بررسی و تبیین بنیان‌های وجودی، معرفتی و روشیِ عقلانیت پیشرفت (توسعه تعالی‌بخش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

چکیده

«عقلانیت پیشرفت» تبیین‌کنندۀ چیستی، چرایی و چگونگی «پیشرفت» است. از آن جهت که جوهرۀ عقلانیت را نظر و عمل انسان و جامعه پدید می‌آورد و نظر و عمل متفرع بر هستی اندیشنده، فعال و خلاق «انسان بما هو انسان» است، برای درک ابعاد «عقلانیت پیشرفت» منطقاً لازم است بنیان‌های وجودی و فطری نظر و عمل انسان، معطوف به پیشرفت بررسی شوند. در نگاه هستی‌شناختی حکمت و معرفت اسلامی، نظر و عمل انسان و به‌تبع انسان، جامعه، حقایقی درهم‌تنیده‌اند؛ درنتیجه تبیین بنیادهای عقلانیت در پیوند وجودی با جوهر عقلانی و فطرت تعالی‌یابندۀ نوع انسان، همراه با درک وجودی و معرفتی، به نحو توأمان رقم خواهد خورد. متناظر با مبادی وجودی و معرفتی، روش پیشرفت شناسایی می‌شود. با درک این معنا، مقالۀ حاضر سعی دارد با بهره‌گیری از روش تحلیل عقلانی موضوعات و مسائل در چارچوب مفهومی و نظری مبانی حکمی و معرفتی اسلامی به تبیین عقلانیت پیشرفت بپردازد. در این راستا به تبیین تقوّم معرفتی و نحوۀ امتدادیابی اجتماعی و تاریخی اندیشۀ پیشرفت، التفات به چیستی فهم منقَّح واقعیت پیشرفت، تبیین لایه‌های معرفت و واقعیت در تناظر با مراتب وجودی انسان و عالَم انسانی، شناسایی چیستی تعالی و چگونگی تحقق نظری و عملی آن و مراتب استکمال عقلی در ابعاد تعالی انفسی (فرهنگی) و آفاقی (تمدنی) جامعۀ انسانی و روند تحقق پیشرفت در پرتو عبودیت، تعالی وجودی و شکوفایی عقلانی انسان پرداخته و تلاش کرده است تصویری از «عقلانیت پیشرفت» از منظر حکمت و معرفت اسلامی ارائه نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining and Explaining the Existential, Epistemological and Methodological Foundations of the Rationality of Progress (Exalting Development)

نویسنده [English]

  • Hussain Ramazani
Assistant professor at "Philosophy Department" of the Research Institute for Islamic Culture and Thought (iict).
چکیده [English]

The “rationality of progress” explains what, why and how “progress”. Because essence of rationality creates by speculation and practice of human and society, and speculation and practice is subordinate on thinker, active and creative existence of the “human as human, in order to understand the dimensions of "rationality of progress", it is logically necessary to examine the existential and originational foundations of human speculation and practice referred to progress. In the ontological perspective of Islamic philosophy and epistemology, human speculation and practice, and following human, society have intertwined truths; As a result, the explanation of the foundations of rationality in the existential connection with the rational essence and the exalting origination of the human type, along with the existential and epistemic understanding, will be combined. Corresponding to existential and epistemic principles, the method of progress is identified. With understanding this meaning, the present article attempts to explain rationality of progress by utilizing the rational analysis of issues and problems within the conceptual and theoretical framework of Islamic philosophical and epistemic foundations. In this regard, in explaining the epistemological reinforcement and the way of social and historical extension of progress thinking, attention to nature of uncertainty understanding of the reality of progress, explaining the layers of knowledge and reality in correspondence to the existential stage of human and human world, identifying nature of excellence and the way of it’s speculation and practical realization, and the stage of  intellectual completion of the Dimensions of souls (cultural) and universality (civilization) excellence of human society and the process of realization of human society and the process of realizing progress in the light of obedience, excellence and rational prosperity of human beings and has attempted to present an image of "rationality of progress" from the perspective of Islamic philosophy and knowledge.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rationality
  • Progress
  • Development
  • Excellence
  • Culture
  • Civilization

