بررسی انتقادی محصول جانبی‌انگاری دین در نگاه داوکینز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

از جمله مباحث مهم دین­شناختی، مسئله منشأ دین و راز پایایی و مانایی آن است. ریچارد داوکینز زیست­شناس فرگشتی معاصر دین را محصول جانبی تصادفی در فرایند تکامل زیستی به شمار ­آورده است. در این نگاه دین در پرتو انحراف و کج‌روی از چیزهای دیگری پدید آمده که آنها بر خلاف دین، به خودی خود ارزش بقا دارند. او کوشیده است آنچه را که دین می­تواند برون‌داد جانبی آنها تلقی شود، برشمارد و تبیینی از پیوند دین با آنها ارائه کند. مقاله پیش رو بر آن است با مراجعه به آثار داوکینز، تقریر و تبیین او در این زمینه را بررسی کرده، در بوته سنجش گذارد. حاصل مطلب این است که تبیین‏های وی افزون بر برخی اشکالات عام و فراگیر، هر یک به اشکالات خاصی نیز مبتلا بوده و از تبیین دین و ارائه تصویری علمی و اعتمادپذیر از منشأ آن ناتوان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A critical study of introducing religion as a spandrel by Richard Dawkinz

نویسنده [English]

  • Hamidreza Shakerin
Associate Professor at “The logic of understanding religion Department” in Research Institute for Islamic Culture and Thought (iict)‎
چکیده [English]

Studying the basis of origination and persistence of religion is an important issue in the scientific study of religion.  Richard Dawkinz, the contemporary evolutionary biologist, however, introduces religion as an accidental by-product of evolution. According to this view, religion is not however, an adaptive object, rather is produced by misfunction of the other adaptive ones. Dawkinz has tried to find the adaptive objects wich religion may be made of, and explain the relation between them and religion. The present issue is to study and evaluate this idea. The conclusion is that the above mentioned explanation of religion is affected by some general and special objections. Therefor it is not able to deliver a reliable scientific explanation of religion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religion
  • basis of religion
  • spandrel
  • by-product
  • Richard Dawkinz
  1. ابن­سینا، حسین بن عبدالله؛ الشفاء، الاهیات؛ قم: مکتبة آیةالله المرعشى، 1404ق.
  2. آذربایجانی، مسعود؛ روان‌شناسی دین از دیدگاه ویلیام جیمز؛ قم: پژوهشگاه‌ حوزه‌ و دانشگاه‌، 1390.
  3. آذربایجانی، مسعود، و سیدمهدی موسوی اصل؛ درآمدی بر روان‌شناسی دین؛ چ1، قم: سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385.
  4. پارکر، موریس برتا؛ فرهنگنامه پارکر؛ ج1، ترجمه و تنظیم و نگارش زیر نظر رضا اقصی؛ چ1، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین، ۱۳۴۶.
  5. پالس، دانیل، هفت نظریه در باب دین؛ ترجمه محمد عزیز بختیاری؛ چ1، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1382.
  6. حسن‌زاده آملى، حسن؛ النفس من کتاب الشفا؛ چ1، قم: مکتب الاعلام الاسلامى، مرکز النشر، 1417ق.
  7. ـــــ؛ معرفت نفس؛ ج3، چ9، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1378.
  8. خسروپناه،‌ عبدالحسین؛ کلام جدید؛ قم: مرکز مطالعات و پژوهش‎های فرهنگی حوزه علمیه، ‌1383.
  9. خسروپناه، عبدالحسین و حسن پناهی آزاد؛ هستی‌شناسی معرفت؛ چ1، تهران: انتشارت امیرکبیر، 1389.
  10. دوکه­نه­تن، تانِه­گى؛ حس مذهبى یا بعد چهارم روح انسانى؛ ترجمه مهندس بیانى؛ تهران، انتشارات اسلامی، 1357.
  11. شاکرین، حمیدرضا؛ چرا دین، چرا اسلام، چرا تشیع؛ چ5، قم: معارف، 1392.
  12. صدرالمتألهین شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة؛ ج2 و ‏9، ط3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1981م.
  13. طباطبایى، سیدمحمدحسین و شهید مطهرى؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ ج1 و 5، چ4، قم: صدرا، 1374.
  14. عبودیت، عبدالرسول؛ درآمدی به نظام حکمت صدرایی؛ ج3 (انسان‏شناسی)، چ1، ت‍ه‍ران- ق‍م: س‍م‍ت-، مؤس‍س‍ه‌ آم‍وزش‍ی‌ پ‍ژوه‍ش‍ی‌ ام‍ام‌ خ‍م‍ی‍ن‍ی‌، ۱۳۸۶.
  15. کارل، آلکسیس؛ نیایش؛ ترجمه على شریعتى؛ قم: تشیع، 1355.
  16. مارکس، کارل و دیگران؛ لودیک فوئر باخ و ایدئولوژی‌های آلمانی؛ ترجمه پرویز بابایی؛ تهران: نشر چشمه، 1379.
  17. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش ‏فلسفه؛ ج‏2، چ2، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‎الملل، 1379.
  18. مطهرى، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج‏6، چ2، تهران: انتشارات صدرا،
  19. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج3، چ10، تهران: صدرا، 1382.
  20. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج5، ژ1، تهران: صدرا، 1382.
  21. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج24، تهران: انتشارات صدرا، 1389.
  22. ـــــ؛ مجموعه‏آثار؛ ج‏13، چ5، تهران: انتشارات صدرا، 1374.
  23. معلمی، حسن؛ نفس در فلسفه اسلامی و آیات و روایات؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1395.
  24. نیگل، تامس؛ ذهن و کیهان؛ ترجمه جواد حیدری؛ تهران: نگاه معاصر، ۱۳۹۲.

مقالات

  1. ایزدی، محسن؛ «رابطه نفس و بدن و رهیافت‌های موفق و ناموفق آن»، اندیشه دینی دانشگاه شیراز؛ ش28، پاییز 1387، ص105-132.
  2. بیابانکی، سیدمهدی؛ «تحلیلی انتقادی از نظریه­های تکاملی در خصوص شیوع باورهای دینی»، فلسفه و کلام اسلامی؛ س52، ش2، پاییز و زمستان 1398، ص206-189.
  3. رحیمی کفرانی، روح‌الله و یوسف دانشور نیلو؛ «بررسی تبیین تکاملی الحاد مدرن از دین»، معرفت کلامی؛ ش1 (پیاپی 24)، بهار و تابستان 1399، ص41-58.
  4. سوکولوفسکی، رابرت؛ «حیث التفاتی چیست و چرا مهم است»، ترجمه احمد امامی؛ ذهن؛ ش34-35، تابستان و پاییز 1387، ص69-80.
  5. شاکرین، حمیدرضا؛ «مادیت نفس در نگره تفکیکی: بررسی و نقد»، کلام اسلامی؛ ش101، بهار 1396، ص9-26.
  6. عبادی، اعظم؛ «بررسی نظریه تکامل از دیدگاه آلوین پلاتینگا»، فصلنامه علمی-پژوهشی، انجمن معارف اسلامی ایران؛ س2، ش1، زمستان 1384، ص75-91.
  7. موسوی کریمی، فخرالسادات، میرسعید موسوی کریمی، رضا اکبریان و محمد سعیدی­مهر؛ «بررسی و نقد نظریه حذف‌گرایی ماده‌باور»، هستی و شناخت؛ ج3 ، ش2، 1395، ص19-4).

منابع انگلیسی

  1. Dawkins, Richard; The Blind Watchmaker; New York: Norton publication, 1996.
  2. _____; The God Delusion; London: bantam press, 2006.
  3. Deborah, Keleman, "Are children 'intuitive theists'", Psychological Science; 15: 5, 2004, pp.295-301.
  4. Nagel, Thomas; Mind and Cosmos: Why the Materialist Neo-Darwinian Conception of Nature is Almost Certainly False; ‏Oxford University Press, 2012.
  5. Wilson, D. S. & William Scott Green; "Evolutionary Religious Studies (ERS): A Beginner’s Guide", September 12, 2007. DOI:1093/acprof:oso/9780199794393.003.0013