تبیین فلسفی ـ عرفانی مقام فوق تجرد نفس در آیات و روایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم.

2 دانش آموخته دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم (نویسنده مسئول).

چکیده

در آیات و روایات تأکید بسیاری بر معرفت نفس شده است؛ تا آنجا که آن را نزدیک‌ترین راه برای رسیدن به معرفت رب معرفی کرده اند. نفس ناطقه انسانی علاوه بر تجرد خیالی و عقلی، دارای فوق تجرد عقلی است که ویژگی‌های بساطت و بی‌حدی را برای آن بر می‌شمارند؛ از این رو فوق تجرد عقلی بدین معناست که نفس در هیچ مرتبه‌ای از مراتب کمالی متوقف نمی‌شود و قابلیت ارتقا به بالاترین مرتبه نظام هستی بعد از مقام ربوبیت را داراست که در این حال آن را به حقیقت محمدیه و القاب دیگر نام می‌برند. این نوشتار حائز نوآوری‌هایی بدین قرار است: الف) ارائه تصویر بهتر از معرفت نفس در مقام فوق تجرد عقلی و مقام لایقفی آن در دو ساحت وجودی و ماهوی؛ ب) کشف معنای حقیقی برخی آیات قرآنی که مناسب این مقام‌اند؛ ج) درک معانی بلند حکمی کلام معصومان ‰ در مقام حقیقی نفس ناطقه انسانی. آیات و روایات در مقام فوق تجرد بسیار است؛ از این رو اگر قایل به مقام فوق تجرد عقلی نشویم، در فهم بسیاری از حقایق آیات و روایات ناتوان خواهیم بود و تفسیر دقیقی از آن نخواهیم داشت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Philosophical-Mystical Expression of the Super-Immateriality Station of the Soul on the Basis of Qur’an’s Verses and Narrations

نویسندگان [English]

  • asgar dirbaz 1
  • mohsen movahedi asl 2
1 associate professor of Islamic theology (kalam) and philosophy, Qom University.
2 Ph.D. graduate of Islamic theology and philosophy, Qom University
چکیده [English]

There is a great stress on cognition of the soul in Qur’an’s verses and narrations such that it is introduced as the shortest way to achieve God’s cognition. Human’s rational soul has rational super-immateriality, in addition to rational and imaginary immateriality, which is considered indivisible and endless. Therefore super-immateriality means that soul is not stopped at any level of perfection and can be promoted to the highest level of the system of being after the station of divinity; at this stage it is called ‘haqiqate Mohammadieh’ and other titles. 
This writing has the following innovations: a) presenting a better picture of the cognition of the soul, in both existential and essential fields, at the station of rational super-immateriality and at the non-stopping or continuance (la-yaqefi) station; b) discovering the litteral meaning of some Qur’anic verses appropriate for this station; c) understanding the elevated and wise meaning of the infallible Imam’s words at the true station of human’s rational soul. There are many [Qur’anic] verses and narrations on the super-immaterial station; thus if rational super-immaterial station is not considered, we will not understand many realities hidden in the verses and narrations and will not figure out their exact interpretation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognition of the soul
  • the Station of rational super-immateriality
  • Haqiqate Mohammadieh (Mohammadian reality)
  • Unity of intellectual and intelligible
  • Intensifying motion in the category of substance

مراجع

  1. *    قرآن مجید، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای.

    **  نهج‌البلاغه؛ ترجمه محمد دشتی؛ قم: انتشارات مسجد مقدس جمکران، 1382.

    1. ابن‌شهرآشوب؛ المناقب؛ چ1، قم: مؤسسه انتشارات علامه، 1379.
    2. ابن‌عربی، محیی‌الدین؛ فتوحات المکیه؛ تحقیق عثمان یحیی؛ چ2، بیروت: مکتبه العربیه، 1045ق.
    3. آشتیانی، سید‌جلال‌الدین؛ شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم؛ چ5، قم: بوستان کتاب قم، 1380.
    4. آملی، سیدحیدر؛ نص النصوص؛ به اهتمام هانری کربن؛ چ2، [بی‌جا]، نشر طوس، 1367.
    5. امام خمینی، سید‌روح‌الله؛ صحیفه امام؛ چ2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378.
    6. ـــــ؛ مصباح الهدایه الی الخلافه و الولایه؛ چ6، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1386.
    7. ـــــ؛ شرح دعای سحر؛ چ5، تهران: اطلاعات، 1371.
    8. برسی، حافظ رجب؛ مشارق انوار الیقین فی حقایق اسرار امیرالمؤمنین؛ چ1، قم: نشر فقاهت، 1390.
    9. تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، قم: دارالکتاب الاسلامی، چاپ: دوم، 1410ق.
    10. جامی نابلسی؛ شرح فصوص الحکم؛ [بی‌جا]، 1304.
    11. جوادی آملی، عبدالله؛ رحیق مختوم؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1376.
    12. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم: موسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ: اول، 1409 ق.
    13. حسن‌زاده آملی، حسن؛ دروس معرفت نفس؛ قم: الف لام میم، 1381.
    14. ـــــ؛ گنجینه گوهر روان؛ قم: انتشارات نشر طوبی، 1390.
    15. ـــــ؛ هزار و یک کلمه؛ چ9، قم: بوستان کتاب، 1393.
    16. ـــــ؛ هزار و یک نکته؛ تهران: نشر رجاء، 1365.
    17. ـــــ؛ یازده رساله فارسی؛ چ3، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1377.
    18. حویزى، عبدعلى بن جمعه؛ تفسیر نور الثقلین؛ چ4، قم: اسماعیلیان، 1415ق.
    19. سبزواری، ملاهادی؛ اسرار الحکم، چ1، قم: مطبوعات دینی، 1388.
    20. ـــــ؛ شرح اسماء الحسنی؛ تحقیق نجفعلی حبیبی؛ تهران: دانشگاه تهران، 1375.
    21. ـــــ؛ شرح المنظومه؛ تعلیقات حسن زاده آملی؛ چ1، تهران: نشر ناب، 1379.
    22. شیرازی، صدرالدین محمد؛ الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه؛ با تعلیقه علامه حسن‌زاده آملی؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1386.
    23. ـــــ؛ الحکمه المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث، 1981م.
    24. ـــــ؛ التفسیر القرآن الکریم؛ تصحیح محمد خواجوی؛ چ2، قم: بیدار، 1366.
    25. ـــــ؛ الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه؛ با حواشی ملاهادی سبزواری و تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانی؛ چ2، مشهد: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی مشهد، 1385.
    26. ـــــ؛ المظاهر الالهیه؛ تصحیح محمد خامنه‌ای؛ تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1378.
    27. فیاضی، غلامرضا؛ علم النفس فلسفی؛ تنظیم یوسفی؛ قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی، 1383.
    28. فیض کاشانی، محمد بن مرتضی؛ تفسیر صافی؛ تهران: مکتبه الصدر، 1373.
    29. قاضی سعید قمی، محمد ابن محمد؛ شرح الاربعین؛ تصحیح نجفقلی حبیبی؛ تهران: دانشگاه تهران، 1379.
    30. قمی، عباس؛ مفاتیح الجنان؛ قم: قدس، 1374.
    31. قونوی، صدرالدین؛ نصوص؛ تصحیح جلال‌الدین آشتیانی؛ تهران: مرکز دانشگاهی، 1362.
    32. قیصری رومی، محمد بن داوود؛ شرح فصوص الحکم؛ تصحیح و تعلیق جلال‌الدین آشتیانی؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.
    33. کامرانی، سمیه و محمدسعیدی مهر و سیدعباس ذهبی؛ «امکان حرکت در مجردات از منظر ملاصدرا»، نشریه ذهن؛ ش56، زمستان 1392.
    34. کلینی، ابوجعفر؛ اصول کافی؛ تهران: دار الکتب الامامیه، 1363.
    35. موسوی الجزایری، نعمه‌الله؛ نور البراهین؛ قم: مؤسسه نشر اسلامی التابعه لجامعه المدرسین، 1414ق.
    36. موسوی اردبیلی؛ عبدالغنی؛ تقریرات فلسفه امام خمینی؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1381.
    37. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ چ3، بیروت: دار مؤسسه الوفاء، 1403ق.
    38. مصباح یزدی، محمدتقی؛ شرح جلد هشتم اسفار؛ چ1، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1380.
    39. مولانا جلال‌الدین محمد؛ مثنوی معنوی؛ تصحیح و تعلیق محمد استعلامی؛ چ5، تهران: زوار، 1375.
    40. موحدی اصل، محسن و احمد عابدی؛ مقام فوق تجرد عقلی نفس از دیدگاه صدرالمتألهین، امام خمینی (ره) و علامه حسن زاده آملی، نشریه معرفت فلسفی؛ ش59، بهار 1397.
    41. هاشمى خویى، میرزاحبیب‌الله؛ منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه و تکمله منهاج البراعه؛ چ4، تهران: مکتبه الإسلامیه، 1400ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار