تأملی در امکان یا امتناع «هنر ارزشی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

بحث از هنر ارزشی و غیر ارزشی، مقوله‌ای پردامنه و دیرپا در فلسفه هنر، مطالعات فرهنگی و علم الاجتماع است و ناخواسته صحبت از نسبت فرم و معنا، چیستی امر زیبا و زیباشناسی هنر، نسبت هنر، ایدئولوژی و دین را به میان می‌کشد. ظهور ایده «هنر برای هنر» در قرن نوزدهم که ریشه در زیبایی‌شناسی کانت داشت، آغاز مواجهه‌ای‌ نو با «هنر متعهد به ارزش» یا «هنر ارزشی» بود و اساس سنت هنری گذشتگان را به نقد می‌کشید. در این مقاله پس از تعریف و تدقیق مفاهیم اولیه و بررسی پیشینه تاریخی مسئله‌، به زمینه‌های معرفتی و غیر معرفتی شکل‌گیری ایده «هنر برای هنر» اشاره کرده و امکان و بایستگی تعهد یا عدم تعهد هنر به ارزش را در سه ساحت تحققی و تاریخی، نظری و فلسفی، و مطالعه‌ ذیل گفتمان دینی مورد بررسی قرار داده‌ایم. در نتیجه با ارائه‌ ادله و بررسی مدعیات مشخص شد که نه‌تنها وجود هنر ارزشی به لحاظ امکان و تحقق غیرقابل انکار است و در گفتمان دینی نیز تنها این سنخ از آفرینش هنر به رسمیت شناخته شده‌است، بلکه خلق اثری که تماماً ملتزم به ایده هنر برای هنر باشد، ممکن نیست و هنر ناگزیر از تعلق به ارزش- به معنای جامعه‌شناختی آن- است. در بخش پایانی مقاله نیز پس از اثبات امکان هنر ارزشی، نظر دین در باب ارزشمندی ذاتی هنر بازگویی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A reflection on the possibility and impossibility of committed art

نویسنده [English]

  • hamed rashad
Pajuheshqah Farhanq va Andisheh Islami, member of “literature of thought” group
چکیده [English]

The discussion of value and non-price art is one of the controversial issues in art studies with theoretical background. There are three points of view about art and value; some believe that art is fundamentally disadvantaged, while others consider the introduction of the concepts of value and art to be inappropriate in terms of art, and they honor every art, while others are the only ones who are committed to value. In this article, after defining and defining the basic concepts, we examined the historical background of the art of non-profit scholarship and it became clear that the idea of ​​non-communist art was the origin of the epistemic and unconscious fields that are not located in our intellectual-cultural ecosystem. Consequently, we have shown that we can not only deny the possibility of worthless art, but that it is not possible to articulate art without any value (in the sense of sociology). In the final section of the paper, we argued that the value of art about its inherent utility and utility was proved.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Value art
  • Committed art
  • Art for art
  • Art for the Purpose
  • Art and Value
  1.          قرآن کریم.

