بررسی نظریه شیخ اشراق درباره اراده الهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه مبانی نظری اسلام دانشگاه معارف اسلامی

چکیده

صفت اراده خداوند یکی از مباحث بسیار دشوار و پیچیده در فلسفه و کلام اسلامی است. فلاسفه مسلمان معمولاً اراده الهی را به علم، حبّ و مانند آن ارجاع داده‌اند. در این مقاله نظریه شیخ اشراق درباره اراده خداوند بررسی شده است. مطالب شیخ اشراق درباره اراده الهی در بادی امر ناهماهنگ به نظر می‌آید. ایشان در موارد زیادی بر نفی اراده از واجب تعالی استدلال کرده و در مواردی نیز آن را پذیرفته است. از مجموع مطالب ایشان چهار استدلال بر محال‌بودن اراده در واجب تعالی استفاده می‌شود. غنی مطلق بودن واجب‌الوجود، ذاتی‌بودن افعال باری تعالی، دوام فعل خدای متعال و تلازم اراده با غرض‌ورزی محورهای اصلی ادله شیخ است؛ البته شیخ اشراق در مواردی نیز اشارات یا تصریحاتی بر پذیرش اراده واجب تعالی دارد که پس از بررسی دقیق معلوم می‌شود همه آنها یا ضعف دلالی دارند یا ضعف سندی؛ بنابراین جمع‌بندی عبارات شیخ اشراق ما را به نظریه نفی اراده در واجب تعالی منتهی می‌کند. مهم‌ترین اشکال نظریه شیخ اشراق عدم توجه به متون دینی به‌ویژه قرآن است که صفت اراده را بارها به خداوند نسبت می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Has Sheikh Ishraq Agreed with The Exalted God to be an Agent of Will?

نویسنده [English]

  • g g
استادیار گروه مبانی نظری اسلام دانشگاه معارف اسلامی
چکیده [English]

The attribute of will is one of the most difficult and complicated topics in Islamic philosophy and theology which has always been faced with different questions and theories. The most important problem of this topic is that God could not be considered as an agent without will-power on the one hand, and on the other hand, will is inherently contingent and the divine nature is free from happening of any contingent event. For this, the Muslim philosophers have attributed the divine will to knowledge, love and the like. In this regard, the theory of Sheikh Ishraq about God’s will has been studied in this paper. For Sheikh Ishraq, the divine realm is free from will and he put emphasis on this matter in various cases. Among the whole of his materials, four reasons are used on the impossibility of will of God almighty. Among these reasons we can refer to the absolute richness of the self-existence, the innateness of the divine actions, durability of the act of God almighty, and attendance of will with misguided actions. However, Sheikh Ishraq points or stipulates on acceptance of God’s necessary will in some cases that after an accurate analysis it is revealed that with regard to both reason and document, none of them may be agreeable. Therefore, the summary of Sheikh Ishraq’s expressions leads us to the theory of negation of will of God. The most important problem of Sheikh Ishraq’s theory is inattention to the religious texts especially the Quran that attributes the trait of will to God for several times.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Will
  • Divine Will
  • Absolute Richness
  • Innate Action
  • Durability of Action
  • Intention
  • Sheikh Ishraq
  1. قرآن کریم.

    1. نهج‌البلاغه؛ ترجمه محمد دشتی؛ چ8، تهران: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین†، 1388.
    2. ابن‌رشد، ابوالولید محمد بن احمد؛ الکشف عن مناهج الادله؛ بیروت: دار الآفاق، 1977م.
    3. ـــــ؛ تهافت التهافت؛ لبنان: دار المشرق، 1992م.
    4. ابن‌سینا، حسین؛ الاشارات و التنبیهات؛ قم: نشر البلاغه، 1383.
    5. ـــــــ؛ التعلیقات؛ مصر: المکتبه العربیه، 1973م.
    6. ـــــــ؛ المباحثات؛ قم: بیدار، 1371.
    7. ـــــــ؛ النجاه من الغرق فی بحر الضلالات؛ ویرایش و دیباچه محمدتقی دانش‌پژوه؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1387.
    8. ـــــــ؛ الالهیات للشفاء؛ قاهره: الهیئه العامه لشئون المطابع الامیریه، 1380ق.
    9. ـــــــ؛ مبدأ و معاد؛ تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مگ گیل شعبه تهران، [بی‌تا].
    10. ابن‌منظور؛ لسان العرب؛ ج 5، بیروت:، دار احیاء‌التراث العربی، 1416ق.
    11. اله‌بداشتی، علی؛ اراده خدا؛ قم: بوستان کتاب، 1386.
    12. بهمنیار، ابوالحسن؛ التحصیل؛ تهران: دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، 1349.
    13. جوهری، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح؛ تهران: امیری، 1368.
    14. راغب اصفهانی؛ المفردات الفاظ القرآن؛ دمشق: دار القلم، 1412ق.
    15. ژیلسن، اتین؛ روح فلسفه قرون وسطی؛ ترجمه ع. داوودی؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1379.
    16. ـــــــ؛ تومیسم؛ ترجمه سیدضیاءالدین دهشیری؛ تهران: حکمت، 1384.
    17. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (شیخ اشراق)؛ التلویحات اللوحیه و العرشیه؛ تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1388.
    18. ـــــــ؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ ج1-2، تصحیح و مقدمه هانری کربن؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380.
    19. ـــــــ؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ ج 3، تصحیح و تحشیه و مقدمه سیدحسین نصر؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380.
    20. ـــــــ؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ ج4، تصحیح و تحشیه و مقدمه دکتر نجفقلی حبیبی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380.
    21. شهروزی، شمس‌الدین؛ شرح حکمه الاشراق؛ تصحیح حسین ضیایی؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372.
    22. صدرالمتألهین، صدرالدین محمد الشیرازی؛ الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه؛ ج2 و 6-7، الطبعه الرابعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1990م.
    23. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ نهایه الحکمه؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، [بی‌تا].
    24. ـــــــ؛ نهایه الحکمه؛ تعلیقات آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی؛ ج2، تهران: الزهراءƒ، 1367.
    25. طرابلسی، محمد بن علی؛ کنز الفوائد؛ ج1، قم: دار الذخائر، [بی‌تا].
    26. غزالی، ابوحامد؛ تهافت الفلاسفه؛ مصر: دار المعارف، 1992م.
    27. فارابی، ابونصر؛ التعلیقات؛ چ1، بیروت: دار المناهل، 1988م.
    28. فولیکه، پل؛ اراده؛ ترجمه اسحق لاله‌زاری؛ تهران: سازمان نشر و فرهنگ اسلامی، [بی‌تا].
    29. مصباح، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ ج2، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1383.
    30. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن؛ ج4، تهران: مؤسسه الطباع و النشر، 1411ق.
    31. مفید (شیخ مفید)، محمد بن نعمان؛ اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات؛ تبریز: مکتب حقیقت، 1371.
    32. ـــــ؛ مجموعه مصنفات شیخ مفید؛ قم: المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، 1413ق.