  55. عده‌ای از علماء؛ الاصول الستة عشر؛ چ1، قم: دار الشبستری للمطبوعات، 1363.
  56. عده‌ای از علماء؛ الاصول الستة عشر؛ چ1، قم: مؤسسه دار الحدیث الثقافیه، 1381.
  57. عریضی، علی بن جعفر؛ مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها؛ چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1409ق.
  58. عیاشی، محمد بن مسعود؛ تفسیر العیاشی؛ چ1، تهران: المطبعه العلمیه، 1380ق.
  59. فیض کاشانی، ملامحسن؛ رسائل فیض کاشانی؛ چ1، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری، 1387.
  60. فیومی، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر؛ چ2، قم، مؤسسه دار الهجره، 1414ق
  61. قدر دان قراملکی، محمدحسن؛ «کافر مسلمان و مسلمان کافر»، کتاب نقد؛ ش4، 1376، ص267-293.
  62. قرشی بنایی، علی‌اکبر؛ قاموس قرآن؛ چ6، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1412ق.
  63. قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛‌ چ3، قم: دار الکتب، 1404ق.
  64. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
  65. کوفی، فرات بن ابراهیم؛ تفیسر فرات الکوفی؛ چ1، تهران: مؤسسه الطبع و النشر فی وزاره الارشاد الاسلامی، 1410ق.
  66. کوفی اهوازی، حسین بن سعید؛ الزهد؛ چ2، قم: المطبعه العلمیه، 1402ق.
  67. ـــــ؛ زاهد کیست؟ وظیفه‌اش چیست؟؛ چ1، قم: نور السجاد، 1387.
  68. مازندرانی، محمد صالح؛ شرح الکافی- الاصول و الروضة؛ چ1، تهران: المکتبه الاسلامیه، 1382ق.
  69. مدرسی، محمدتقی؛ من هدی القرآن؛ چ1، تهران: دار محبی الحسین7، 1419ق
  70. مجلسی، محمدتقی؛ روضة المتقین؛ چ2، قم: موسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، 1406ق.
  71. مجلسی، محمدباقر؛ مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول؛ چ2، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1404ق.
  72. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار استاد شهید مطهری؛ تهران: انتشارات صدرا، 1368.
  73. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ چ1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368.
  74. مفید، محمد؛ الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد؛ چ1، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق(الف).
  75. مفید، محمد؛ الامالی؛ چ1، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق(ب).
  76. نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام؛ لبنان: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
  77. هلالی، سلیم بن قیس؛ کتاب سلیم بن قیس الهلالی؛ چ1، قم: الهادی، 1405ق.
  78. همدانی، آقارضا؛ مصباح الفقیه؛ قم: موسسه الجعفریه لاحیاء التراث، 1416ق.
  79. ورام بن ابی‌فراس، مسعود؛ تنبیه الخواطر و نزهة النواظر (مجموعه ورام)؛ چ1، قم: مکتبه فقیه، 1410ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار