تحلیل و نقد تمایز گردآوری/ داوری در روش‌شناسی علم دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار فلسفه و کلام اسلامی، گروه معارف اهل‌البیت علیه السلام، دانشگاه اصفهان

2 دانشجوی دکتری فلسفه معاصر، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین

چکیده

یکی از دیدگاه‌ها در باب علم دینی، کاربست تمایز میان مقام گردآوری و مقام داوری در این مسئله است. در این دیدگاه، مقام گردآوری فرایندی است که محقق از طریق آن به فرضیه‌های جدید می‌رسد و در مقام داوری، درستی آن فرضیه مورد ارزیابی و سنجش قرار می‏گیرد. این تمایز در جهت ارائه‌ راه‌حلی درخصوص استفاده از پیش‌زمینه‌ها‌ی نظری در فرایندهای علمی از سوی برخی فیلسوفان علم تجربی مطرح شد. تحت تأثیر آرای فیلسوفان موافق این تمایز در فلسفه‌ علم، این تمایز در روش‌شناسی دین‌پژوهی نیز اخذ گردید. بر مبنای چنین مرزبندی دوگانه‌، دخالت مؤلفه‌های دینی در مقام داوری منتفی بوده و دینی‏بودن علم مربوط به مقام گردآوری است. این نظریه، از آن جهت که از متقن‏بودن علم دفاع می‌کند، دیدگاه سودمندی است؛ اما از جهتی که مؤلفه‌های غیرمعرفتی را در مقام داوری و توجیه نقش‌آفرین نمی‌داند، دارای اشکالاتی است. به این دیدگاه، سه نقد عمده وارد است: 1. نقد وجود این تمایز در علم، به‌ویژه مطالعات دینی؛ 2. درهم‌تنیدگی مقام گردآوری و داوری در جریان تولید علم دینی؛ 3. دخالت مؤلفه‌های غیرمعرفتی در هر دو مقام گردآوری/ داوری علم دینی و نه صرفاً در مقام گردآوری. هدف این پژوهش، تبیین و ارزیابی قوت‏ها و ضعف‏ها کاربست این تمایز در علم دینی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis and critique the distinction discovery/justification in methodology religious science

نویسندگان [English]

  • Ahmad Ebadi 1
  • mohammad emdadi masooleh 2
1 associate professor of philosophy at University of Isfahan
2 .
چکیده [English]

One of the views on religious science is to application the distinction between context of discovery and context of justification in this problem. Context of discovery is process which through the researcher arrives at the theory and context of justification is an attempt to justify that theory. The distinction was proposed by a solution to the use of theoretical background in scientific processes. Under the influence of the philosopher’s opinions in adherents of the distinction in the philosophy of science. The distinction was taken also in the methodology of religious studies. Based on the twofold demarcation the interposition of the religious elements canceled in context of justification and the religiousness of science is related to the context of discovery. This theory on one hand is useful in that it defends the certainty of science but the other hand that not playing non-epistemic elements in context of justification, has problems. There are three major criticisms on this view: 1. Critique of the existence of the distinction in science, especially religious studies 2. Association context of discovery and justification in the current production of religion science 3. Interposition of the non-epistemic elements in context of discovery/justification of religious science and not merely context of justification. The purpose of this study is explanation and evaluation the strengths powerful and weaknesses of application the distinction in religion science.

کلیدواژه‌ها [English]

  • context of discovery
  • context of justification
  • objectivity of science
  • methodology of religious study
  • religious science

مراجع

  1. باقری، خسرو؛ «بررسی و نقد کتاب از علم سکولار تا علم دینی»، پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)؛ س17، ش2، 1396، ص1-17.
  2. ـــــ؛ هویت علم دینی (نگاهی معرفت‌شناختی به نسبت دین با عوم انسانی)؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382.
  3. برت، ادوین آرتور؛ مبادی مابعدالطبیعی علوم نوین؛ ترجمه عبدالکریم سروش؛ تهران: علمی و فرهنگی، 1389.
  4. جوادی آملی، عبدالله؛ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی؛ قم: اسراء، 1386الف.
  5. ـــــ؛ شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی؛ قم: اسراء، 1386ب.
  6. ـــــ؛ سرچشمه‌های معرفت؛ ج4، قم: مرکز نشراسراء، 1390.
  7. خان‌دیزجی، امیرحسین؛ اسارت ذهن در چهارچوب روش (رویکردی انتقادی بر استفاده از روش‌های تحقیق در جامعه‌شناسی)؛ تهران: جامعه‌شناسان، 1390.
  8. خسروپناه، عبدالحسین؛ «آسیب‌شناسی انکار علم دینی»، دانشگاه اسلامی؛ س12، ش2، 1387، ص87-117.
  9. زیباکلام، سعید؛ «تعلّقات و تقویم دینی علوم»، علم دینی: دیدگاه‌ها و ملاحظات؛ به کوشش حمیدرضا حسنی و دیگران؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390.
  10. سروش، عبدالکریم؛ تفرج صنع؛ تهران: صراط، 1373.
  11. ـــــ؛ قبض و بسط تئوریک شریعت (نظریه‌ تکامل معرفت دینی)؛ تهران: سراط، 1388.
  12. ـــــ؛ «اسلام و علوم اجتماعی؛ نقدی بر دینی‌کردن علم»، علم دینی: دیدگاه‌ها و ملاحظات؛ به کوشش حمیدرضا حسنی و دیگران؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390.
  13. سوزنچی، حسین؛ معنا، امکان و راهکارهای تحقق علم دینی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1389.
  14. عبادی، احمد؛ «تأثیر دوگانه‌انگاری مقام گردآوری و مقام داوری در مطالعه دینی»، فصلنامه اندیشه‌ دینی؛ دوره‌ 14، ش4، 1393، ص50-33.
  15. عبادی، احمد و امدادی ماسوله، محمد؛ «تأملی بر سیر تمایز مقام گردآوری و مقام داوری در فلسفه و روش‌شناسی علم»، مجله فلسفه‌ تحلیلی؛ دوره 20، ش33، 1397، ص89-117.
  16. فرامرز قراملکی، احد؛ روش‌شناسی مطالعات دینی؛ مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1388.
  17. فنایی، ابوالقاسم؛ اخلاق دین‌شناسی؛ تهران: نگاه معاصر، 1389.
  18. گلشنی، مهدی؛ از علم دینی تا علم سکولار؛ تهران: پژوهشگاه مطالعات انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385.
  19. ـــــ؛ «آیا علم و دین به دو فرهنگ متفاوت تعلق دارند؟»، فصلنامه اسراء؛ س4، ش2، 1390، ص23-36.
  20. ـــــ؛ «جهان‌بینی الهی همه ابعاد تجارب انسانی را فراهم می‌کند (گفت‏وگو)»، روزنامه اعتماد؛ ش3217، 23/1/1394.
  21. لیتل، دانیل؛ تبیین در علوم اجتماعی (درآمدی بر فلسفه‌ علم الاجتماع)؛ ترجمه عبدالکریم سروش؛ تهران: صراط، 1373.
  22. ملکیان، مصطفی؛ «امکان و چگونگی علم دینی»، نشریه علوم اجتماعی و روش‌شناسی علوم انسانی (حوزه و دانشگاه)؛ ش12، 1374، ص10-33.
  23. نراقی، احمد؛ «عینیت در علم (آیا علم دینی ممکن است)»، کیان؛ ش20، 1474، ص20-23.
    1. Arabatzis, Theodor; “On the Context of Discovery and the Justification”, In Schickore and Steinle; 2006, pp.215-230.
    2. Feyerabend, Paul; Against Method (revised Edition); London, 2006 (1988).
    3. Gould, Stephen Jay; Hen’s Teeth and Horse’s Toes: Further Reflections in Natural History; W. W. Norton, 2010.
    4. Habermas, Jurgen; Knowledge and Human Interest; Jermey J. Shapiro (trans.); V. K. Athenaum Press, Ltp, 1998.
    5. Howard, Don; “Lost Wanderers in the Forest of Knowledge: some thoughts on the discovery-justification distinction”, In Schickore and Steinle; 2006, pp.3-22.
    6. Kuhn, Thomas; The Structure of Scientific Revolutions; Chicago: University of Chicago Press, 1962.
    7. ـــــ; “Objectivity, Value Judgment, and Theory Choice” in ET; 1977 (1973).
    8. ـــــ; The Essential Tension: selected studies in scientific tradition and change; The University of Chicago Press Chicago and London, 1977.
    9. Lakatos, Amre; “Falsification and the methodology of scientific research programmers” in I. Lakatos, and A. Musgrave (Eds.); Criticism and the growth of knowledge; Cambridge University Press, 1970.
    10. Plantinga, Alvin; “Methodological Naturalism?”, Facets of Faith and Science; Vol.1, J. van der Meer (ed.); Lanham, MA: University Press of America, 1996, pp.177-221.
    11. ـــــ; Where the Conflict Really Lies: Science, Religion, and Naturalism; New York: Oxford University Press, 2011.
    12. Popper, Karl Raimund; The Logic of Scientific Discover; Taylor and Francis e-Library, 2005.
    13. Putnam, Hilary; The Collapse of the Fact/Value Dichotomy and other essays Harvard University Press, 2002.
    14. ـــــ; Reason, Truth, and History; New York: Cambridge University Press, 1981.
    15. Reichenbach, Hans; Experience and Predication: An Analysis of the Foundations and the Structure of Knowledge; Chicago: University of Chicago Press, 1938.
    16. ـــــ; The Rise of Scientific Philosophy; Berkeley etc.: University of California Press, 1951.
    17. Schickore, Jutta and Steinle, Fredrick (editors); Revisiting Discovery and Justification: Historical and philosophical perspectives on the context distinction; Dordrecht: Springer, 2006.
    18. Stenmark, Mikael; “A Religiously Partisan Science? Islamic and Christian Perspective”, Theology and Science; 3 (1) , 2005, pp.23-38.
    19. Swedberg, Richard; “Theorizing in Sociology and Social Science: turning to the context of discovery”, In Springer Science and Business Media; 41, , 2011, pp.1-40.
    20. Teller, Edward [1968]; in The science in science fiction: 83 SF Predictions That Became Scientific Reality; by Robert W. Bly, Ben-Bella Books, 2005.
    21. Townes, Charles, Hard; “The Convergence of Science and Religion”, Zygon; 1, No.3, 1966, pp.301-311.
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
دوره 25، شماره 95 - شماره پیاپی 95
اردیبهشت 1399
صفحه 135-164

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار