بررسی و نقد نگره تعارض دین و اخلاق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

شناخت رابطه دین، اخلاق و معنویت از جمله مسائل مهم دین ­شناختی و ارزش­ شناختی بوده و در گذر تاریخ محل بگومگوهای زیادی نزد اندیشمندان واقع شده است. در عصر حاضر به ‎ویژه در پی تحولاتی که در غرب جدید رخ نمود، این مسئله با شدت و حدّت بیشتری جان گرفت و نظریه ­های جدیدی پا به عرصه بحث نهاد. از جمله نگره ­هایی که به ­سان شبهه ­ای در برابر دین و کارکردهای آن رخ نمود، گمانه تعارض دین و اخلاق است. در این مقال برآنیم به روش توصیفی- تحلیلی تقریر نیچه و راچلز از انگاره فوق و پیشنهاد عملی هاسپرز در این زمینه را مرور کرده، به بحث و بررسی بنشینیم. ماحصل تحقیق این است که پنداره تعارض نه در حوزه معرفتی و درون‏مایه ­ها و آموزه ‏های اخلاقی و دینی درست می­ نماید و نه در ساحت دین­ورزی و انجام فعل اخلاقی؛ بلکه در حوزه نخست اخلاق جزئی انفکاک ‏ناپذیر از دین بوده و در عرصه عمل نیز بین آن دو نسبت تلازم برقرار است و اخلاق گسسته از دین تنک ‏مایه، سست‏ بنیان و فاقد پشتوانه­ های معرفتی و انگیزشی لازم است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Contradiction theory 0f morality and religion, a critical study

نویسنده [English]

  • Hamidreza Shakerin
Associate Professor at “The logic of understanding religion Department” in Research Institute for Islamic Culture and Thought (iict)‎.
چکیده [English]

Studying the relation between religion, morality and spirituality is an important issue in religious studies and ethics. It, also has followed several disputes between thinkers through human history of thinking. In the contemporary era, regarding several changes in western societies, the subject has survived stronger, and had some recent ideas being appeared. Some of the ideas, which seems to lead to a misgiving about religion and its function, is the idea of contradiction between morality and religion. This issue is to study and evaluate this idea as suggested by Nietzsche, Rachels and Hospers. The conclusion is that it is nether compatible with moral teachings of religion, nor with religious or moral conduct. Regarding the first era, it seems that morality is an unseparable part of religion. Regarding the second also, they are so associated that separation of moralities from religion makes it very limited, unsubstantial, with very week motivation power.

کلیدواژه‌ها [English]

  • religion
  • morality
  • contradiction of morality and religion
  • association of morality and religion
  • Nietzsche
  • Rachels
  • Hospers
  1. قرآن کریم.

    1. ابن‏مسکویه، احمدبن محمد؛کیمیای سعادت (ترجمه طهارة الاعراق ابوعلی مسکویه)؛ ترجمه میرزا ابوطالب زنجانی، تصحیح ابوالقاسم امامی؛ چ1، تهران: نشر نقطه، 1375.
    2. ابن‏منظور، محمد بن مکرم؛ ‏‏لسان العرب؛ چ3، بیروت: ‏دار صادر، 1414ق.
    3. ابن‏هشام الحمیرى المعافرى، عبدالملک؛ السیرة النبویة؛ ج 1و2، تحقیق مصطفى السقا و ابراهیم الأبیارى و عبدالحفیظ شلبى؛ بیروت: دار المعرفة، [بى­تا].
    4. افشانی، سیدعلیرضا، سجاد ممبینی و یاسین خرم‏پور؛ «بررسی رابطه دینداری و خودشکوفایی»، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی؛ دوره سوم، ش1، 1393، ص29-52.
    5. ‏بارتلی، ویلیام؛ دین و اخلاق؛ ترجمه، نقد و تعلیقه زهرا خزاعی، پایان نامه کارشناسی ارشد، قم: مرکز تربیت مدرس حوزه علمیه قم، 1373.
    6. باربور، ایان؛ علم و دین؛ ترجمه بهاءالدین خرمشاهی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1393.
    7. بوکاى، موریس؛ عهدین، قرآن و علم؛ ترجمه حسن حبیبى؛ تهران: حسینیه ارشاد، [بى‏تا].
    8. جعفر بن محمد † (منسوب)؛ مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه؛ چ1، بیروت: اعلمی، 1400ق.
    9. جوادی آملی، عبدالله؛ شریعت در آینه ‏معرفت؛ چ2، قم: اسراء، 1378.
    10. ـــــ؛ حق و تکلیف در اسلام؛ چ3، قم: اسراء، 1388.
    11. ـــــ؛ تفسیر تسنیم؛ ج2، چ5، قم: اسراء، 1389الف.
    12. ـــــ؛ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی؛ قم: اسراء، 1389ب.
    13. جوادی، محسن و فاطمه موسوی؛ «نقد برهان راچلز درباره ناسازگاری وحی و پرستش با عمل اخلاقی»، اندیشه نوین دینی؛ ش 13، تابستان 1387، ص109-131.
    14. حسنی، علی‏اکبر؛ تاریخ تحلیلی و سیاسی اسلام؛ ج1، چ5، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1378.
    15. دبیری، احمد؛ «اخلاق و دین»، در: علی شیروانی و همکاران، مباحثی در کلام جدید؛ چ2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1395.
    16. سبحانى، جعفر؛ مدخلِ مسائل جدید در علم کلام؛ ج2، چ1، قم: مؤسسه امام صادق †، 1375.
    17. شاکرین، حمیدرضا؛ سکولاریسم؛ ج1، چ5، تهران: انتشارات کانون اندیشه جوان، 1387الف.
    18. ـــــ؛ «صلح و جنگ در اسلام 1»، معارف؛ ش56، خرداد 1387ب، ص12-
    19. ـــــ؛ «صلح و جنگ در اسلام 2»، معارف؛ ش57، تیر 1387، ج، ص9-13.
    20. الشبر، سیدعبدالله؛ الاخلاق؛ چ2، بیروت: مؤسسه اعلمی، 1412ق.
    21. طباطبایى، سیدمحمدحسین؛ آموزش عقاید و دستورهاى دینى؛ ج1، چ1، تهران: بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، 1370.
    22. ـــــ؛ تعالیم اسلام؛ به کوشش سیدهادی خسروشاهی؛ قم: بوستان کتاب، 1387.
    23. ‏طبرسى، حسن بن فضل؛ مکارم الأخلاق؛ چ4، ‏قم:‏ شریف رضى، 1370‏‏.
    24. عالمی، سیدمحمد؛ رابطه دین و اخلاق: بررسی دیدگاه‏ها در مناسبات دین و اخلاق؛ قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1389.
    25. شیخ حر العاملی، محمد بن حسن؛ تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة؛ ج1 و 15، تحقیق مؤسسة آل البیت ‰؛ چ1، قم: مؤسسة آل البیت ‰‏، 1409ق.‏
    26. فرانکنا، ویلیام کی؛ فلسفه اخلاق؛ ترجمه هادی صادقی؛ چ1، قم: طه، 1376.
    27. فیض کاشانی، مولی محسن؛ المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء؛ تصحیح و تحقیق علی‏اکبر غفاری؛ چ2، قم: انتشارات اسلامی، [بی­تا].
    28. کانت، ایمانوئل؛ بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق؛ ترجمه حمید عنایت و علی قیصری؛ تهران: خوارزمی، 1369.
    29. ـــــ؛ صلح پایدار؛ ترجمه محمد صبوری؛ چ1، تهران: به­باوران، 1380.
    30. ـــــ؛ نقد عقل عملی؛ ترجمه انشاالله رحمتی؛ چ2، تهران، نورالثقلین، 1385.
    31. کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ ج‏5، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
    32. کی­‌یرکگارد، سورن؛ ترس و لرز؛ ترجمه دکتر سیدمحسن فاطمی؛ تهران: انتشارات سوره مهر، 1376.
    33. کاپلستون، فردریک؛ تاریخ فلسفه؛‌ ج6، ترجمة اسماعیل سعادت- منوچهر بزرگمهر؛ چ3، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی- سروش، 1380.
    34. ـــــ؛ تاریخ فلسفه؛‌ ج7، ترجمه داریوش آشوری؛ چ3، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی- سروش، 1382.
    35. لوبون، گوستاو؛ تاریخ تمدن اسلام و عرب؛ ترجمه سید‌هاشم حسینی؛ تهران: اسلامیه، 1385.
    36. محمدرضایی، محمد؛ الاهیات فلسفی؛ چ1، قم: بوستان کتاب، 1383.
    37. ـــــ؛ «دین و استقلال اخلاق در دیدگاه کانت»، پژوهش های فلسفی-کلامی؛ ش13-14، 1381، ص69-81.
    38. محمصانی، صبحی؛ القانون و العلاقات الدولیه فی الاسلام؛ بیروت: دار العلم، 1982.
    39. مصباح یزدى، محمدتقی؛ فلسفه اخلاق؛ تحقیق و نگارش احمدحسین شریفی؛ چ5، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1389.
    40. ـــــ؛«دین و اخلاق»، قبسات؛ ش13، پاییز 1387.
    41. مطهرى، مرتضى؛ مجموعه‏ آثار؛ ج 21، چ5، تهران: صدرا، 1387.
    42. ـــــ؛ مجموعه‏ آثار؛ ج22، تهران: صدرا، 1395.
    43. نیچه، فردریش؛ فراسوی نیک و بد؛ ترجمه داریوش آشوری؛ چ2، تهران: خوارزمی، 1373.
    44. Bartley, W; Warren, Morality and Religion; Macmillan St. Martin’s Press, 1971.
    45. Berg, J; “How Could Ethics Depend on Religion” in: A Companion to Ethics; ed. Peter Singer, Blackwell, 1991.
    46. Hospers, J; An Introduction to Philosophical Analysis; Second Edition, Routledge, and Kegan Paul LTD. London, E. C. 4, 1967.
    47. Kant, Immanuel; Groundwork of Metaphysic of Morals; H. J. paton, 1967, pp.53-123, in: The Moral Law; London, Hutchinson university Library, 1972.
    48. Quinn, Ph. L; “Divine Commands and Moral Requirements”, the Philosophical Review; Vol. 89, No. 4, (3 pages), Published By: Duke University Press, Oct., 1980, pp. 637-639.
    49. Rachels, J; “Can Ethics provide Answers”, God and Moral Autonomy; London, 1997.
    50. _____; “God and Human Attitudes”, Religious Studies; Vol.7, No.4, Dec, 1971, pp.325-337.