تبیین حقیقت امانت الهی از دیدگاه صدرالمتألهین و علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس فلسفه و عرفان اسلامی حوزه علمیه قم

2 دانش پژوه سطح ۴ تفسیر تطبیقی موسسه آموزش عالی حوزوی معصومیه قم. حوزه علمیه خواهران

چکیده

تثبیت رابطه ­حق -سبحانه و ­تعالی- با ماسوا نیازمند تبیینی هماهنگ با بیان وحیانی است. آیه 72 سوره احزاب معرّف امانت الهیه ­ای ­است که انسان به رغم ظلومیّت و جهولیّت حامل آن است. چیستی این امانت با رویکردهای مختلف روایی کلامی معرفتی تحلیل شده است؛ مفسران پیش از صدرالمتألهین احتمالاتی در این زمینه مطرح کرده‏اند؛ اما از دیدگاه صدرالمتألهین و علامه طباطبایی همه آنها در حدّ حدس و گمان بوده و ملاحظاتی بر آنها وارد است؛ زیرا در همه آنها معنای امانت و تحفّظ بر آن در بازگرداندن سالم آن به صاحبش مغفول مانده است. هدف این نوشتار نقض اقوال نادرست و تبیین­حقیقت امانت الهیه بر اساس مبانی حکمت متعالیه است. طبق تحلیل معرفتی قرآنی، امانت ­الهیه ولایت الهیه رسول خدا ص و امیرمؤمنان ع یا کمال مرتبه عبودیّت است و قوّه ظلومیّت وجهولیّت انسانی بستر افاضه عدل و علم است و معنای مدحی­ دارد؛ گرچه در تحلیلی دیگر خالی از معنای مذمّتی نیست. حمل امانت مذکور مبدأ و اساس تمام کمالات و تجسّم عینی همه خیرات و تمثّل­ تمامی کمالات انسانی است. نتیجه این مقاله مبدأ و مبنای تمام مطالعات در حوزه فلسفه دین است. روش توصیف و تحلیل داده­ها کتابخانه ­­ای-اسنادی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Explanation of the Divine Trust from the Point of View of Mullā Ṣadrā and Allameh Tabataba'i

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hosein Naeiji 1
  • Masoumeh Soltani 2
1 Lecturer of Islamic philosophy and mysticism at Qom Seminary
2 Level 4 scholar of comparative interpretation, Masumieh Seminary Institute of Higher Education, Qom. Sisters seminary
چکیده [English]

Establishing the relationship between God and all other than God requires an explanation in harmony with the revelation. The seventy-second verse of Surah Al-Ahzab is an introduction to the Divine trust that man, despite the most unjust and ignorance, bears it. The nature of this trust has been analyzed by epistemological theological narration methods. The commentators before Mullā Ṣadrā have raised possibilities in this field, but from the point of view of Mullā Ṣadrā and Allameh Tabataba'i, all of them are only conjectures and there are have some complications, because in all of them, the meaning of trust and preservation of it, in returning it safely to its owner, has been neglected. The purpose of this article is to refute false statements and clarify the Divine trust based on the foundations of transcendental philosophy. According to the Qur'anic epistemic analysis, Divine trust is the Divine guardianship (Velâyat-e Elahi) of the Holy Prophet and the Amir al-Mu'minin or the perfection of the order of servitude, and the human power of the most unjust and ignorance is the basis of the spread of justice and knowledge, and it has a praiseworthy meaning, although in another analysis it is not free from a reprehensible meaning. The aforementioned trust is the origin and basis of all perfections and the objective embodiment of all good and the representation of all human perfections. The result of this article is the origin and basis of all studies in the field of religious philosophy. The method of describing and analyzing data is a document library.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Presentation
  • the Divine Trust
  • Perfect Man
  • Divine Guardianship
  • Mullā Ṣadrā and Allameh Tabataba'i

مراجع

  1. * قرآن کریم.

    ** نهج البلاغه.

    1. ابن‏عربى، محمد بن على؛ تفسیر ابن­عربى (تأویلات عبدالرزاق)؛ ط1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
    2. ابن‏جوزى، عبدالرحمن بن على؛ زاد المسیر فى علم التفسیر؛ ط1، بیروت: دار الکتاب العربی، 1422ق.
    3. ابن‏شهرآشوب، محمد بن على؛ متشابه القرآن و مختلفه؛ چ1، قم: بیدار، 1369ق.
    4. ابن‏عجیبه، احمد؛ البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید؛ ط1، قاهره: حسن­عباس زکی؛ 1419ق.
    5. ابن‏عطیه، عبدالحق بن غالب؛ المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1422ق.
    6. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، لبنان- بیروت، بی­تا.
    7. ارشد ریاحی، علی هنگامه بیادار؛ «بررسی ظلومیت و جهولیت از دیدگاه ابن­عربی، ملاصدرا و امام خمینی»، پژوهش‏نامه متین؛ س17، ش69، زمستان 1391.
    8. استرآبادى، على؛ تأویل الآیات الظاهرة ­فی فضائل العترة ­الطاهرة؛ چ1، قم: مؤسسة ­النشر الإسلامی، 1409ق.
    9. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، جمهوریة مصر العربیة، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیة، لجنة إحیاء کتب السنة، مصر- قاهره، ۱۴۱۰–۱۴۱۱ق.
    10. تیمى، یحیى بن سلام؛ تفسیر یحیى بن سلام التیمى البصرى القیروانى؛ ط1، بیروت: دار الکتب العلمیة، ­منشورات­محمدعلی بیضون، 1425ق.
    11. ثعلبى، احمد بن محمد؛ الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی؛ ط1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
    12. ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد؛ تفسیر الثعالبى المسمى بالجواهر الحسان فى تفسیر القرآن؛ ط1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1418ق.
    13. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح یا تاج اللغة و صحاح العربیة، ناشر: دار العلم للملایین، لبنان- بیروت، 1404ق.
    14. حقى برسوى، اسماعیل بن مصطفى؛ ­تفسیر روح البیان؛ ط1، بیروت: دار الفکر، [بی­تا].
    15. خازن، على بن محمد؛ تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل؛ ط1، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، 1415ق.
    16. راغب­ اصفهانی، حسین­بن­محمد، المفردات­ فی­غریب­ القرآن، تحقیق­صفوان­عدنان­داودی، سوریه-دمشق، ناشر: دارالقلم؛ ۱۴۱۶ق.
    17. زمانی، مهدی؛ «تفسیر آیه امانت ­در انسان­شناسی حکمت صدرایی»، دوفصلنامه علمی-پژوهشی تفسیر و زبان قرآن؛ ش3، پاییز و زمستان 1392.
    18. زمخشرى، محمود بن عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل؛ ط3، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
    19. سلّمى، محمد بن حسین؛ حقائق التفسیر؛ چ1، تهران: مرکز نشر دانشگاهى، 1369.
    20. سمرقندى، نصر بن محمد؛ تفسیر السمرقندى المسمى بحرالعلوم؛ ط1، بیروت: دار الفکر، 1416ق.
    21. سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر؛ الدر المنثور فى التفسیر بالماثور؛ چ1، قم: کتابخانه عمومى آیت­الله العظمى مرعشى نجفى، 1404ق.
    22. شجاری، مرتضی؛ «امانت الهی از ­دیدگاه عرفای ایرانی و ابن­عربی»، نشریه زبان و ادب فارسی-(علمی ­پژوهشی ISC)؛ ش204، بهار و تابستان 1387.
    23. شیخ­علوان، نعمه‏الله بن محمود؛ الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة؛ ط1، قاهره: دار رکابی للنشر، 1999م.
    24. صدیق حسن‏خان، محمد صدیق؛ فتح البیان فى مقاصد القرآن؛ ط1، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات­محمدعلی­بیضون، 1420ق.
    25. صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم؛ تفسیر القرآن الکریم؛ چ2، قم: نشر بیدار، 1366.
    26. ـــــ؛ مفاتیح الغیب؛ تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالى، انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، 1363.
