کلام فلسفی؛ چیستی، مطلوبیت و ضرورت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تدوین سازمان‌های دانش پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

چکیده

کلام فلسفی رویکردی در دانش کلام اسلامی است که در عصر حاضر، بیشتر از گذشته شیوع یافته است. مقاله پیش رو تلقی‌های موجود از کلام فلسفی را گزارش و تحلیل کرده و نسبت آن با اصطلاحات و حوزه‌های دانشی مرتبط را کاویده و داوری‌های مثبت و منفی نسبت به کلام فلسفی را اعتبارسنجی نموده است. مهم‌ترین نتایج تحقیق به این شرح است: خاستگاه این اصطلاح، مباحث روش‌شناختی علم کلام است و کلام فلسفی، شاخه‌ای از کلام عقلی است که به لحاظ موضوعات مسائل و روش، اخص از کلام -به معنای عام- است؛ اما از «فلسفه کلامی» متمایز است و نسبت به فلسفه دین و کلام جدید -بر اساس تلقی‌های مختلف از این دو- گاهی مفهوماً به مرز عینیت می‌رسد و گاهی تفاوت آشکار پیدا می‌کند؛ چنان‌که به لحاظ مصداق نیز گاهی محصول تأملات عقلی متفکران در حوزه کلام فلسفی با حوزه‌های دیگر -یعنی الهیات فلسفی، الهیات طبیعی، فلسفه دین، کلام جدید و فلسفه- آثاری مشابه و با نتایج مشترک است. ارزش و ضروت کلام فلسفی نیز تابع برداشتی است که از این رویکرد کلامی می‌شود و بر اساس تعریف مختار، به لحاظ ارزش و ضرورت، همسنگ کلام عقلی غیر فلسفی و کلام نقلی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Philosophical Theology; Nature, desirability and Essentiality

نویسنده [English]

  • Abdorrahim Soleimani Behbahani
Assistant professor at "Islamic Philosophy and Theology Department" of the Research Institute for Islamic Sciences and Culture.
چکیده [English]

The philosophical theology is an approach in the knowledge of Islamic theology that is more widespread in the present era than in the past. This article has reported and analyzed the existing perceptions of the philosophical theology and analyzed its relationship with related terms and fields of knowledge and validated the positive and negative judgments regarding the philosophical theology. The most important results of this research are as follows: the origin of this term is the methodological issues of the theology, and philosophical theology is a branch of rational theology, which is particular to theology -in the general sense- in terms of issues and methods; But it is different from "theological philosophy" and compared to the philosophy of religion and the new theology - based on different perceptions of these two - sometimes it conceptually reaches the border of  be the same and sometimes it is clearly different; In terms of instance, sometimes the product of intellectual reflections of thinkers in the field of philosophical theology with other fields - namely philosophical theology, natural theology, philosophy of religion, new theology and philosophy - are similar works with common results. The value and necessity of the philosophical theology is also subject to the understanding that comes from this theological approach, and according to chosen definition, in terms of value and necessity, it is equal to non-philosophical rational theology and narrative theology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Philosophical Theology
  • Theological Philosophy
  • Rational Theology
  • Philosophical Rationalism
  • Philosophical Rational Thinking

مراجع

  1. اصفهانی، میرزا مهدی؛ ابواب الهدی؛ به اهتمام سیدمحمدباقر نجفی یزدی؛ مشهد: چاپخانه سعید، 1363.
  2. بهشتی، احمد؛ فلسفه دین؛ قم: بوستان کتاب، 1382.
  3. پازوکی، شهرام؛ «مقدمه ای در باب الاهیات»،کلام جدید در گذر اندیشه‌ها؛ به اهتمام علی اوجبی؛ چ1، تهران: مؤسسه فرهنگی اندیشه معاصر، 1375.
  4. جبرئیلی، محمدصفر؛ سیر تطور کلام شیعه؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۹.
  5. جمعی از نویسندگان؛ کلام فلسفی (مجموعه مقالات)؛ ترجمه ابراهیم سلطانی و احمد نراقی؛ تهران، مؤسسه فرهنگی صراط، 1374.
  6. جوادی آملی، عبدالله؛ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی؛ تحقیق احمد واعظی؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1386.
  7. حکیمی، محمدرضا؛ الهیات الهی و الهیات بشری؛ تهران: دلیل ما، 1388.
  8. ـــــ؛ اجتهاد و تقلید در فلسفه؛ تهران: دلیل ما، 1391.
  9. خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید؛ چ1، قم: مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، 1379.
  10. ـــــ؛ جریان‌شناسی فکری ایران معاصر؛ چ1، قم: مؤسسه حکمت نوین اسلامی، 1388.
  11. ـــــ، کلام جدید با رویکرد اسلامی؛ چ1، قم: نشر معارف، 1389.
  12. دادبه، اصغر، «"حکمة العرشیة" جلوه‌گاه فلسفه کلامی صدرالمتألهین»، اشراق؛ ش8-9، پاییز و زمستان 1393، ص67-84.
  13. ربانی گلپایگانی، علی؛ «جایگاه و گونه‌های روش عقلی در علم کلام»، معارف عقلی؛ ش3، پاییز 1385، ص33-44.
  14. ربانی گلپایگانی، علی و محمدعلی اسماعیلی؛ «روش‌شناسی عقل‌گرایی فلسفی در کلام اسلامی»، کلام اسلامی، ش104، زمستان 1396، ص27-47.
  15. ساجدی، ابوالفضل؛ «فلسفه دین»، قبسات؛ بهار و تابستان 1385، ش39-40، ص47- 66.
  16. سبحانی، محمدتقی؛ «جریان‌شناسی کلام شیعه در جهان امروز»، نشست تخصصی «بررسی وضعیت کنونی آموزش کلام» پنجشنبه 6 خرداد 1389، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در: com/1091419.
  17. شیخی زازرانی، داود؛ «کلام فلسفی در کلام شیعی»؛ سایت راسخون https://rasekhoon.net.، 1393.
  18. صادقی، هادی؛ درآمدی بر کلام جدید؛ چ2، قم: کتاب طه و نشر معارف، 1383.
  19. صادقی حسن‌آبادی، مجید و حمید عطایی نظری؛ «ملاک‌ها و ویژگی‌های مکتب کلام فلسفی در شیعه با روی‌کرد به آثار فیاض لاهیجی»، اندیشه دینی؛ ش44، پاییز 1391، ص2-32.
  20. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ5، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
  21. عبودیت، عبدالرسول؛ «آیا فلسفه اسلامی داریم؟»، معرفت فلسفی؛ ش1، پاییز 1382، ص27-42.
  22. عطایی نظری، حمید؛ «نقش فیاض لاهیجی در فلسفی‌شدن کلام شیعه»، اندیشه نوین دینی؛ ش26، پاییز 1390، ص65-92.
  23. عطایی نظری، حمید و نصرالله حکمت؛ «تطور برهان صدیقین در کلام فلسفی امامیه از نصیرالدین طوسی تا نصیرالدین کاشی»، شناخت؛ ش72، بهار و تابستان 1394، ص51-72.
  24. فرامرزقراملکی، احد؛ «روش‌شناسی فلسفه صدرا»، خردنامه صدرا؛ ش43، بهار 1385، ص24-28.
  25. فضایی، یوسف؛ «تحقیق در فلسفه کلامی معتزله»، مجله گوهر؛ ش20، آبان 1353، ص749-753.
  26. فیاضی، غلامرضا؛ «گفت‌وگو با حجة الاسلام والمسلمین غلامرضا فیاضی»، درآمدی بر چیستی فلسفه اسلامی؛ به کوشش ابراهیم علی‌پور؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.
  27. قدردان قراملکی، محمدحسن؛ کلام فلسفی، تحلیل عقلانی از آموزه‌های دینی؛ قم: انتشارات وثوق، 1383.
  28. قنبری، اکبر؛ «به سوی نهادینه‌سازی دانش کلام»، مجله نقد و نظر؛ س3، ش1، زمستان 1375، ص2-9.
  29. گلستانی، غلام نبی؛ «جستارهای فلسفی کلام؛ ضرورت زمان»، فصلنامه الهیات و حقوق؛ ش3، بهار 1381، ص3-8.
  30. گنجور، مهدی؛ «نقش ابواسحاق ابراهیم نوبختی در پیدایش "کلام فلسفی" شیعه (با تأکید بر کتاب الیاقوت فی علم الکلام)»، اندیشه نوین دینی؛ ش52، بهار 1397، ص101- 120.
  31. گنجور، مهدی؛ «روش‌شناسی «کلام فلسفی» در اندیشۀ ابن‌میثم بحرانی»، الهیات تطبیقی؛ ش22، پاییز و زمستان 1398، ص91-104.
  32. لگنهاوزن، محمد؛ سیاحت اندیشه در سپهر دین؛ گروهی از مترجمان؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1384.
  33. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج3 و 6، چ7، تهران: انتشارات صدرا، ، 1384.
  34. ملکیان، مصطفی؛ «بررسی روش‌شناختی فلسفه دوران اسلامی»، روزنامه شرق؛ ش۷۳۲، دو‌شنبه ۲۱ فروردین ۱۳۸۵.
  35. ملکیان، مصطفی؛ «عقلانیت و معنویت، در نشست علمی "بررسی روش شناختی فلسفه دوران اسلامی"»، روزنامه شرق؛ ش۷۳۲، دو‌شنبه ۲۱ فروردین ۱۳۸۵.
  36. ملکیان، مصطفی؛ «گفت‌وگو با استاد مصطفی ملکیان»، درآمدی بر چیستی فلسفه اسلامی؛ به کوشش ابراهیم علی‌پور؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.
  37. موسوی، سیدمحمد؛ آیین اندیشه (بررسی مبانی و دیدگاه‌های مکتب تفکیک)؛ تهران: حکمت، 1382.
  38. ولفسن، هری اوسترین؛ فلسفه علم کلام؛ ترجمه احمد آرام؛ تهران: نشر الهدی، 1368.
  39. هیک، جان؛ فلسفه دین؛ ترجمه بهرام راد؛ تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی، 1372.
  40. یزدان‌پناه، سیدیدالله؛ «گفت‌وگو با حجة الاسلام والمسلمین سید یدالله یزدان‌پناه»، درآمدی بر چیستی فلسفه اسلامی؛ به کوشش ابراهیم علی‌پور؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.
  41. یوسفیان، حسن؛ «تبارشناسی کلام جدید»، معارف عقلی؛ ش11، پاییز 1387، ص61-76.
  42. ـــــ؛ کلام جدید؛ تهران- قم: انتشارات سمت- مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1391.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار