اهمیت رویکرد وجودی در فهمِ متونِ دینی با تأکید بر گزاره‌های توحیدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معرفت شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 دانش آموخته‌ی دکتری علوم و معارف نهج‌البلاغه دانشگاه دارالحدیث

چکیده

ارتباط دوطرفه خدای متعال و بندگان در متون دینی از جمله قرآن و نهج‌البلاغه به شکل پربسامد و پردامنه مطرح شده است. دو حالت برای ارتباط بین بنده و پروردگار متصور است. در حالت اول این ارتباط را می‌توان ارتباط وجودی خواند؛ یعنی ارتباط مستقیم با خود خدا نه با صورت ذهنی که از خدا داریم. در حالت دوم این ارتباط شکل غیر وجودی دارد؛ یعنی خدای متعال در کانون مستقیم توجه فرد نیست، بلکه با مفهوم انتزاعی و ذهنی از خدا مواجه هستیم. در متون توحیدی قرآن و نهج‌البلاغه غلبه با نگاه وجودی است؛ یعنی ارتباط انسان و خدا به‌جز وجه نظری از ابعاد عاطفی، کششی، گرایشی نیز برخوردار است؛ اما اهتمام مفسران و شارحان متون دینی به بعد عقلی محض و ترجیح آن بر وجوه عاطفی انسان، تفاسیر و شروح را از مفاهیم وجودی که متمرکز بر بعد غیر ذهنی و عاطفی انسان است، محروم می‌کند. البته با تمایز این دو وجه (ذهن و قلب) و بزرگ‌نمایی تفاوت آنها نباید تقابل آن ‌دو را نتیجه گرفت؛ ولی رجحان بخشی افراطی به وجوه نظری متون دینی و استفاده پرغلظت از زبان نظری محض و ضریب‌دادن تصاعدی به ادبیات غیر وجودی می‌تواند دین را از مدار ارتباط‌گیری عامه پیروان دین خارج ‌کند. در این مقاله با به‌کارگیری روش‌های مفهوم‌سازی، معناشناسی، توجه به سیاق و با استناد به قرآن و نهج‌البلاغه رویکرد وجودی و متافیزیکی به دین تفکیک شده، اهمیت رویکرد وجودی در فهم متون دینی را تبیین نموده‌ایم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Importance of the Existential Approach to Understanding Religious Texts with an Emphasis on Monotheistic Propositions

نویسندگان [English]

  • Alireza Qa’emi-nia Qa’emi-nia 1
  • shahnaz azizi 2
1 associate professor of epistemology, Pajuheshqahe Farhanq va Andisheh Islami (Research center for Culture and Thought).
2 Ph.D student of ‘the science and knowledge of Nahj-ol-Balaqah’, Dar-al-Hadith University.
چکیده [English]

The bilateral relationship between God and His servants are variously mentioned in religious texts such as the Holy Qur’an and Nahj al-Balaqa. There can be two kinds of relationships between God and His servants. The first kind of relationship can be called existential relationship which means a direct relationship with God Himself, not His mental image. The second type of relationship is non-existential which means one does not pay direct attention to God, rather he/she encounters the mental and abstractive concept of God. The existential view is dominant in monotheistic texts such as the Holy Qur’an and Nahj al-Balaqa. This means that, in addition to the theoretical aspect, the relation between Human and God has emotional, attractive, and tendentious aspects as well; yet the great attention of interpreters and commentators of religious texts on mere rational aspect and preferring it to emotional aspects of human, has deprived the interpretations and accounts of existential concepts which focus on human’s emotional and non-mental aspects. Yet the distinction of the two aspects (mind and heart) and magnifying their difference should not result in their opposition. The exaggerated preference of the theoretical aspects of religious texts and the exceeding application of mere theoretical language and giving high value to the non-existential literature may end up with lack of correlation of the common religious people with religion. Using semantics, conceptualization methods, paying attention to context and referring to the Holy Qur’an and Nahj al-Balaqa in this article, the existential and metaphysical approach to religion are distinguished and the importance of the existential approach for understanding religious texts are explained.

کلیدواژه‌ها [English]

  • monotheism
  • existential monotheism
  • existential and theoretical
  • existential language
  • existential relationship

مراجع

  1. *       قرآن کریم.

    **     نهج‌البلاغه.

    ***   صحیفه سجادیه.

    1. إبن طاووس، علی بن موسی بن جعفر؛ الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة؛ بیروت: مؤسسة الإعلمی للمطبوعات، 1417ق.
    2. ابن فارس، ابو الحسین احمد بن فارس زکریا؛ ترتیب مقاییس اللغة؛ ترتیب و تنقیح علی العسکری و حیدر المسجدی؛ چ1، قم: مرکز دراسات الحوزه و الجامعة، 1387.
    3. امام خمینی، سیدروح‌الله؛ توحید؛ ج1-2، تدوین فروغ‌السادات رحیم‌پور؛ چ1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1387.
    4. آملی، سیدحیدر؛ جلوۀ دلدار: ترجمه جامع الاسرار و منبع الانوار؛ ج1، ترجمه سیدیوسف ابراهیمیان آملی؛ چ1، نشر رسانش، 1381.
    5. برقی، احمد بن محمد بن خالد؛ المحاسن؛ ج1، تحقیق و تصحیح جلال‌الدین محدث؛ قم: دار الکتب الإسلامیة، 1371ق.
    6. خویی، ابوالقاسم؛ البیان فی تفسیر القرآن؛ قم: المطبعة العلمیة، [بی‌تا].
    7. شیخ بهایی، محمد بن حسین؛ کلیات اشعار و آثار فارسی شیخ بهاء‌الدین محمد العاملی مشهور به شیخ بهایی؛ به کوشش غلامحسین جواهری؛ تهران: انتشارات محمودی، [بی‌تا].
    8. شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه؛ التوحید؛ ترجمه علی‌اکبر میرزایی؛ چ2، ناشر: علویون، 1388.
    9. طباطبایی، سیدمحمد حسین؛ رسائل توحیدی؛ ترجمه و تحقیق علی شیروانی، به کوشش هادی خسروشاهی؛ چ1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، [بی‌تا].
    10. ـــــ؛ سبک زندگی مؤمنانه (مجموعه آثار «از نگاه المیزان» علامه سید محمد حسین طباطبایی)؛ گردآورنده مدرسه دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران؛ چ1، تهران: انتشارات قرآن و اهل بیت ‰؛ 1394.
    11. الفراهیدی، الخلیل بن احمد؛ ترتیب کتاب العین؛ ج1 و 3، تحقیق مهدی مخزومی، ابراهیم السّامّرانی، تصحیح اسعد الطّیّب؛ چ7، قم: انتشارات اسوة (التابعة لمعظمة الاوقاف و الامور الخیریة)، 1435ق.
    12. قائمی‌نیا، علیرضا؛ استعاره‌های مفهومی و فضاهای قرآن؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396.
    13. قَرَشی، سیدعلی‌اکبر؛ قاموس قرآن؛ ج7، چ15، طهران: دار الکتب الإسلامیة، 1386.
    14. قزوینی، ملاخلیل؛ صافی در شرح کافی؛ ج2، تحقیق و تصحیح محمدحسین درایتی، سیدهاشم رسولی محلاتی؛ قم: دار الحدیث، 1429ق.
    15. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الأنوار لدرر اخبار الأئمة الأطهار؛ ج7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
    16. محقق، محمدباقر، اسماء و صفات الهی فقط در قرآن؛ ج1، چ1، تهران: انتشارات اسلامی، 1372.
    17. مطهری، مرتضی؛ خدا در زندگی بشر، تهران: صدرا، 1393.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار