پرسش از امکان مدرنیسم اسلامی ایرانی در گذار به سوی پیشرفت اسلامی ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

مقالۀ حاضر تحقیقی در باب امکان طرح نظری و تحقق عینی مدرنیسم اسلامی ایرانی و چیستی رهیافت صحیح طرح تجدد و نوگرایی اسلامی ایرانی است؛ از این ‌رو پس از واکاوی معنایی ابعاد معرفتی و تکنولوژیک مدرنیسم، بنیادهای فلسفی مدرنیسم را با توجه به وقایع تاریخی و روند تکوّن مدرنیته تشریح نموده است تا ابعاد هویتی مدرنیسم را آشکار ساخته، به مثابه مبنای تحلیل در قِبال پرسش مطرح‌شده، به کارگیرد. در ادامه با اتخاذ روش زمینه‌کاوی تاریخی- اجتماعی، روند تاریخی‌ شکل‌گیری جریان‌های فکری در ایران در مواجهه با مدرنیسم، به‌خصوص آرا و جریان‌های پس از انقلاب اسلامی را بررسی نموده است تا فضای کلی گرایش‏های نظری و عملی‌ای که به تاروپود اندیشه‌ورزیِ دوران معاصر شکل داده‌است، در قالب مدل ارائه‌شده ترسیم شود. سپس بر مبنای تحلیل ناشی از انباشت آرا و نقادی‌ها به ارزیابی گرایش‏های موجود پرداخته و درنهایت به این جمع‌بندی رسیده است که طرح مدرنیسم اسلامی ایرانی، طرحی خودمتناقض بوده و به منظور نیل به پیشرفت و توسعۀ تعالی‌بخش، همراه با حفظ استقلال و هویت اسلامی ایرانی لازم است، پس از نقادی جریان‌های مختلف تجددخواهی و منتقدان آن، رهیافتی مبنا قرار گیرد که بر اساس مبادی، مبانی و روش معرفت اسلامی و با توجه به میراث تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ایران اسلامی تقوّم یافته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Question about the Possibility of Iranian Islamic Modernism in the Transition to Iranian Islamic Progress

نویسنده [English]

  • Hussain Ramazani
Philosophy Department of Research Institute for Islamic Culture and Thought
چکیده [English]

This article is a research on the possibility of theoretical design and objective implementation of Iranian-Islamic modernism and finding the correct approach to the design of Iranian-Islamic modernity. Hence, after a semantic analysis of the epistemological and technological dimensions of modernism, I have described the philosophical foundations of modernism according to historical events and the evolution of modernity in order to reveal the identity dimensions of modernism and use it as a basis to analyze the above question. In addition, using a historical-social research method, I have studied the historical process of formation of intellectual currents confronting modernism in Iran, especially after the Islamic Revolution, to present – through a model - the general atmosphere of the theoretical and practical tendencies that have shaped the ideology of contemporary thought. Then, based on analyzing the accumulation of ideas and criticisms, it evaluates the existing tendencies and finally concludes that the Iranian-Islamic modernism is a self-contradictory proposal. And in order to achieve elevating progress and development and to preserve the Iranian-Islamic independence and identity, it is necessary to criticize the various currents of modernism and its critics and establish an approach that is based on the basis, principles and methods of Islamic knowledge and is according to the historical, cultural and social heritage of Islamic Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Modernism
  • Modernization
  • Modernity
  • Progress

مراجع

  1. آدمیت، فریدون؛ امیرکبیر و ایران یا ورقی از تاریخ سیاسی ایران، تهران: پیمان، 1323.
  2. آزاد ارمکی، تقی؛ علم و مدرنیتۀ ایرانی، چ2، تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی، 1386.
  3. اشتراوس، لئو؛ فلسفۀ سیاسی چیست؛ ترجمۀ فرهنگ رجایی؛ چ3، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1387.
  4. اقبال لاهوری، محمد؛ بازسازی اندیشۀ دینی در اسلام، ترجمۀ محمد بقایی (ماکان)؛ چ2، تهران: فردوس، 1388.
  5. آل احمد، جلال، غربزدگی؛ چ6، تهران: آدینۀ سبز، 1391.
  6. امام خمینیŠ؛ حکومت اسلامی و ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی (س) - تبیان آثار موضوعی (دفتر چهل‏وپنجم)؛ چ5، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشرآثار امام خمینی (س)، 1392.
  7. برینتون، کرین؛ شکل‌گیری افکار مدرن؛ ترجمۀ الهۀ هاشمی حائری؛ چ1، تهران: علم، 1390.
  8. پارسانیا، حمید؛ انواع و ادوار روشنفکری یا نگاه به روشنفکری حوزوی؛ چ1، قم: کتاب فردا، 1391.
  9. پیت، ریچارد و الین هارت ویک؛ نظریه‌های توسعه؛ ترجمۀ مصطفی ازکیا و همکاران؛ چ2، تهران: لویه، 1389.
  10. پِیسی، آرنولد؛ تکنولوژی و فرهنگ؛ ترجمۀ بهرام شالگونی؛ چ2، تهران: مرکز، 1374.
  11. جعفریان، رسول؛ صفویه از ظهور تا زوال؛ چ4، تهران: کانون اندیشۀ جوان، 1386.
  12. جهانگیری، مسعود؛ هرمنوتیک و نواندیشی دینی: تبیین اصول هرمنوتیک گادامر و تطبیق آن بر مبانی معرفتی نواندیشان مسلمان ایرانی؛ چ2، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1392.
  13. حائری، عبدالهادی؛ تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق؛ چ5، تهران: امیرکبیر، 1392.
  14. داوری اردکانی، رضا؛ فلسفه در بحران؛ چ1، تهران: امیرکبیر، 1373.
  15. ـــــ؛ دربارۀ غرب؛ ویراست دوم، چ1، تهران: هرمس، 1386.
  16. ـــــ؛ وضع کنونی تفکر در ایران؛ چ3، تهران: سروش، 1391.
  17. دکارت، رنه؛ تأملات در فلسفۀ اولی؛ ترجمۀ احمد احمدی؛ چ6، تهران: سمت، 1385.
  18. رجایی، فرهنگ؛ مشکلۀ هویت ایرانیان امروز: ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ؛ چ1، تهران: نشر نی، 1382.
  19. سارتر، ژان پل؛ اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر؛ ترجمۀ مصطفی رحیمی؛ چ13، تهران: نیلوفر، 1389.
  20. سراج، رضا و محمدجواد اخوان؛ از مکتب نیاوران تا کابینۀ توسعه‌گرا: تأملی بر مبانی و مؤلفه‌های شبه‌گفتمان اعتدال؛ چ2، تهران: دیدمان، 1395.
  21. سروش، عبدالکریم؛ رازدانی و روشنفکری و دینداری؛ چ4، تهران: صراط، 1377.
  22. ـــــ؛ بسط تجربۀ نبوی؛ تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط، 1378.
  23. ـــــ؛ فربه‌تر از ایدئولوژی؛ چ7، تهران: صراط، 1381.
  24. ـــــ؛ قبض و بسط تئوریک شریعت؛ چ9، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط، 1386.
  25. شایگان، داریوش؛ افسون‌زدگی جدید: هویت چهل تکه و تفکر سیار؛ ترجمۀ فاطمه ولیانی؛ چ3، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، 1381.
  26. شوان، فریتیوف؛ عقل و عقلِ عقل؛ ترجمۀ بابک عالیخانی؛ چ1، تهران: هرمس و مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها، 1384.
  27. صانعی درّه‌بیدی، منوچهر؛ رشد عقل: ترجمه و شرح مقالۀ کانت با عنوان «معنای تاریخ کلی در غایت جهان وطنی»؛ چ2، تهران: نقش و نگار، 1388.
  28. طباطبایی، سیدجواد؛ زوال اندیشۀ سیاسی در ایران (گفتار در مبانی نظری انحطاط ایران)؛ ویراستۀ جدید، چ6، تهران: کویر، 1385.
  29. کاتوزیان، محمدعلی همایون؛ تضاد دولت و ملت: نظریۀ تاریخ سیاست در ایران؛ ترجمۀ علیرضا طیب؛ چ1، تهران: نشر نی، 1380.
  30. ـــــ؛ ایران، جامعۀ کوتاه مدت و 3 مقالۀ دیگر؛ ترجمۀ عبدالله کوثری؛ چ13، تهران: نشر نی، 1398.
  31. کاظمی، عباس؛ جامعه‌شناسی روشنفکری دینی در ایران؛ چ1، تهران: طرح نو، 1383.
  32. کانت، ایمانوئل؛ بنیاد مابعدالطبیعۀ اخلاق (گفتاری در حکمت کردار)؛ ترجمۀ حمید عنایت و علی قیصری؛ چ2، تهران: خوارزمی، 1394.
  33. ـــــ؛ «در پاسخ به روشنگری چیست؟»، روشنگری چیست؟ تعریف‌ها و نظریه‌ها؛ گردآورنده ارهارد بار، ترجمۀ سیروس آرین‌پور، ویراست دوم، چ1، تهران: آگاه، 1386.
  34. ـــــ؛ دین در محدودۀ عقل تنها؛ ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی؛ چ1، تهران: نقش‌و‌نگار، 1381.
  35. گنون، رنه؛ بحران دنیای متجدد؛ ترجمۀ ضیاءالدین دهشیری؛ چ3، تهران: امیرکبیر، 1378.
  36. گیدنز، آنتونی؛ راه سوم بازسازی سوسیال دموکراسی؛ ترجمۀ منوچهر صبوری کاشانی؛ چ2، تهران: شیرازه، 1386.
  37. فراستخواه، مقصود؛ سرآغاز نواندیشی معاصر دینی و غیر دینی؛ چ1، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1373.
  38. فردید، سیداحمد؛ غرب و غرب‌زدگی، چ1، تهران: فرنو، 1395.
  39. قیصری، علی؛ روشنفکران ایران در قرن بیستم؛ ترجمۀ محمد دهقانی؛ چ1، تهران: هرمس، 1383.
  40. مؤسسۀ فرهنگی قدر ولایت؛ تاریخ تهاجم فرهنگی غرب (نقش روشنفکران وابسته: میرزاملکم خان ناظم الدوله)؛ چ1، تهران: مؤسسۀ فرهنگی قدر ولایت، 1373.
  41. مطهری، مرتضی؛ آیندۀ انقلاب اسلامی ایران؛ چ40، قم: صدرا، 1392.
  42. مهدوی‌زادگان، داوود؛ «تحلیل فلسفی توسعه‌نیافتگی ایران»، مؤلفه‌های تجدد در ایران؛ چ1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1384.
  43. میرسپاسی، علی؛ تأملی در مدرنیتۀ ایرانی (بحثی دربارۀ گفتمان‌های روشنگری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران)؛ ترجمۀ جلال توکلیان؛ چ2، تهران: طرح نو، 1385.
  44. نای، جوزف؛ آیندۀ قدرت؛ ترجمۀ احمد عزیزی؛ چ2، تهران: نشر نی، 1393.
  45. نبوی، نگین؛ روشنفکران و دولت در ایران: سیاست، گفتار و تنگنای اصالت؛ ترجمۀ حسن فشارکی؛ چ1، تهران: پردیس دانش، 1388.
  46. نجفی، موسی؛ فلسفۀ تجدد؛ چ2، تهران: امیرکبیر، 1385.
  47. نجفی، موسی و محمدسجاد نجفی؛ «بررسی جریان‌شناسی تجدد در تاریخ تحولات سیاسی ایران»، فصلنامۀ سیاست؛ دورۀ 42، ش4، زمستان 1391، ص43-58.
  48. نصر، سیدحسین؛ نیاز به علم مقدس؛ ترجمۀ حسن میانداری، ویراستۀ احمدرضا جلیلی؛ چ2، قم: مؤسسۀ فرهنگی طه، 1382.
  49. ـــــ؛ انسان و طبیعت (بحران معنوی انسان متجدد)؛ ترجمۀ عبدالرحیم گواهی؛ چ3، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1384.
  50. ـــــ؛ معرفت و معنویت؛ ترجمۀ انشاءالله رحمتی؛ چ3، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1385.
  51. ـــــ؛ جوان مسلمان و دنیای متجدد؛ ترجمۀ مرتضی اسعدی؛ چ9، تهران: طرح نو، 1389.
  52. وارد، گلن؛ پست مدرنیسم؛ ترجمۀ قادر رنجبری و ابوذر کرمی؛ چ3، تهران: نشر ماهی، 1389.
  53. وبر، ماکس؛ اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری؛ ترجمۀ عبدالمعبود انصاری؛ چ5، تهران: سمت، 1390.
  54. ـــــ؛ اقتصاد و جامعه؛ ترجمۀ عباس منوچهری و مهرداد ترابی‌نژاد و مصطفی عمادزاده؛ چ3، تهران: سمت، 1393.
  55. ـــــ؛ دین، قدرت، جامعه؛ ترجمۀ احمد تدین؛ چ4، تهران: هرمس، 1389.
  56. وحدت، فرزین؛ رویارویی فکری ایران با مدرنیت؛ ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه؛ چ3، تهران: ققنوس، 1390.
  57. هاشمی، محمدمنصور؛ هویت‌اندیشان و میراث فکری احمد فردید؛ چ3، تهران: کویر، 1386.
  58. هایلبرونر، رابرت ال؛ فیلسوفان دنیایی (زندگی، دوران و ایده‌های اندیشمندان بزرگ اقتصاد سیاسی)؛ ترجمۀ علیرضا ربیع؛ چ1، تبریز: فروزش، 1390.
  59. هگل، گئورگ ویلهلم فریدریش؛ استقرار شریعت در مذهب مسیح؛ ترجمۀ باقر پرهام؛ چ2، تهران: آگاه، 1389.
  60. ـــــ؛ عناصر فلسفۀ حق؛ ترجمۀ مهبد ایرانی‌طلب؛ چ3، تهران: نشر قطره، 1394.
  61. هیرشمن، آلبرت؛ هواهای نفسانی و منافع (استدلال‌های سیاسی به طرفداری از سرمایه‌داری پیش از اوج‌گیری)؛ ترجمۀ محمد مالجو؛ چ1، تهران: شیرازه، 1379.
  62. هیوم، دیوید؛ کاوش در مبانی اخلاق؛ ترجمۀ مرتضی مردیها؛ چ1، تهران: مینوی خرد، 1392.
  63. یزدان‌پناه، محسن؛ «(جریان) مؤسسۀ نیاوران، کامیابی و ناکامی در تحقق توسعه»، روزنامۀ شرق؛ منتشرشده در تاریخ 9/4/1397، در: ir/fa/main/detail/190370/
  64. Fukuyama, Francis; The End of History and The Last Man; New York: Macmillan, 1992.
  65. Mandeville, Bernard; The Fables of the Bees or Private Vices, Public Benefits; 2 vols. With a Commentary Critical, Historical, and Explanatory by F. B. Kaye, Indianapolis: Liberty Fund, 1988.

 

فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
دوره 27، شماره 103 - شماره پیاپی 103
اردیبهشت 1401
صفحه 119-148

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار