رویکرد شبکه‌ای در تفسیر قرآن، به مثابه زیرساختی برای ‌دست‌یابی به آنتولوژی قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

مطرح‏شدن چگونگیِ دست‌یابی به «علم دینی» و «علوم انسانی اسلامی» و ناکارآمدی یا ناکافی‏بودنِ استناد به تک‏گزاره‌ها در ادلۀ نقلی برای حل مسائل مطرح در علوم انسانی، سبب توجه به ضرورت تدوین روش برای اکتشاف «نظریه‌‌ها» با ابتنا بر قرآن و روایات شد. «رویکرد شبکه‌ای» بستری برای پاسخ به این ضرورت است. رویکرد شبکه‌ای تلاشی برای کشف حداکثریِ متغیرهای مرتبط با یک موضوع و دقیق‌سازیِ روابط میان آنهاست تا بتوان از برایند این روابط به یک اثر مطلوب نایل شد. از سوی دیگر نظریه‌ها بر اساس نوع روابط میان متغیرهای مرتبط با یکدیگر که برایند آنها منجر به یک اثر بشود، شکل می‌گیرند و به همین دلیل می‌توانند عهده‌دار تبیین و پیش‌بینی شوند. در نظریه‌های پیچیده نیاز به استفاده از منطق سیستم‌ها و رویکرد شبکه‌ای است که مبتنی بر تعریف حداقل 25 نوع رابطۀ اصلی است و تعیین این روابطِ گسترده، سبب شکل‌گیری «هستان‌شناسی» در موضوع مورد نظر می‌شود که زیرساختی برای استفاده از «هوش مصنوعی» برای پردازش‌های جدید در موضوع مورد نظر و دست‌یابی به نتایج جدید است. در این مقاله این روابط ارائه شده و تلاش شده است با استفاده از آنها قسمتی از آنتولوژی موجود در آیه «ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین» به عنوان مطالعۀ موردی، اکتشاف گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Network Approach in Interpretation of the Qur'an, as an Infrastructure for Achieving the Ontology of the Qur'an

نویسنده [English]

  • Abdolhamid Vaseti
Department of Logic of undrestanding Religion / Research Center for Islamic Culture and Thought
چکیده [English]

The introduction of how to achieve to “religious science” and “Islamic humanities”, and the inefficiency or inadequacy of relying on single propositions in narrative evidence to solve the problems raised in humanities, is the reason for paying attention to the necessity of developing a method for the discovery of “theories” with emphasis on Quran and hadiths. The “network approach” is a platform to answer this necessity. The network approach is an attempt to discover the maximum number of variables related to a subject and clarify the relationships between them so that a desired effect can be achieved from the results of these relationships. On the other hand, theories are formed based on the type of relationships between variables related to each other that their results lead to an effect for this reason they can be responsible for explaining and predicting. In complex theories, it is necessary to use the logic of systems and the network approach, which is based on the definition of at least 25 types of main relationships, and the determination of these extensive relationships causes the formation of “ontology” in the subject in question, which is an infrastructure for using “artificial intelligence” for new processes in the subject and achieving new results. In this article, these relationships are presented and an attempt has been made to explore a part of the anthology contained in the verse “This Book, there is no doubt in it, is a guide to those who guardas” as case study using them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Interpretation of the Qur'an
  • Network Approach
  • Method of Interpretation
  • Ontology
  • Artificial Intelligence
  1. * قرآن.

    1. ابن‏هشام، ع؛ مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب؛ قم: کتابخانه آیت‏الله مرعشی نجفی، [بی‎تا].
    2. ایزوتسو، ت؛ خدا و انسان در قرآن؛ ترجمه احمد آرام؛ تهران: شرکت سهامی انتشار، 1361.
    3. اسمیت، نیل؛ زبان‏شناسی نوین: نتایج انقلاب چامسکی؛ ترجمه سهیلی ابوالقاسم و همکاران؛ تهران: نشر آگاه، 1367.
    4. بابایی ع و همکاران؛ روش‏شناسی تفسیر قرآن؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
    5. بابایی، ع؛ بررسی مکاتب و روش‏های تفسیری؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391.
    6. بدری، ت؛ معجم مفردات أصول الفقه المقارن؛ تهران: المشرق للثقافه و النشر، 1428ق.
    7. بهمنی، س؛ نظریه‏پردازی قرآن‏بنیان؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1398.
    8. بیات، ب؛ معجم الفروق اللغویه؛ قم: جامعه مدرسین حوزه، 1412ق.
    9. حسن‏زاده، ح؛ «ضرورت ایجاد آنتولوژی فقه»، فقه، ش96،
    10. ـــــ؛ «آنتولوژی بسم‏الله: دریچه‌ای برای ایجاد هستی‌شناسی معارف قرآن»، پژوهشنامه معارف قرآن؛ ش44، 1400.
    11. حسین‏زاده، م؛ فرامعرفت‏شناسی: پارادایم افسانه یا واقعیت؛ قم: مؤسسه امام خمینی، 1396.
    12. دوسوسور، ف؛ دوره زبان شناسی عمومی؛ ترجمه کورش صفوی؛ تهران: نشر هرمس، 1378.
    13. رستگاری و همکاران، ح؛ «مروری بر جدیدترین تکنیک‌های جست‌وجوی معنایی در قرآن»، اولین کنفرانس دستاوردهای نوین پژوهشی در مهندسی برق و کامپیوتر؛ تهران، 1395.
    14. رضایی اصفهانی، م؛ منطق تفسیر قرآن؛ قم: جامعة المصطفی، 1392.
    15. زیباکلام، س؛ ساختار انقلاب های علمی؛ تهران: سمت، 1393.
    16. ژاکوب، ا؛ «هستان‏شناسی‏ها و وب معنایی»، ترجمه فاطمه شعاعی؛ فصلنامه کتاب سال؛ ش64، 1384.
    17. سیوطی، ج؛ الاشباه و النظائر فی النحو؛ بیروت: دارالکتب العلمیه [بی‏تا].
    18. شاکر، م؛ «ترمینولوژی مبانی و روش‏های تفسیر قرآن»، مقالات و بررسی‌ها، ش72،
    19. شهید صدر، س؛ المدرسة القرآنیه؛ قم: مرکز نشر آثار شهید صدر، 1400.
    20. طباطبایی، س؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1390.
    21. ـــــ؛ نهایة ‌الحکمه؛ قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه [بی‌تا].
    22. کریپندورف، ک؛ تحلیل محتوا؛ ترجمه هوشنگ نائبی؛ تهران: نشر نی1390.
    23. کریمی، م؛ «فرایند نظریه‌پردازی قرآنی در حوزه تفسیر موضوعی»، مطالعات قرآن و حدیث؛ ش25، 1397.
    24. لسانی فشارکی و همکار، م؛ روش تحقیق موضوعی در قرآن کریم؛ قم: بوستان کتاب، 1393.
    25. محمدی‏فر و همکار، ع؛ «اعتبارسنجی کاربست روش نظریۀ زمینه‌ای، به مثابه تفسیر موضوعی قرآن»، مطالعات قرآن و حدیث؛ ش29، 1400.
    26. محمدی فر و همکار، ع؛ مطالعات قرآن و نظریه‏پردازی در علوم انسانی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1400.
    27. محمدی یدک، ع؛ «طبقه‏بندی تفاسیر شیعه بر اساس روش‏های تفسیر»، هفت آسمان؛ ش49، 1390.
    28. مظفر، م؛ اصول الفقه؛ قم: انتشارات اسماعیلیان، 1375.
    29. هاشمی شاهرودی، س؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ‰؛ قم: مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، 1382.
    30. واسطی، ع؛ «روش تحقیق شبکه‏ای»، فصلنامه علمی پژوهشی ذهن؛ ش80، 1399.
    31. ـــــ؛ «فهم معنای شبکه‏ای به مثابه زیرساختی زبانی برای فهم گزاره‏های نقلی»، فصلنامه ذهن؛ ش88..1400.
    32. ـــــ؛ الگوریتم اجتهاد؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1401.
    33. ـــــ؛ «ماهیت‏شناسی قاعده قال و لم یقل کما قال»، پژوهش‏های قرآنی؛ ش104 ،1401.