روش و روش‌شناسی در علوم انسانی اسلامی چارچوبی برای تحلیل و ارزیابی نظریه‌های علم دینی و علوم انسانی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

روش­شناسی علوم انسانی اسلامی عهده‌دار کشف، توصیف و ارزیابی معرفت­شناختی روش­های پیشنهادی در نظریه­های علم­ اسلامی و علوم انسانی اسلامی است. توصیف مذکور ترکیبی است از «معرفی نحوه گردآوری و تحلیل داده­های مرتبط با پرسش­ها یا فرضیه­های تحقیق» و «تشریح منطق و الگوی کلی فعالیت علمی». ارزیابی معرفت‌شناختی یافته­های حاصل از کاربست روش، بر اساس این توصیفات صورت می­گیرد که بخش مهمی از «روش­شناسی» را تشکیل می­دهد. مقاله حاضر در صدد بیان الزامات روش­شناختی علم­ دینی و علوم انسانی اسلامی است؛ لذا الزامات مذکور را در سه مورد بیان کرده است: نخست در خصوص شناخت علمی موضوع مورد پژوهش؛ دوم درباره شناخت آموزه­های دینی مرتبط با موضوع مورد پژوهش؛ سوم درباره ضرورت بیان نحوه ارتباط میان آموزه­های دینی مذکور با یافته علمی حاصل از روش پیشنهادی. این الزامات همچون چارچوبی کلی برای توصیف و ارزیابی نظریه‌های علم­ دینی و علوم انسانی اسلامی شناسایی و تشریح شده­­­­­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Method and methodology of Islamic social sciences A universal framework for describing and evaluating the theories of religious science and Islamic social sciences

نویسنده [English]

  • mohammad f
استادیار گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
چکیده [English]

The methodology of Islamic human science is charged with finding out, describing, and epistemologically evaluating the methods proposed by the theories of religious sciences and Islamic human sciences. The description above-mentioned consists of introducing data collection techniques, analyzing these data which are related to the questions or hypothesis of the research, and expounding the logic and general patterns of scientific activities accomplished in Islamic human sciences. Epistemological evaluation of the results obtained from applying the methods should be done on the basis of this description. This epistemological analysis is an important part of methodology. This article has the intention of giving an account of the methodic, and methodological requirements of religious sciences and Islamic human sciences. Consequently, it expresses these requirements in three realms: first, in scientific recognition of the subject of research; secondly, in recognition of the religious doctrines connected with the subject of research, and thirdly, in the necessity of showing the relation between the Islamic doctrines and the results obtained from applying the methods proposed. These requirements are expounded as a universal framework for describing and evaluating the theories of religious sciences and Islamic social sciences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Religious science
  • Islamic human sciences
  • Method
  • methodology
  1. ایمان، محمدتقی؛ فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: تابستان 1391.
  2. باقری، خسرو؛ هویت علم دینی: نگاهی معرفت­شناختی به نسبت دین با علوم انسانی؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1382.
  3. ـــــ؛ «مدل تأسیسی علم دینی»، علم دینی دیدگاه ها و تحلیل‏ها؛ قم: مجمع عالی حکمت، 1393الف.
  4. ـــــ؛ «طرحواره­ای از نظریه علم تجربی دینی در عرصه علوم انسانی»، کتاب نقد؛ ش72-73، پاییز و زمستان 1393ب.
  5. بستان، حسین؛ «روش نظریه‌سازی دینی در علوم اجتماعی»، فصلنامه علمی- پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی؛ ش86، بهار 1395.
  6. بلیکی، نورمن؛ پارادیم­های تحقیق در علوم انسانی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391.
  7. جوادی آملی، عبدالله؛ سرچشمه اندیشه؛ ج1، قم: مرکز نشر اسراء، ۱۳۸۶الف.
  8. ــــ؛ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی؛ تنظیم احمد واعظی؛ چ2، قم: مرکز نشر اسراء، ۱۳۸۶ب.
  9. حسنی، سیدحمیدرضا و مهدی علی­پور؛ پارادایم اجتهادی دانش دین (پاد)؛ قم: پژوهشگاه حوزوه و دانشگاه، 1389.
  10. خسروپناه، عبدالحسین؛ در جستجوی علوم انسانی اسلامی: تحلیل نظریه‌های علم دینی و آزمون الگوی حکمی - اجتهادی در تولید علوم انسانی اسلامی؛ [بی­جا]: دفتر نشر معارف، 1393.
  11. فتحعلی‌خانی، محمد؛ «جامعیت دین و روش استنباطی علوم دینی؛ بررسی یک نقد»، فصلنامه علمی- پژوهشی روش شناسی علوم انسانی؛ ش86، بهار 1395.
  12. فروند، ژولین؛ نظریه­های مربوط به علوم انسانی؛ ترجمه علی­محمد کاردان؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی 1372.
  13. مالپاس، سایمون؛ پست مدرن؛ ترجمه حسین صبوری؛ تبریز: دانشگاه تبریز، 1386.
  14. مجمع عالی حکمت اسلامی؛ علم دینی دیدگاه­ها و تحلیل­ها؛ قم: انتشارات حکمت اسلامی، زمستان 1393.
  15. معرفی محمدی، عبدالحمید؛ علم اقتصاد و مسئله شناخت؛ قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1393، ص29.
  16. ناجی، سعید؛ «نقدی بر فراروش‌شناسی ایمره لاکاتوش»، روش‌شناسی علوم انسانی؛ س15، ش59، تابستان 1388.
    1. Boudon, Raymond; “Methodology”, in: Outhwaite; 1996.
    2. Caws, Peter; “Scientific Method”, in: Paul Edwards; 1967.
    3. Curd, Martin and Stathis Psillos; The Routledge Companion to Philosophy of Science; Routledge, U.S.A., second edition, 2014.
    4. Edwards, Paul; The Encyclopedia of Philosophy; Macmillan, U.S.A., 1967.
    5. Lyotard, Jean-Francois: The Postmodern Condition: A Report on Knowledge; trans. Geoff Bennington and Brian Massumi; Manchester: Manchester University Press, 1984.
    6. Machlup, Fritz; Methodology of economics and other social sciences; Academic Press; U.S.A,1978
    7. Outhwaite, William & Tom Bottomore; The Blackwell Dictionary of Twenieth-Century Social thought; Blackwell, UK, 1996.
    8. Sankey, Howard; “Scientific Methodology”' in: Curd; 2014.