بررسی انتقادی نگره ابن‌تیمیه درباره حسن و قبح عقلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

حُسن و قُبح افعال همواره مورد استناد مذاهب کلامی و اندیشمندان مسلمان بوده است؛ آن سان که عدلیه و معتزله در قامت مروجان حسن و قبح عقلی برآمده‌اند و لیکن اشاعره بر مبنای شرعی‌دانستن تحسین و تقبیح اصرار ورزیده‌اند. در کنار این دو نظر محوری، ابن‌تیمیه حرانی با تأکید بر حسن و قبح عقلی، آن را به عنوان نظر سوم و بر خلاف دو دیدگاه اعتزالی و اشعری می‏شمارد. در این نوشتار تلاش می‏شود به این پرسش پاسخ داده شود که آیا می‏توان ادعای ابن‌تیمیه را در باب حسن و قبح عقلی پذیرفت. در واقع ابن‌تیمیه حرانی که معرفت عقلی را نسبی و غیر قابل باور دانسته و آن را به عنوان عنصر مستقل در فهم حقایق نمی‎پذیرد، تلاش می‏کند با تفکیک حسن و قبح ذاتی، منکر حسن و قبح ذاتی است و بر شرعی‌انگاری ثواب و عقاب تأکید دارد و معتقد است یک فعل نه شایسته مدح و ثواب است نه شایسته ذم و عقاب. او تأکید دارد که در برابر عمل آدمی استحقاقی در کار نیست. در این نوشتار ضمن تبیین دیدگاه ابن‌تیمیه و بررسی انتقادی نگاه او در زمینه ماهیت عقل و معرفت عقلی، تصویر ترسیمی از حسن و قبح از سوی او در دو مسئله انکار حسن و قبح ذاتی و تأکید وی بر شرعی‌انگاری ثواب و عقاب بررسی و نقد گردد؛ دیدگاهی که می‏توان آن را رویکرد تصحیح شده شمرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Review of Ibn Taymiyya’s View on Essential Goodness And Ugliness

نویسنده [English]

  • mohammad bager pouramini
Assistance Professor at “Quran study Department” of the Research Institute for Islamic Culture and Thought (iict)
چکیده [English]

The goodness and ugliness of actions have always been cited by theological religions and Muslim thinkers; It's as if Mu'tazila have become the promoters of essential goodness and ugliness, but the Ash'arites have insisted on legitimacy of goodness and ugliness. In addition to these two central views, Ibn Taymiyya al-Ḥarrānī, emphasizing the essential goodness and ugliness, considers it as the third view and contrary to the two views of Mu'tazila and Ash'ari. In this article, an attempt is made to answer the question whether it is possible to accept Ibn Taymiyyah’s claim about the essential goodness and ugliness. In fact, Ibn Taymiyya al-Ḥarrānī, who considers intellectual knowledge to be relative and unbelievable and does not accept it as an independent element in the understanding of facts, tries to distinguish essential goodness and ugliness, he denies essential goodness and ugliness, and emphasizes on the legitimacy of reward and punishment and believes that an action is not worthy of praise and reward, nor is it worthy of ugliness and punishment. He emphasizes that there is no entitlement to human action. In this article, while explaining Ibn Taymiyya’s point of view and critically examining his view on the essence of reason and intellectual knowledge, his depiction of goodness and ugliness in the two issues of denying essential goodness and ugliness and his emphasis on the legitimacy of rewards and punishment are reviewed and criticized, a view that can be considered a corrected approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reason
  • Intellectual Knowledge
  • Essential Goodness and Ugliness
  • Ibn Taymiyya
  1. ا.ک.م، عبدالحی (1362). مذهب اشعری. ترجمه نصرالله پورجوادی و عبدالحسن آذرنگ، در: شریف، محمد (به کوشش)، تاریخ فلسفه در اسلام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
  2. ابن‌تیمیه، احمد بن ‌عبدالحلیم (۱۳۷۴ق). مجموعة التفسیر شیخ‌ الاسلام‌ ابن‌تیمیه. بمبئى‌.‌
  3. ابن‌تیمیه، احمد بن ‌عبدالحلیم (1416ق). مجموع الفتاوی. المدینة المنوره، مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف.
  4. ابن‌تیمیه، احمد بن ‌عبدالحلیم (1421ق). التدمریة (تحقیق الاثبات للأسماء والصفات وحقیقة الجمع بین القدر والشرع). الریاض، العبیکان.
  5. ابن‌تیمیه، احمد بن ‌عبدالحلیم (1424ق). الرّد علی المنطقیین. بیروت، ‌دار الکتب العلمیه.
  6. ابن‌تیمیه، احمد بن ‌عبدالحلیم (1991م). درء تعارض العقل والنقل (او موافقة صحیح المنقول لصریح المعقول). ریاض، ‌جامعه محمد بن سعود الاسلامیه.
  7. ابن‌تیمیه، احمد بن ‌عبدالحلیم (1996م). الایمان. الاردن، المکتب الإسلامی.
  8. ابن‌تیمیه، احمد بن ‌عبدالحلیم (بی‌تا). مجموعة الرسائل الکبری (الرساله الثانیه: معارج الوصول). بیروت، ‌دار التراث العربی.
  9. ابن‌نوبخت‌، ابو اسحاق ابراهیم (1413ق). الیاقوت فی علم الکلام‌. قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى‌.
  10. ابوشیخی، الزبیر (1416). تکامل المنهج المعرفی عند ابن‌تیمیه. مجلة الفکر الإسلامی المعاصر، 4، 187-197.
  11. اصفهانی، محمدحسین (1414ق). نهایة الدرایه فی شرح الکفایه. قم، موسسه آل البیت‰.
  12. اصفهانی نجفی، محمد تقی بن محمد رحیم (بی تا) ، هدایة المسترشدین، (بی جا) .
  13. آمدی، سیف‌الدین ( 1423ق). أبکار الأفکار فی أصول الدین. قاهره، دار الکتب.
  14. آمدی، عبدالواحد بن محمد (1410ق). غرر الحکم و درر الکلم. قم، درالکتب الاسلامی.
  15. ایجی، عضدالدین (بی‌تا). المواقف فی علم الکلام. بیروت، عالم الکتب.
  16. الباقلانی، ابوبکر محمد بن الطیب (1407ق). تمهید الأوائل فی تلخیص الدلائل. لبنان، مؤسسة الکتب الثقافیة.
  17. تفتازانی، سعدالدین (۱۴۰۹ق). شرح المقاصد. قم، الشریف الرضی‌.
  18. جرجانی، علی بن محمد (1325ق). شرح المواقف. مصر، چاپ محمد بدرالدین نعسانی حلبی.
  19. جوادی، محسن، و محمدی شیخی، قباد (1387). معناشناسی حسن و قبح از دیدگاه عالمان مسلمان. فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت، دانشگاه شهید بهشتی، 6 (16)، 45-76.
  20. جوینى‌، عبدالملک (1416ق). الإرشاد إلى قواطع الأدلة فی أول الاعتقاد. بیروت، دار الکتب العلمیة.
  21. حسین‌زاده، محمّد (1386). عقل از منظر معرفت‌شناسی. فصلنامه معرفت فلسفی، 16.
  22. حلی، حسن بن یوسف مطهر (1363). أنوار الملکوت فی شرح الیاقوت. قم، الشریف الرضی.
  23. حلی، حسن بن یوسف مطهر (1413ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. قم، موسسة النشر الاسلامی.
  24. حلی، حسن بن یوسف مطهر (1982م). نهج الحق و کشف الصدق. لبنان، دار الکتب اللبنانی.
  25. رازی، فخرالدین (۱۴۱۱ق). المحصل. القاهره، مکتبه دار التراث‌.
  26. ربانی گلپایگانی، علی (1395ش). عقل و دین. قم، نشر رائد.
  27. ربانی گلپایگانی، علی (1418ق). القواعد الکلامیه. قم، مؤسسة الإمام الصادق†.
  28. روزدری، علی (1409ق). تقریرات آیةالله المجدد الشیرازی، قم، موسسه آل البیت‰.
  29. سبحانی، جعفر (1370). بحوث فی الملل و النحل. قم، لجنة اداره الحوزة العلمیه.
  30. الشریف مرتضی (۱۴۰۵ق). رسائل الشریف المرتضى. قم، دار القرآن الکریم.
  31. شریفی، احمدحسین (1397). ذاتی باب برهان بودن حسن و قبح افعال. فصلنامه معرفت کلامی، 9 (20)، ص37-50.
  32. الشهرستانی، أبوالفتح محمد بن عبد الکریم بن أبى‌بکر أحمد (بی‌تا). الملل و النحل. بی‌جا، مؤسسة الحلبی.
  33. صدوق، محمد بن علی بن بابویه ( 1413ق). من لا یحضره الفقیه ، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
  34. طباطبایی، محمدحسین (1378). المیزان فى تفسیر القرآن. قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  35. طباطبایی، محمدحسین (1422ق). نهایة الحکمه. قم، نشر اسلامی.
  36. طوسى، خواجه نصیرالدین (1405ق). تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل. بیروت، دار الأضواء.
  37. طوسى، خواجه نصیرالدین (۱۴۰۷ق). تجرید الاعتقاد. قم، مکتب الاعلام الاسلامی‌.
  38. العجم، رفیق (2003م). موسوعة مصطلحات ابن‌تیمیه. بیروت، مکتبة لبنان ناشرون.
  39. العراقی، زین‌الدین (1426ق). تخریج أحادیث الاحیاء (المغنی عن حمل الأسفار). بیروت، دار ابن‌حزم.
  40. عفیفی، محمد عبدالله (2009م). النظریة الخلقیة عند ابن تیمیة ، مرکز الملک فیصل للبحوث والدراسات الإسلامیة.
  41. الغزالی الطوسی، أبوحامد محمد بن محمد (1413ق). المستصفی. بیروت، دار الکتب العلمیه.
  42. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله ( 1380). اللوامع الالهیة فی المباحث الکلامیة. قم، چاپ محمدعلی قاضی طباطبایی.
  43. فیاض لاهیجی، عبدالرزاق (1383). گوهر مراد. تهران، نشر سایه.
  44. ‌مدکور، محمد سلام (1900). مباحث الحکم عند الاصولیین. مصر، دار النهضة العربیة.
  45. مشکور، جواد (1368). سیر کلام در فرق اسلام. تهران، انتشارات شرق.
  46. مصباح یزدی، محمدتقی (1386). آموزش فلسفه. قم، نشر بین الملل.
  47. مصطفی، ابراهیم و دیگران (1992م). المعجم الوسیط. القاهره، دار الدعوة.
  48. مطهری، مرتضی (1370). مقالات فلسفی. تهران، ‌نشر حکمت.
  49. مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1413ق). النکت الاعتقادیه. قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
  50. النجار، فهمی قطب‌الدین (1425ق). الدراسات النفسیة عند الامام ابن‌تیمیه. الریاض، مکتبة الملک فهد الوطنیة.