مقایسه دیدگاه‌های ویتگنشتاین و علامه طباطبایی در مسئله معناداری گزاره‌های دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه دین دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات تهران

2 استادیار گروه فلسفه، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

چکیده

مسئله معناداری گزاره­های دینی مورد توجه متفکران دینی و حتی دین­داران است. برخی فیلسوفان دین بر بی­معنایی گزاره­های دینی تأکید دارند؛ در حالی که عده­ای گزاره­های دینی را معنادار می­دانند. ویتگنشتاین متقدم گزاره­های دینی را فاقد معنا قلمداد کرد؛ اما در فلسفه متأخر به معناداری گزاره­های دینی به روش خاصی پرداخته است. بر این اساس گزاره­های دینی فقط در حوزه خاص و توسط کاربران همان محدوده معنادار تلقی می­شوند. از منظر طباطبایی گزاره‏های دینی دارای خصوصیاتی است که برای عموم مردم معنادار و معرفت­بخش است؛ از این رو روش ویتگنشتاین در توصیف معناداری گزاره­های دینی با نگرش طباطبایی متفاوت است. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به دو پرسش اصلی درباره موضوع پاسخ می­دهد: از منظر ویتگنشتاین و طباطبایی گزاره­های دینی با چه معیاری معنادار محسوب می­شود؟ با مقایسه نظرات دو فیلسوف به چه نتایجی دست خواهیم یافت؟ از این رو پس از بررسی نظرات دو فیلسوف در باب معناداری گزاره­های دینی، به مقایسه نظرات آنها پرداخته و نتایج آن بیان می­شود. در پایان برخی نظرات ویتگنشتاین را در باب معناداری گزاره­های دینی نقد می­کنیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparison of the views of Wittgenstein and Allameh Tabatabai on the meaningful of religious propositions

نویسندگان [English]

  • arezu zarezadeh 1
  • babak abbasi 2
  • Alireza Darabi 2
1 philosophy of religion phd student
2 , Assistant Professor, Department of Philosophy, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran
چکیده [English]

Comparison of the views of Wittgenstein and Allameh Tabatabai on the meaningful of religious propositions
The meaning of religious propositions is considered by religious thinkers and even devout. Some philosophers of religion emphasize the meaninglessness of religious propositions; While some consider religious propositions meaningful. The early Wittgenstein considered religious propositions meaningless; But in his later philosophy, he has dealt with the issue of the meaning of religious propositions in a special way. Accordingly, religious propositions are considered meaningful only in a particular field and by users in the same field. From Tabatabai's point of view, religious propositions have characteristics that are meaningful and knowledgeable for the general public; Hence, Wittgenstein's method in describing the meaning of religious propositions is different from Tabatabai's attitude. This article answers the two main questions on the subject in a descriptive-analytical method: From the point of view of Wittgenstein and Tabatabai, what is criterion the meaningful of religious propositions? What results will we achieve by comparing the thought of the two philosophers? Therefore, after examining the views of two philosophers on the meaningful of religious propositions, their views are compared and the results are stated. Finally, some of Wittgenstein's views on the meaningful of religious propositions are criticized.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious Propositions
  • Meaningful
  • Epistemology
  • Tabatabai
  • Wittgenstein

مراجع

  1. آلستون، ویلیام؛ فلسفه زبان؛ ترجمه احمد ایران‏منش و احمدرضا جلیلی؛ تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1381.
  2. ادموندز، دیوید و جان آیدینو؛ ویتگنشتاین- پوپر و ماجرای سیخ بخاری؛ ترجمه حسن کامشاد؛ تهران: نشر نی، 1396.
  3. استیور، دان آر؛ فلسفه زبان دینی؛ ترجمه ابوالفضل ساجدی؛ قم: نشر ادیان، 1393.
  4. اشرفی، امیررضا؛ «معناداری و معرفت­بخشی زبان قرآن از نگاه علامه طباطبایی»، قرآن شناخت؛ س10، ش1، پیاپی 18، بهار و تابستان 1396.
  5. اکبری، رضا؛ ایمان گروی: نظریات کرکگور، ویتگنشتاین و پلانتینگا؛ قم: پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی، 1386.
  6. اوسى، على رمضان؛ روش علامه طباطبایى در تفسیر المیزان؛ تهران: سازمان تبلیغات اسلامى، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1381.
  7. پرچم، اعظم؛ «نقش و کارکرد اشتراک معنوی و بافت در نگاه تفسیری علامه طباطبایی»، مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث؛ دوره 2، ش2، پاییز و زمستان 1384، ص27-44.
  8. حسینی، مالک؛ ویتگنشتاین و حکمت؛ تهران: هرمس، 1394.
  9. حسینی شاهرودی، سیدمرتضی؛ «تحلیل معناداری زبان دین از دیدگاه فراپوزیتیویستی»، فلسفه و کلام؛ ش88، بهار و تابستان 1391.
  10. دباغ، سروش و ابوالفضل صبرآمیز؛ «واقع­گرایی و ضد واقع­گرایی اخلاقی در ویتگنشتاین»، متافیزیک؛ س3، ش9-10، بهار و تابستان 1390.
  11. دیویس، برایان؛ درآمدی بر فلسفه دین؛ ترجمه ملیحه صابری نجف آبادی؛ تهران: سمت، 1392.
  12. شمس، مراد على؛ سیرى در سیره علمى و عملى علامه طباطبایىŠ از نگاه فرزانگان؛ قم: اسوه، 1387.
  13. طالعى اردکانى، محمد و على مصباح؛ «نقد و بررسی انواع نومینالیسم با بهره‏گیری از دیدگاه‏های علامه طباطبایی»، معرفت فلسفی؛ س12، ش3، 1394.
  14. طباطبایی، محمدحسین؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ شرح مرتضی مطهری؛ قم: صدرا،، 1364.
  15. ـــــ؛ اعجاز قرآن؛ تهران: مرکز نشر فرهنگى رجاء، 1362.
  16. ـــــ؛ طباطبایی، محمدحسین؛ بدایة الحکمه؛ ترجمه محمدباقر سعیدی روشن؛ قم: دار الفکر، 1376.
  17. ـــــ؛ شرح و ترجمه بدایة الحکمه؛ ترجمه علی شیروانی؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، 1388، الف.
  18. ـــــ؛ تفسیر المیزان؛ ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی؛ قم: دفتر تبلیعات اسلامی حوزه علمیه، 1374.
  19. ـــــ؛ خلاصه تعالیم اسلامی؛ قم: دفتر تبلیعات اسلامی حوزه علمیه، 1370.
  20. ـــــ؛ روابط اجتماعى در اسلام به ضمیمه چند رساله دیگر؛ قم: دفتر تبلیعات اسلامی حوزه علمیه، 1387، الف.
  21. ـــــ؛ شیعه در اسلام؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، 1378، ب.
  22. ـــــ؛ مجموعه رسائل؛ قم: دفتر تبلیعات اسلامی حوزه علمیه، 1387ج.
  23. ـــــ؛ نهایة الحکمه؛ ترجمه مهدی تدین؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، 1387، د.
  24. ـــــ؛ شیعه: مجموعه مذاکرات با پرفسور هانرى کربن (خسروشاهى)؛ قم: دفتر تبلیعات اسلامی حوزه علمیه، 1388، ب.
  25. ـــــ؛ على† و فلسفه الهى؛ قم: دفتر تبلیعات اسلامی حوزه علمیه، 1388، ج.
  26. علیزمانی، امیر عباس؛ سخن‌گفتن از خدا؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1395.
  27. گریلینگ، ای سی؛ ویتگنشتاین؛ ترجمه ابوالفضل حقیری؛ تهران: بصیرت، 1394.
  28. ملکم، نورمن؛ ویتگنشتاین: دیدگاهی دینی؛ ترجمه محمدهادی طلعتی؛ قم: دانشگاه مفید، 1383.
  29. مک­گین، ماری؛ راهنمایی بر پژوهش­های فلسفی ویتگنشتاین؛ ترجمه ایرج قانونی؛ تهران: علم، 1389.
  30. مگی، برایان؛ فلاسفه بزرگ؛ ترجمه عزت‌الله فولادوند؛ تهران: خوارزمی، 1372.
  31. مهدوی نژاد، محمدحسین؛ «ویتگنشتاین: معنا، کاربرد و باور دینی»، نامه حکمت؛ ش5، سال 1384.
  32. ویتگنشتاین، لودویک؛ تحقیقات فلسفی؛ ترجمه مالک حسینی؛ تهران: هرمس، 1398، الف.
  33. ـــــ؛ درباره اخلاق و دین؛ ترجمه مالک حسینی و بابک عباسی؛ تهران: هرمس، 1395.
  34. ـــــ؛ درباره یقین؛ ترجمه سیدموسی دیباج؛ تهران: مولی، 1397، ب.
  35. ـــــ؛ رساله منطقی- فلسفی؛ ترجمه مالک حسینی؛ تهران: کرگدن، 1398، ب.
  36. ـــــ؛ کتاب­های آبی و قهوه­ای؛ ترجمه ایرج قانونی؛ تهران: نشر نی، 1398، ج.
  37. هادسون، ویلیام دانالد؛ ویتگنشتاین، فلسفه او به باور دینی؛ ترجمه مصطفی ملکیان؛ تهران: انتشارات گروس، 1378.
  38. هکر، پیتر؛ ماهیت بشر از دیدگاه ویتگنشتاین؛ ترجمه سهراب علوی نیا؛ تهران: هرمس، 1399.
  39. هیک، جان؛ فلسفه دین؛ ترجمه بهزاد سالکی؛ تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی، 1381.
  40. Butchvarov, Panayot; Resemblance and Identity: an Examination of the Problem of Universals; Bloomington: Indiana University Press, 1966.
  41. Bangu, Sorin; Ludwig Wittgenstein: Later Philosophy of Mathematics; Norway: University of Bergen, 2018.
  42. Carnap, R. ; "The Development of my Thinking", in The Pilosophy of Rudolf Carnap; ed. By P. Schilpp; London, 1963.
  43. Good man, N. ; Language of Art, USA: Hackett Pub Co Inc, 1976.
  44. Pears, D. ; "Wittgenstein", in The Blackwell Companion to Philosophy; ed. By Nicholas Bunnin and E. P. Tsui-James; Oxford: Blackwell, 1996.
  45. Wittgenstein, L. ; Culture and Value; ed. G. H. Von Wright in Collaboration with H. Nyman, tr. P. Winch; Oxford: Black well, 1980.
  46. ______ ; Tractatus Logico_philosophicus. Trans D. F. Pears and B. F. McGuinnes. London: Routledge, 2001.
  47. ______ ; Lectures and Conversations on Aesthetics, Psychology, and Religious Belief; ed. Cyril Barrett; USA: University of California Press, 1978.
  48. _______; Notebooks 1914-1916; ed. by G. H. Von Wright and G. E. M. Anscombe; trans. By G. E. M. Anscombe; Oxford: Blackwell, 1961.
  49. _______; Philosophical Grammar; ed. by R. Rhee, trans. A. Kenny; Oxford: Blackwell, 1969.
  50. _______; Philosophical Investigation; Trans G. E. M. Anscombe; New York: Macmillan, 1958.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار