بررسی دیدگاه‌های فیض کاشانی و علامه طباطبایی در ارتباط با فطرت با تکیه بر روایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانش آموخته دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات.

3 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد.

چکیده

فطرت از مفاهیمی است که در قرآن و روایات اهل بیتb جایگاه رفیعی دارد و شناخت دقیق آن می‌تواند بسیاری از گره‌های معرفتی انسان را بگشاید و جهت زندگی او را معلوم و او در مسیر رستگاری قرار دهد. پرسش اصلی این نوشته آن است که آیا می‌توان با بررسی آرای مفسّران و مُحدّثان به شناخت جامعی از این مهم دست یافت؟ برای این منظور تلاش کرده ایم ضمن بررسی معنای لغوی و اصلاحی واژۀ فطرت، آن را از دیدگاه فیض کاشانی و علامه طباطبایی و با استفاده از روایات، به روش اسنادی- تحلیلی واکاوی کنیم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد دیدگاه هر دو مفسّر در راستای فطرت توحیدی، مقصد نهایی و نقش انبیا در به‌کمال‌رساندن آن و رابطۀ فطرت و شرع تا حدّی به هم نزدیک است؛ اما در موضوع رهاشدن مردم در ترک اکتساب معرفت به خدا در امور فطری، همچنین علّت فطری‌بودن نبوّت و امامت و زبان فطرت در عالم ذرّ نظر یکسانی ندارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation on Feyz Kashani and Allameh Tabataba’i Views on Fitrah (Innate Nature) with an Emphasis on Islamic Narrations

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ali kermani nasaf pur 1
  • Mohammad zaboli 2
  • MOHAMMAD BADREH 3
1 associate professor of Islamic Traditional and Qur’anic Sciences, Ferdowsi Mashhad University.
2 Ph.D graduate of ‘philosophy of education’, Azad Islamic University, researches of science campus.
3 *** Ph.D student of Islamic Traditional and Qur’anic Sciences, Ferdowsi Mashhad University.
چکیده [English]

The concept ‘Fitrah’ has a great position in the Holy Qur’an and Ahl al-Beit’s narrations. An exact understanding of this concept may solve many cognitive issues, irradiate the direction of life and help human in the path to salvation. The main question of this writing is: can we achieve a comprehensive understanding of this subject by studying the views of interpreters and Islamic narrators (mohadeth)? Investigating the literal and terminological meanings of the word ‘fitrah’, I have tried to study this term from the perspective of Feyz Kashani and Allameh Tabataba’i using Islamic narrations and applying a documentary-analytic method. The result of this research is that the views of the two interpreters on the monotheistic fitrah, the final destination, the role of the prophets in the perfection of innate nature, and the relation between innate nature and the divine law are quite close; but have different ideas on people being free to abandon earning knowledge of God in natural matters, and also on the reason why prophecy and Imamate are innate and [also] the language of fitrah in the world of zar.

کلیدواژه‌ها [English]

  • monotheism
  • narration
  • fitrah (innate nature)
  • Feyz Kashani
  • Allameh Tabataba’i
  1. *       قرآن مجید.

    1. آروانه، بهزاد و محمد داوودی؛ «تحلیل و بررسی فظرت در آثار شهید مطهری»، سامانۀ نشریّات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینیwŠ؛ س2، ش1، بهار 1390، ص101-126.
    2. ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین؛ عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة؛ قم، مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات اندیشه قم 1405ق.
    3. ابن‌اثیرجزری، مبارک بن محمد؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر؛ قم: موسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان‌، 1367.
    4. ابن‌فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ هارون عبدالسلام محمد؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی، ‌1404ق.
    5. ابن‌منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ جمال‌الدین میردامادی؛ بیروت: دار صادر، 1414ق.
    6. ازدى، عبدالله بن محمد اصفهانى، کتاب الماء؛ تحقیق محمد مهدى اصفهانی؛ تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل- دانشگاه علوم پزشکی ایران‌، 1387.
    7. احمدی سعدی، عبّاس؛ «درآمدی بر نظریّۀ فطرت»، پژوهش نامۀ فلسفۀ دین؛ دورۀ3، ش1، بهار 1384، ص173-194.
    8. برقى، احمد بن محمد بن خالد؛ المحاسن؛ چ2، قم: دار الکتب الإسلامیة، 1371ق‌.
    9. برنجکار، رضا؛ «فطرت در احادیث»، قبسات؛ ش36، 1384، ص21-33.
    10. جوادی آملی، عبدالله؛ «فطرت در آینۀ قرآن»، نشریۀ انسان‌پژوهی دینی؛ دورۀ 7، ش23، بهار و تابستان 1389، ص5-28.
    11. ــــ؛ فطرت در قرآن؛ قم: مرکزنشر اسراء، 1392.
    12. حسینی زبیدی، محمد مرتضی؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ علی هلالی و علی سیری؛ بیروت: دار الفکر 1414ق.
    13. خادمی، صادق؛ «دلیل فطرت»، حکمت رضوی؛ ش4-5، تابستان و پاییز 1382، ص60-70.
    14. خمینی، روح‌الله؛ چهل حدیث؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1382.
    15. زمحشری محمود بن عمر، اساس‌البلاغه، بیروت: دارصادر، 1399 ق
    16. ـــــ؛ الفائق فی غریب الحدیث؛ ابراهیم شمس‌الدین؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1417ق.
    17. شریف الرضی، محمد بن حسین؛ خصائص الأئمة ‰ (خصائص امیرالمؤمنین †)؛ مشهد: مجمع البعوث الاسلامیه. چ1، 1406ق.
    18. صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد؛ المحیط فی اللغة؛ محمدحسن آل یاسین؛ بیروت: عالم الکتاب‌ 1414ق.
    19. صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم؛ شرح اصول الکافی؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‌، 1383.
    20. صفار قمی، محمد بن حسن؛ بصائر الدرجات؛ محسن کوچه‌باغی؛ قم: کتابخانه نجفی مرعشی، 1404ق.
    21. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
    22. طباطبایی، محمدحسین، رسائل توحیدی‌، ترجمه و تحقیق علی شیروانی هرندی‌، تهران‌: الزهرآ، 1370.
    23. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ چ3، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372.
    24. طریحی، فخرالدین بن محمد؛ مجمع البحرین؛ احمد حسینی اشکوری؛ تهران: مرتضوى، 1375.
    25. عابدی، محمّد؛ «فطرتمندی انسان و برون‌‌دادهایش در حیات سیاسی با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی و شهید مطهری»، نشریۀ انسان‌پژوهی دینی؛ ش39، بهار و تابستان 1397، ص167-186.
    26. عسکری، حسن بن عبدالله؛ معجم الفروق الغویه؛ بیروت: دار الآفاق الجدیده، 1400ق.
    27. غفوری‌نژاد، محمد؛ «تطوّر تاریخی نظریّۀ فطرت در فلسفه و عرفان اسلامی»، آینۀ معرفت فصلنامۀ فلسفه و کلام اسلامی؛ دانشگاه شهید بهشتی، ش24، پاییز 1389، ص125-134.
    28. فراهیدى، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ قم: نشر هجرت‌، 1409ق.
    29. فیض کاشانی؛ اصول المعارف؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه‌، 1375.
    30. . ـــــ؛ المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء؛ چ4، قم: مؤسسه النشر الاسلامی‌، 1417ق.
    31. ـــــ؛ الحقائق؛ ترجمه عبدالله غفرانی؛ تهران: مدرسه عالى شهید مطهرى‌، 1387الف.
    32. ـــــ؛ الشافی؛ مهدی انصاری قمی؛ تهران: لوح محفوظ، 1383.
    33. ـــــ؛ الکلمات المخزونة (مجموعه رسایل فیض)؛ تصحیح بهراد جعفرى؛ تهران: مدرسه عالى شهید مطهرى (کنگره فیض کاشانى): 1387ث.
    34. ـــــ؛ الکلمات المکنونة (چاپ کنگره فیض)؛ تهران: مدرسه عالى شهید مطهرى‌، 1387پ.
    35. ـــــ؛ المعارف؛ تهران: مدرسه عالى شهید مطهرى‌، 1387ت.
    36. ـــــ؛ الوافی؛ اصفهان: مکتبة الإمام أمیر المؤمنین علیj، 1406ق.
    37. ـــــ؛ انوار الحکمة؛ قم: بیدار، 1425ق.
    38. ـــــ؛ تفسیر الصافی؛ چ2، تهران: مکتبه الصدر، 1415ق.
    39. ـــــ؛ دیوان فیض کاشانی؛ چ2، قم: اسوه، 1381.
    40. ـــــ؛ ‌راه روشن؛ مشهد: بنیاد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1372.
    41. ـــــ؛ رسایل؛ تهران: مدرسه عالى شهید مطهرى (کنگره فیض کاشانى)، 1387‌ب.
    42. ـــــ؛ علم الیقین؛ قم: بیدار، 1418ق.
    43. ـــــ؛ قرة العیون فی أعز الفنون (چاپ قدیم)؛ قم: دار الکتاب الاسلامی‌، 1423ق.
    44. فیومى، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر؛ قم: مؤسسه دار الهجرة، 1414ق.
    45. قرشى بنایى، على‌اکبر؛ قاموس قرآن؛ چ6، تهران: دار الکتب الاسلامیة‌، 1412ق‌.
    46. قمی علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج۲، ص۱۷۶، چاپ طیب موسوی جزائری، نجف ۱۳۸۷، چاپ افست قم.
    47. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تهران، موسسه شمس الضحی الثقافیه 1368.
    48. مصباح یزدی، محمدتقی؛ معارف قرآن؛ قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی، 1380.
    49. مقدم، غلامعلی؛ «ادراک فطری از دیدگاه علامه طباطبایی»، آموزه‌های فلسفی دانشگاه علوم اسلامی رضوی؛ ش13، پاییز و زمستان 1392.
    50. مصطفوى، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌، 1368.
    51. موسوی فراز، سیدمحمدرضا؛ «برهان فطرت»، معرفت؛ ش62، بهمن 1381، ص32-41.
    52. میرجلیلی، علی‌محمد؛ وافى: مبانی و روش هاى فقه الحدیثی در آن؛ تهران: مدرسه عالى شهید مطهرى (کنگره فیض کاشانى)، 1387.