    1. احمد بن حنبل؛ مسند الإمام احمد بن حنبل؛ تحقیق احمد محمد شاکر؛ ط الأولى، القاهره: دار الحدیث، 1416ق/ 1995م.
    2. ابن‏ابى‏الحدید؛ شرح نهج‏البلاغه؛ ج20، حکمت 456، تهران: کتاب نیستان، 1394.
    3. ارول، جرج؛ «هنر برای هنر یا ریاکاری فکری: گفتاری از جرج ارول در ارزیابی هنر برای هنر»، سوره اندیشه؛ ش9، خردا و تیر 1383.
    4. افلاطون؛ دوره کامل آثار افلاطون؛ ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی؛ تهران: خوارزمی، ۱۳۸۰.
    5. امینی، عبدالحسین؛ الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب؛ ج2؛ قم: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیه؛ 1416 ق.
    6. ایگلتون، تری؛ مارکسیسم و نقد ادبی؛ ترجمه امین لاهیجی؛ تهران: کار، 1358.
    7. بخاری، محمد بن اسماعیل؛ صحیح البخاری؛ ج8، چ2، مصر: وزاره الأوقاف، 1410ق.
    8. بیگزبی، سی. و. ای؛ دادا و سورئالیسم؛ ترجمه حسن افشار؛ چ6، تهران: مرکز، 1386.
    9. بیهقی، احمد بن حسین؛ السنن الکبری؛ تحقیق: عطا، عبدالقادر محمد؛ ج10، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1424ق.
    10. تولستوی، لئون؛ هنر چیست؛ ترجمه کاوه دهگان؛ تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۲.
    11. جعفری، محمدتقی؛ زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام؛ تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۹.
    12. جعفری، محمدتقی؛ «هنر و دین از نگاه علامه جعفری (گفتگو)»، هنر دینی؛ ش10، 1380.
    13. جوادی آملی، عبدالله؛ «هنر و زیبایی از منظر دین»، فصلنامه هنردینی؛ ش21-22 ، پاییز و زمستان 1385.
    14. دیویس، استیون؛ «معنا و کاربرد هنر: چالش‌های تعریف هنر»؛ ترجمه محمد حامی، بیناب؛ ش۱۰، ۱۳۸۵.
    15. دهخدا، علی‎اکبر؛ لغت‎نامه؛ مؤسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران، 1377.
    16. راودراد، اعظم؛ «نقدی بر نظریه جبریت اجتماعی هنر به عنوان مسئله مرکزی در جامعه‎شناسی هنر»، هنرهای زیبا؛ ش8، 1379.
    17. رسولی، رضا؛ هنر برای حقیقت؛ تهران: ستایش حقیقت، 1390.
    18. رشاد، علی‏اکبر؛ درباره هنر؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1395.
    19. رفیع‌پور، فرامرز؛ وسایل ارتباط جمعی و تغییر ارزش‌های اجتماعی؛ تهران: گروس، ۱۳۷۸.
    20. روب‌گری‌یه، آلن و تئودور آدورنو؛ «تعهد»؛ ترجمه عزت‎الله فولادوند؛ بخارا؛ ش1، مرداد 1377.
    21. رید، هربرت؛ هنر امروز؛ ترجمه سروش حبیبی؛ تهران: امیرکبیر، 1354.
    22. رید، هربرت ادوارد؛ معنی هنر؛ ترجمه نجف دریابندری؛ تهران: علمی و فرهنگی، 1393.
    23. سیدحسینی، رضا؛ مکتب‌های ادبی؛ ج1، چ13،‌ تهران: نگاه، 1384.
    24. سیدرضی، محمد بن حسین؛ نهج‏البلاغه؛ ترجمه سیدجعفر شهیدی؛ چ15، تهران: علمی فرهنگی، 1387.
    25. شریعتی، علی؛ هنر؛ تهران: اندیشمند، 1361.
    26. شمیسا، سیروس؛ نقد ادبی؛ چ4، تهران: فردوس، 1383.
    27. غفاری، ابوالحسن؛ «زیبایی‎شناسی و هنر در افلاطون»، قبسات؛ س20، ش78، زمستان 1394.
    28. فورستر، ادوارد مورگان؛ «هنر برای هنر»، در: رنه ولک، ادوارد مورگان فورستر، آستین وارن، باروز دان هم؛ چشم‌اندازی از هنر و ادبیات؛ ترجمه‏ غلامحسین یوسفی و محمدتقی صدقیانی؛ تهران: معین، 1370.
    29. کانت، امانوئل؛ نقد قوه حکم؛ ترجمه عبدالکریم رشیدیان؛ تهران: نی، ۱۳۸۸.
    30. کروچه، بندتو؛ کلیات زیبایی‏شناسی؛ ترجمه فواد روحانی؛ چ5 ، تهران: علمی و فرهنگی، 1396.
    31. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ ج 84، چ5، قم: دارالکتب الاسلامیه، 1392.
    32. مددپور، محمد؛ آشنایی با آرای متفکران درباره هنر؛ ج5، تهران: سوره مهر، 1384.
    33. نوری، نظام‎الدین؛ مکتب‌ها، سبک‌ها و جنبش‌های ادبی و هنری جهان تا پایان قرن بیستم؛ چ3، تهران: زهره، ۱۳۸۵.
    34. ولک، رنه؛ تاریخ نقد جدید (دوره 8 جلدی)؛ ترجمه سعید ارباب شیرانی؛ ج1، تهران: نیلوفر، 1373.
    35. ولک، رنه؛ تاریخ نقد جدید (دوره 8 جلدی)؛ ترجمه سعید ارباب شیرانی؛ ج2، تهران: نیلوفر، 1374.