    27. ـــــ؛ اسرار الآیات و الانوار البینات؛ چ1، تهران: انجمن حکمت و فلسفه اسلامی، 1360.
    28. ـــــ؛ اسرار الآیات؛ ترجمه و تعلیق محمد خواجوى؛ تهران: نشرمولی، 1380.
    29. ـــــ؛ المبدأ و المعاد؛ چ1، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران‏، 1354.
    30. ـــــ؛ شرح اصول الکافی؛ تصحیح محمد خواجوى؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏، 1383.
    31. ـــــ؛ مجموعه رسائل فلسفى صدرالمتألهین؛ چ2، تهران: نشر حکمت، 1420ق‏.
    32. ـــــ؛ الحکمة ­المتعالیة ­فی الأسفار العقلیة ­الأربعة؛ ط3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1981م‏.
    33. صنعانى، عبدالرزاق بن همام؛ تفسیر القرآن العزیز المسمّى تفسیر عبدالرزاق؛ 2جلد، بیروت: دار المعرفة، 1411ق.
    34. طباطبایى، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ط3، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، 1390.
    35. ـــــ؛ ترجمه تفسیر المیزان؛ ترجمه محمدباقر موسوى؛ چ5، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1374.‏
    36. ـــــ؛ انسان از آغاز تا انجام؛ چ2، قم: موسسه بوستان کتاب، 1388.
    37. ـــــ؛ الشیعة؛ ط2، بیروت: موسسه ام القری للتحقیق و النشر، [­بی­تا].
    38. ـــــ؛ الرسائل التوحیدیة؛ ط1، بیروت: موسسه النعمان، [بی­تا].
    39. ـــــ؛ رسائل توحیدى؛ چ1، قم: بوستان کتاب، 1388.
    40. طریحی، فخرالدین بن محمدعلی، مجمع البحرین، تحقیق، حسینی اشکوری، احمد، ناشر مکتبة المرتضویه، ایران–تهران، 1375ش.
    41. طوسى، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ ط1، بیروت: دار إحیاء لتراث العربی، [بی­تا].
    42. طبرسى، فضل بن حسن؛ ترجمه تفسیر جوامع الجامع؛ چ1، مشهد: بنیادپژوهش­هاى­اسلامى، 1375.
    43. طبرى، محمد بن جریر؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)؛ ط1، بیروت: دار المعرفة، 1412ق.
    44. طبرانى، سلیمان بن احمد؛ التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم؛ ط1، اردن-اربد: دار الکتاب الثقافی، 2008م.
    45. فخر رازى، محمد بن عمر؛ التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)؛ ط3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
    46. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ناشر :موسسه الاعلمی للمطبوعات، ایران- قم، 1408ق.
    47. فیومی، احمد بن محمد، مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعى، ناشر: موسسه دارالهجرة، ایران- قم، 1414ق.
    48. فیض کاشانى، محمد بن شاه­مرتضى؛ تفسیر الصافی؛ چ2، تهران: مکتبة الصدر، 1415ق.
    49. ـــــ؛ الأصفى فی تفسیر القرآن؛ چ1، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی، 1418ق.
    50. کاشفى، حسین بن على؛ ­تفسیر حسینى (مواهب علّیه)؛ 1جلد، چ1، ایران-سراوان: کتابفروشى نور، [بی­تا].
    51. کاشانى، فتح‏الله بن ­شکرالله؛ ­منهج الصادقین فی إلزام المخالفین؛ چ1، تهران: کتابفروشى اسلامیه، [بی­تا].
    52. ـــــ؛ زبدة التفاسیر؛ چ1، قم: مؤسسة ­المعارف الإسلامیة، 1423ق.
    53. کوفى، فرات بن ابراهیم؛ تفسیر فرات الکوفی؛ چ1، تهران: ­مؤسسة ­الطبع و النشر، 1401ق.
    54. مقاتل بن سلیمان؛ تفسیر مقاتل بن سلیمان؛ ط1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1423ق.
    55. مهائمى، على بن احمد؛ ­تبصیر الرحمن و تیسیر المنان؛ ط2، بیروت: عالم الکتب، 1403ق.
    56. میبدى، احمد بن محمد؛ کشف­ الاسرار و عدة ­الابرار (­تفسیر خواجه ­عبدالله­ انصارى)؛ چ5، تهران: امیرکبیر، 1371.
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
دوره 28، شماره 108 - شماره پیاپی 108
تابستان 1402
تیر 1402
صفحه 135-166

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار