صناعات خمس ارسطویی و روش‌های دعوت قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین

چکیده

برهان، خطابه و جدل سه تا از صناعات پنج‎گانة ارسطویی است. ارسطو و منطق‌دانان مسلمان به‎دقت و تفصیل آنها را از لحاظ ماده و صورت و هدف و نتیجه بیان نموده‌اند. روش‎های دعوت قرآنی در سورة نحل به‎ترتیب چنین آمده است: حکمت، موعظة حسنه و جدال احسن. معنای این سه کلمه هم با تحقیق در عرف قرآن آشکار است. برخی منطق‌دانان و بعضی از مفسران مسلمان سه روش یادشده را با سه فن ارسطویی منطبق دانسته‌اند. عده‌ای این روش‎ها و آن سه فن را کاملاً یکی محسوب کرده‌اند و بعضی- خصوصاً با نظر به قید حسنه‏بودن موعظه و احسن‌بودن جدل ـ به انطباق جزئی قایل شده‌اند. در این مقاله دیدگاه منطق‌دانان و مفسران یادشده بعد از گزارش مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفته‌اند و حاصل این سنجش و ارزیابی چنین است که حکمت مبتنی بر برهان است؛ یعنی سخن حق مطابق با واقع است، ولی نه اینکه هر سخن حق مطابق با واقعیت حکمت است و جدل احسن با جدل ارسطویی انطباق جزئی دارد و موعظة حسنه را با خطابه هیچ نسبتی نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Aristotelian five crafts and the methods of Quranic invitation

نویسنده [English]

  • s h
Associate Professor at "Philosophy Department" of international University of Imam Khomeini of Qazvin.
چکیده [English]

The three of five crafts of the Aristotelian are proofs, rhetoric and dialectic. Aristotle and Muslim logicians have explained them out in detail in terms of matter, form, purpose and result. The methods of Quranic invitations are respectively followed in Surah al-Nahl: Wisdom, A good preaching and a best controversy. The meaning of these three words is also evident in the study of the Quran. Some logicians and Muslim commentators have coined the three methods in accordance with the three Aristotelian crafts. Some of these methods and those three crafts are completely one and some have partially adapted- especially given the goodness of preaching and the being the best of controversy - have made partly adjustment. In this article, the words of the aforementioned logicians and commentators have been measured and evaluated after the report and the result of this measure and evaluation is that wisdom is based on proof that is to say the truth is correspondence with reality but not every truth word of correspondence with reality is wisdom, and the best of controversy is partly in line with the Aristotelian dialectic, the good preaching has nothing to do with the rhetoric.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Proof
  • Rhetoric
  • Dialectic
  • Wisdom
  • the Good Preaching
  1. * قرآن کریم.

    1. آلوسی، سیدمحمود؛ روح‌‌المعانی؛ ج14، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1405.
    2. ابن‎سینا، حسین؛ الشفاء (المنطق – الجدل)؛ تحقیق و مقدمه ابراهیم مدکور؛ ج3، قم: مکتبه آیه­الله العظمی المرعشی، 1404ق.
    3. ـــــ؛ الشفاء (المنطق - الخطابه)، تحقیق و مقدمه ابراهیم مدکور، ج4، قم، مکتبه آیه­الله العظمی المرعشی.
    4. البحرانی، سیدهاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج4، بیروت: مؤسسه الاعلمی، 1419.
    5. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم؛ ج8، قم: مرکز نشر اسراء، 1385.
    6. ـــــ؛ تبیین براهین اثبات خدا؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1386.
    7. حلّی، جمال‌الدین حسن؛ الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید؛ اشراف محسن بیدارفر؛ بی­جا: بیدار، 1363.
    8. رازی، فخرالدین؛ التفسیر الکبیر؛ المجلد العاشر (19 - 20)، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1425.
    9. راغب الاصفهانی، محمد؛ مفردات الفاظ القرآن؛ تحقیق صفوان عدنان داوودی؛ قم: طلیعه النور، 1427.
    10. السبزواری، هادی؛ شرح المنظومه؛ صحّحه و علق علیه حسن حسن‌زاده آملی، تحقیق مسعود طالبی؛ ج1، تهران: نشر ناب، 1369.
    11. شهابی، محمود؛ رهبر خرد؛ تهران: کتاب­فروشی خیام، 1360.
    12. شیرازی، قطب‌الدین؛ شرح حکمه الاشراق سهروردی؛ به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق؛ تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و دانشگاه مک گیل، 1380.
    13. طباطبایی، سید محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج5 و 12، قم: جامعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، [بی‌تا].
    14. طوسی، نصیرالدین؛ اساس الاقتباس؛ تصحیح و تعلیق سید عبدالله انوار؛ ج1، تهران: نشر مرکز، 1375.
    15. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج16، تهران: صدرا، 1377.
    16. مظفر، محمدرضا، المنطق؛ بیروت: دارالتعارف، 1980.
      1. Aristoole; “Organon (On Sophistical Refutation)”, translated by W. A. Pickard; in Great Books of the Western World; V.8, Chicago: the university of Chicago, 1971.
      2. Aristoole; “Topics” translated by W. A. Pickard, in Great Books of the Western World, V.8, Chicago: the university of Chicago, 1971.
      3. Aristoole; “Rhetoric” translated by W. Rhys Roberts, in Great Books of the Western World; V.9, Chicago, the university of Chicago, 1971.