مراجع

  1. نهج‌البلاغه؛ ترجمۀ محمد دشتی؛ چ4، قم: نشتا، 1389.
  2. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله؛ الإشارات و التنبیهات؛ مجتبی تحقیق زارعی؛ چ1، قم: بوستان کتاب، 1381.
  3. ـــــ؛ التعلیقات؛ تحقیق عبدالرحمن بدوی؛ بیروت: مکتبه الأعلام الإسلامی، 1404ق.
  4. استنفورد، مایکل؛ درآمدی بر تاریخ‌پژوهی؛ چ1، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و دانشگاه امام صادق †، 1384.
  5. افلاطون، دورۀ آثار افلاطون؛ ترجمۀ محمدحسن لطفی؛ چ3، تهران: خوارزمی، 1380.
  6. آلوسی، سیدمحمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ تحقیق علی عبدالباری عطیه؛ ط1، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
  7. امام خمینی، شرح دعای سحر (ترجمۀ فارسی)؛ چ2، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، 1388.
  8. آملی، سیدحیدر؛ تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم؛ تحقیق سیدمحسن موسوی تبریزی؛ چ1، قم: موسسۀ فرهنگی نور علی نور، 1380.
  9. ـــــ؛ جامع الأسرار و منبع الأنوار؛ چ1، تهران: علمی و فرهنگی، 1368.
  10. انوار، سیدعبدالله؛ تعلیقه بر اساس الاقتباس خواجه نصیر طوسی (2 جلد)؛ چ1، تهران: نشر مرکز، 1375.
  11. برگر، پیتر و توماس لوکمان؛ ساخت اجتماعی واقعیت (رساله­ای در جامعه­شناسی شناخت)؛ ترجمۀ فریبرز مجیدی؛ چ1، تهران: علمی و فرهنگی، 1375.
  12. برونر، فرناند؛ «نسبت نظر و عمل در طیّ تحوّل تفکر غربی»، ترجمۀ رضا داوری اردکانی؛ تمدن و تفکر غربی؛ چ1، تهران: ساقی، 1380.
  13. ترنر، استیفن؛ «عقل و تصمیم: آموزۀ محوری وبر و انتخاب­های ارزشی»، ترجمۀ علی مرتضویان؛ عقلانیت (ارغنون 15)؛ چ2، تهران: سازمان چاپ و انتشارات، 1386.
  14. حسینی استرآبادی، سید‌شرف‌الدین علی؛ تأویل الآیات الظاهره؛ چ1، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1409ق.
  15. جوادی آملی، عبدالله؛ منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی؛ چ5، قم: مرکز نشر اسراء، 1390.
  16. جیمز، راجر؛ «پوپر و آگاهی»، ترجمۀ عباس اسفیداری؛ کیان؛ ش40، 1376.
  17. الدیلمی، الحسن بن ابی الحسن؛ إرشاد القلوب؛ تحقیق سیدهاشم میلانی؛ چ3، تهران: دارالأسوه، 1426ق.
  18. رمضانی، حسین؛ «الگوی ساختاری توسعۀ نظام دانش و دلالت‌های آن از منظر قرآن کریم در چارچوب مبانی حکمت متعالیه»، فصلنامۀ علمی و پژوهشی ذهن؛ ش72، زمستان 1396، ص113-145.
  19. رندال، هرمن؛ سیر تکامل عقل نوین؛ ترجمۀ ابوالقاسم پاینده؛ چ2، تهران: علمی و فرهنگی، 1376.
  20. روزیدس، دانیل؛ «ماکس وبر: سیاستی غیرمتافیزیکی»، ترجمۀ احمد تدین و شهین احمدی؛ شرایط اخلاقیِ رشد اقتصادی؛ چ1، تهران: هرمس، 1381.
  21. صادقی ارزگانی، محمدامین؛ انسان کامل از نگاه امام خمینی (رحمه الله) و عارفان مسلمان؛ چ1، قم: بوستان کتاب قم، 1382.
  22. صدرالمتألهین؛ مفاتیح الغیب؛ مقدمه و تصحیح محمد خواجوی؛ چ1، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی، 1363.
  23. الصدوق، محمد بن علی؛ التوحید؛ چ7، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1422ق.
  24. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ6، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1421ق.
  25. فیض کاشانی، ملامحسن؛ تفسیر الصافی؛ چ3، تهران: مکتبه الصدر، 1379.
  26. کاپلستون، فردریک؛ تاریخ فلسفه (یونان و روم)؛ ترجمۀ سیدجلال­الدین مجتبوی؛ چ4، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی و انتشارات سروش، 1380.
  27. ــــــ؛ تاریخ فلسفه (از هابز تا هیوم)؛ ترجمۀ امیرجلال‌الدین اعلم؛ چ4، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی و سروش و انتشارات سروش، 1382.
  28. کالینگوود، رابین جورج؛ مفهوم کلی تاریخ؛ چ4 (ناشر دوم)، تهران: نشر اختران، 1398.
  29. کانت، ایمانوئل؛ تمهیدات؛ ترجمۀ غلامعلی حداد عادل؛ چ3، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1384.
  30. کلینی، محمد بن یعقوب؛ اصول الکافی؛ ط1، تهران: دارالأسوه، 1418ق.
  31. گنون، رنه؛ بحران دنیای متجدد؛ ترجمۀ ضیاءالدین دهشیری؛ چ3، تهران: امیرکبیر، 1378.
  32. گیلانی، عبدالرزاق؛ مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه؛ رضا تصحیح مرندی؛ چ2، تهران، پیام حق، 1382.
  33. لاهیجی، ملا محمدجعفر؛ شرح رسالة المشاعر ملاصدرا؛ تصحیح و تحقیق سید جلال‌الدین آشتیانی؛ ویرایش دوم، چ1، قم: بوستان کتاب، 1386.
  34. محمدپور، احمد؛ روش در روش (درباره ساخت معرفت در علوم انسانی)؛ جامعه‌شناسان، چ2، تهران: 1389.
  35. مک­اینتایر، السدیر؛ «عقلانیت سنت­ها»، ترجمۀ مراد فرهادپور؛ ارغنون، شماره 15، چ2، تهران: سازمان چاپ و انتشارات، 1386.
  36. موثقی، سیداحمد؛ اقتصاد سیاسی توسعه و توسعه‌نیافتگی؛ چ2، تهران: مؤسسۀ انتشارات دانشگاه تهران، 1392.
  37. نوری، میرزا حسین؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ ط1، بیروت: مؤسسه آل البیت ‰، 1408ق.
  38. وال، ژان؛ بحث در مابعدالطبیعه؛ ترجمۀ یحیی مهدوی و همکاران؛ چ2، تهران: خوارزمی، 1380.
  39. Archer, Margaret and Roy, Bhaskar and Andrew, Collier and Tony, Lawson and Allen, Norrie (eds.); Critical Realism Essential Readings; First Published, London and New York: Routledge, 1998.
  40. Bacon, Francis; The New Organon; Jardine, Lisa and Michael, Silverthorne (ed.); Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
  41. Bhaskar, Roy; A Realist Theory of Science; London and New York: Routledge, 2008.
  42. Hume, David; An Enquiry concerning Human Understanding; Peter, Millican (ed.); , New York: Oxford University Press2007.
  43. _____; A Treatise of Human Nature; New York: Dover Publication, 2003.
  44. _____; Moral philosophy; Sayre-McCord, Geoffrey (ed.); Indianapolis and Cambridge: Hackett Publishing Company, 2006.
  45. Kant, Immanuel; Critique of the Pure Reason; Guyer, Pual and Allen, W. Wood (eds.); Guyer, Pual and Allen, W. Wood (trans.); , New York: Cambridge University Press1998.
  46. _____; Critique of Practical Reason, Gregor, Mary (ed.); Gregor, Mary (trans.); Cambridge:Cambridge University Press, 1997.
  47. Popper, K. R.; Objective Knowledge: An Evolutionary Approach; Oxford: Clarendon Press, 1979.
  48. Popper, Karl; the Logic of Scientific Discovery; London and New York: Routledge Classics, 2002.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار