نقش فقه در تکوین هویت تشیع امامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب قم

2 دانش آموخته دکتری شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

هویت مقوله‌ای است که امروزه در علوم اجتماعی اهمیت فراوان دارد و از ابعاد مختلف مورد پژوهش قرار می‌گیرد. یکی از ابعاد آن، هویت دینی است که فقه، قانون رفتارهای آن است. درباره نقش فقه در هویت شیعه امامیه، با سه دیدگاه روبه‏رو هستیم. برخی پژوهشگران با نادیده‌گرفتن بُعد فقهی تلاش کرده‌اند بعد عرفانی شیعه امامیه را برجسته نموده، به نوعی هویت شیعه را با تصوف پیوند بزنند. برخی دیگر مانند ابن‌تیمیه با آنکه نقش فقه امامیه در شکل­گیری هویت شیعه را می­پذیرد، مشروعیت آن را انکار کرده، بنیان تشیع را برکفر و نفاق و ساخته فردی یهودی معرفی می­کند. نظریه مختار در این پژوهش که دیدگاه رسمی امامیه است و برخی از شیعه­پژوهان غربی نیز کمابیش به آن اذعان دارند، آن است که از آغاز شکل­گیری شیعه، احکام شرعی و چگونگی استنباط آن و مراجع صلاحیت­دار برای آن نقش پررنگی در هویت شیعه داشته است. روایات تقیه، احادیثی که انحرافات و بدعت­های فقهی پدیدآمده پس از عصر رسول خداJ را گزارش می­کند و نیز برخی گزارش­های تاریخی از شواهد صدق این مدعاست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The role of jurisprudence in the origination of Shiite's identity

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ghaforinejad 1
  • Ahmad Mahdizadeh Ari 2
1 Assistant Professor at "Shia Studies Department" of University of Religions and Denominations.
2 Ph.D of Shia Studies of University of Religions and Denominations.
چکیده [English]

Today, identity in Social Sciences is very important and it is studied from different dimensions. One of its dimensions is the religious identity of which jurisprudence is the law of its behaviors. Regarding the role of jurisprudence in Shiite's identity, we face three perspectives: Some scholars, by ignoring the jurisprudential aspect, have tried to highlight the mystical aspect of Shiite and in some way associate Shiite's identity with Sufism. Others, like Ibn Taymiyyah, despite accepting the role of Shiite's jurisprudence in shaping Shiite's identity, but denied its legitimacy and the foundation of the Shiite is introduced by paganism and discord, and constructed by a Jewish person. The chosen theory in this article, which is the usual viewpoint of Shiite and some Western scholars have more or less acknowledged it, it is: since the beginning of formation of Shiite, religious judgments and how to interpret it and qualified authorities have played a key role in Shiite's identity. Some evidence of the truth of this claim is: the prevarication narrative, narratives that have revealed jurisprudential deviations and innovations after the age of the Prophet of Allah and some historical reports.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shiite
  • Jurisprudence
  • Shiite's Identity
  • Jurisprudential Identity

مراجع

  1. ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین؛ شرح نهج‌البلاغه؛ ج1، قم: مکتبه آیه­الله المرعشی، 1378.
  2. ـــــ؛ شرح نهج‌البلاغه؛ ج20، قم: مکتبه آیه­الله المرعشی، 1383.
  3. ابن‌اثیر جزری، مبارک بن محمد؛ النهایه فی غریب الحدیث و الأثر؛ تحقیق طاهر احمد­الزاوی، محمود محمد طناحی؛ چ1، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1364.
  4. ابن‌تیمیه، تقیّ­الدین احمد بن عبد­الحلیم حرانی؛ منهاج السنه ­­النبویه؛ تحقیق محمد رشاد سالم؛ چ1، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.
  5. ابن‌حزم اندلسی، محمدعلی­ بن احمد؛ الفصل فی ­الملل و الاهواء و النحل؛ چ1، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1416ق.
  6. ابن‌­فارس، احمد بن فارس ­بن زکریا؛ معجم مقائیس اللغه؛ چ1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1404ق.
  7. ابن‌ منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3؛ بیروت: دار صادر، 1414ق.
  8. ابوالفرج اصفهانی، علی ­بن حسین؛ مقاتل الطالبین (فرزندان آل ابوطالب)؛ ترجمه جواد فاضل؛ تهران: کتابفروشی اعلمی، 1339.
  9. برقى، احمد بن محمد بن خالد؛ المحاسن؛ چ2، قم: دارالکتب الإسلامیه، 1371.
  10. بروجردى، سیدمهدى بحرالعلوم؛ مصابیح الأحکام؛ چ1، قم: منشورات میثم التمار، 1427.
  11. جامی، عبدالرحمن؛ نفحات الأُنس؛ تحقیق و تصحیح ویلیام ناسولیس، مولوی غلام عیسی، مولوی عبد الحمید؛ کلکته: مطبعه لیسی، 1858م.
  12. جنکینز، ریچارد؛ هویت اجتماعی؛ ترجمه تورج یاراحمدی؛ چ2، تهران: پردیس دانش، 1394.
  13. جوهرى، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح، تاج ­اللغه و صحاح العربیه؛ چ1، بیروت: دارالعلم للملایین، 1410ق.
  14. حرّ عاملى، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعه؛ بیروت: آل­البیت، 1409ق.
  15. حسینی، غلام احیا؛ شیعه­پژوهی و شیعه­پژوهان انگلیسی­زبان (1950 تا 2006 میلادی)؛ قم: انتشارات شیعه­شناسی، 1387.
  16. حلّى، محمد بن حسن بن یوسف؛ ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد؛ چ1، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1387.
  17. حمیرى، نشوان بن سعید؛ شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم؛ چ1، بیروت: دارالفکر المعاصر، 1420ق.
  18. دهخدا، علی اکبر؛ لغت­نامه دهخدا؛ زیر نظر محمد معین؛ ج39، تهران: دانشگاه تهران، 1377.
  19. ذهبی، محمدحسین؛ التفسیر والمفسرون؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، ]بی­تا[­.
  20. روح‌الامینی، محمود؛ زمینه فرهنگ­شناسی؛ تهران: انتشارات عطار، 1390.
  21. شریعتی، علی؛ بازشناسی هویت ایرانی اسلامی، مشهد: سپیده باوران، 1394.
  22. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم؛ الملل و النحل؛ تحقیق محمد بدران؛ چ3، قم: الشریف الرضی، 1364.
  23. شهیدثانی، زین­الدین بن علی عاملى؛ تمهید القواعد الاصولیه و العربیه لتفریع قواعد الأحکام الشرعیه؛ چ1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1416ق.
  24. ـــــ؛ حاشیه الارشاد؛ تحقیق رضا مختاری؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1414ق.
  25. شولتز، دوان پی و سیدنی الن شولتز؛ نظریه‌های شخصیت؛ ترجمه یحیی سید محمدی؛ چ26، تهران: نشر نی، 1392.
  26. شیبی، کامل مصطفی؛ تشیع و تصوف تا آغاز سدۀ دوازدهم هجری؛ ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو؛ چ5، تهران: امیر کبیر، 1378.
  27. شیخ طوسی، محمد بن حسن؛ الخلاف؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
  28. صاحب ‌بن‌عباد، اسماعیل؛ المحیط فی­اللغه؛ تحقیق محمدحسن آل یاسین؛ بیروت: عالم الکتب، 1414ق.
  29. طباطبائی، سید محمدحسین؛ قرآن در اسلام؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1353.
  30. طبرسی، احمد بن علی؛ الاحتجاج علی أهل اللجاج؛ ترجمه بهراد جعفری؛ چ1، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1381.
  31. عاملى، جمال­الدین؛ معالم­الدین و ملاذالمجتهدین؛ قسم الفقه، چ1، قم: مؤسسه الفقه للطباعه و النشر، 1418ق.
  32. فراهیدى، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ چ2، قم: نشر هجرت، 1410ق.
  33. فرهمند پور، فهیمه؛ «ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻤﺎﻳﺰات ﻓﻘﻬﻲ و ﻋﻤﻠﻲ ﺗﺸﻴﻊ اﻣﺎﻣﻲ در ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻧﺴﺠﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ (در طی سه قرن نخست هجری)»، مجله مطالعات تاریخ اسلام؛ س2، ش4، بهار 1389.
  34. فیومى، احمد بن محمد مقرى؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی؛ چ1، قم: منشورات دارالرضی، 1405ق.
  35. کلینی، محمدبن یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
  36. ـــــ؛ روضه من الکافی؛ ج8، تهران: دار الکتب‌ الاسلامیه‌، 1377ق.
  37. گل­محمدی، احمد؛ جهانی‌شدن، فرهنگ و هویت؛ تهران: نشر نی، 1381.
  38. گیدنز، آنتونی با همکاری کارن بردسال؛ جامعه‌شناسی؛ ترجمه حسن چاوشیان؛ چ9، تهران: نشر نی، 1393.
  39. لالانی، ارزینا؛ نخستین اندیشه‌های شیعی: تعالیم امام محمد باقرA؛ ترجمه فریدون بدره‎ای؛ چ1، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، 1381.
  40. لمبتون، آن کاترین سواین فورد؛ دولت و حکومت در اسلام (سیری در نظریه سیاسی فقهای مسلمان از صدر اسلام تا اواخر قرن سیزدهم)؛ ترجمه و تحقیق محمدمهدی فقیهی؛ چ4، تهران: انتشارات شفیعی، 1389.
  41. لیندولم، چارلز؛ فرهنگ و هویت: تاریخ، نظریه و کاربرد انسانشناسی روان شناختی؛ ترجمه محسن ثلاثی؛ چ1، تهران: نشر ثالث، 1394.
  42. مشکینی، علی؛ مصطلحات الفق؛ قم: انتشارات الهادی، 1377.
  43. معین، محمد؛ فرهنگ فارسی (متوسط)؛ چ12، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1377.
  44. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ دائره­المعارف فقه مقارن؛ چ1، قم: انتشارات مدرسۀ امام علی بن ابی‌طالبA، 1427ق.
  45. نجاشى، ابوالحسن احمد بن على؛ رجال النجاشی (فهرست أسماء مصنفی الشیعه)؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
  46. هالم، هاینس؛ تشیع؛ ترجمه محمد تقی اکبری، قم: نشر ادیان، 1389.
    1. Oxford Advanced Leaners Dictionary of current English; A. S. Hornby; Sixth edition, Oxford university, 2000.
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
دوره 24، شماره 92
مرداد 1398
صفحه 59-81

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار