تفسیر عرفانی از دیدگاه امام خمینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

2 استادیار گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

در این مقاله در مورد تفسیر عرفانی از دیدگاه امام خمینیw در سه ساحت بحث شده است: ساحت اول ماهیت، ساحت دوم مبانی و ساحت سوم شیوه. تفسیر عرفانی شاخه‎ای از تفسیر است که عهده‌دار بیان باطن آیات قرآن و معانی رمزی و اشاری آنها و مبتنی بر ذوق عرفانی و سیر و سلوک است و از طریق کشف و شهود به دست می‎آید. در تفسیر عرفانی، با قبول دلالت ظاهر آیات، وجهه همت مفسر، راهیابی به باطن آیات، اشارات و لطایف آنهاست؛ زیرا قرآن دارای چهار لایه است: «عبارت» که به عوام اختصاص دارد، «اشارت» که در حیطه ادراک خواص قرار دارد، «لطایف» که در حوزه فهم اولیاست و «حقایق» که برای انبیا قابل دستیابی است. در ادامه اشاره‎ای به پیشینه تفسیر عرفانی شده است. در بحث مبانی، محورهای متعددی مطرح شده است که به‎اختصار عبارت‎اند از: مبنای هستی‎شناختی؛ مبنای معرفت کشفی؛ مبنای زبان‎شناختی؛ مبنای برخورداری قرآن از مراتب نزول؛ مبنای برخورداری قرآن از مراتب معنایی متعدد؛ مبنای مراتب فهم قرآن و مبنای طهارت باطن. امام ضمن ارج‎نهادن به ظاهر آیات، به تفسیر عرفانی پرداخته و رسالت مفسران را کشف مقاصد عرفانی قرآن دانسته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The mystical interpretation of Imam Khomeini's perspective

نویسندگان [English]

  • sayyed mahmood yosef sani 1
  • h r 2
1 Associate Professor of Institute for Research in Philosophy.
2 Assistant Professor at "Mystics Department" of the Islamic Research Institute `for Culture and Thought (IICT) and Ph.D Student of Islamic Mystic and Imam Khomeini'sThoght of Research Institute of Imam Khomeini and Islamic Revolation.
چکیده [English]

This article discusses the mystical interpretation of Imam Khomeini's perspective in three areas: Nature, basis and method. The mystical interpretation is a branch of interpretation that it is responsible for expressing the inner of the Qur'anic Verses and their mysterious meanings and based on the mystical taste and the itinerary of spiritual path and obtained through intuition and discovery. In the mystical interpretation, accepting the implications of the appearance of verses, the image of the interpreter's endeavor is to go back to the inner of verses, as well as their hint and subtleties. Because the Quran has four layers: "Phrase" which is for the public, "hint" which is in the domain of understanding the elites, subtleties which is in the domain of understanding friends of God, and "truths" which accessible to the prophets. The following is a reference to the history of mystical interpretation. In the discussion of foundations, several axes have been raised, which are briefly: The ontological foundations; the foundations of intuitive knowledge; the linguistic foundations; the foundations of Quran benefiting by the descending grades; the foundations of Quran benefiting by the numerous semantic level, the foundations of hierarchy of understanding the Quran, the foundation of purity of inner. Imam, while exalting the appearance of verses, attention to the mystical interpretation and He believes that the task of the commentators is to discover the mystical intentions of the Quran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imama Khomeini
  • Mystic Interpretation
  • Interpretation
  • Method
  • Foundations

مراجع

  1. آملی، سیدحیدر؛ جامع الاسرار و منبع الانوار؛ تصحیح و مقدمه هنری کوربن و عثمان یحیی اسماعیل؛ چ2، تهران: انستیتو ایرانشناسی و فرانسه و انتشارات علمی و فرهنگی، 1368.
  2. ـــــ؛ تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم فی تأویل کتاب الله العزیز المحکم؛ 7جلد، چ3، قم، نور على نور، 1422ق.
  3. ابن‎ابى‎جمهور احسائى؛ عوالی اللآلی؛ قم: انتشارات سیدالشهداء، 1405ق.
  4. ‏ابن‎شهرآشوب مازندرانى؛ مناقب آل‏ابی‎طالب؛ 4جلد، قم: مؤسسه انتشارات علامه قم، 1379ق.
  5. ابن‏عجیبه، احمد؛ البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید؛ 5جلد، حسن عباس زکی؛ چ1، قاهره، مکتبه التوفیقیه، 1419ق.
  6. ابن‎عربى، محمد بن على؛ الفتوحات المکیه؛ بیروت: دارصادر، 1405ق.
  7. ابن‎منظور، ابی‎الفضل جمال‎الدین محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ1، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
  8. ابوزید، نصر حامد؛ هکذا تکلم ابن‏عربی؛ بیروت- مغرب: المرکز الثقافی العربی- الدار البیضاء، 2004م.
  9. اردبیلی، محمد بن عبدالغنی؛ تقریرات فلسفه امام خمینی(ره)؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1381 .
  10. امام خمینی؛ آداب الصلوۀ؛ چ12، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1384.
  11. ـــــ؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس؛ چ1، قم: مؤسسه پاسدار اسلام، 1406ق.
  12. ـــــ؛ تفسیر سوره حمد؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار، 1378.
  13. ـــــ؛ چهل حدیث؛ چ4، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1373.
  14. ـــــ؛ سر الصلوه؛ [بی‎جا]، فقیه، ۱۲۸۰ق/ ش۱۳۶۸.
  15. ـــــ؛ شرح حدیث جنود و عقل و جهل؛ چ2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1377.
  16. ـــــ؛ شرح دعاء السحر؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1374.
  17. ـــــ؛ صحیفه امام؛ چ1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378.
  18. ـــــ؛ صحیفه نور؛ تهران: مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1364.
  19. ـــــ؛ مصباح الهدایۀ الی الخلافۀ و الولایۀ؛ مقدمه سیدجلال‎الدین آشتیانی؛ چ5، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1384.
  20. ایازی، سیدمحمدعلی؛ تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی؛ چ1، تهران: مؤسسه چاپ و نشر عروج، 1384.
  21. پل نویا؛ تفسیر قرآنی و زبان عرفانی؛ ترجمه اسماعیل سعادت؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1373.
  22. جمعى از نویسندگان؛ امام خمینى و اندیشه هاى اخلاقى ـ عرفانى (مقالات عرفانى 3)؛ قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1382.
  23. ذهبی، محمدحسین؛ التفسیر و المفسرون؛ قاهره: دارالکتب الحدیثه، ۱۳۹۶ق.
  24. راغب اصفهانی، ابی‌القاسم الحسین بن محمد بن المفضل؛ المفردات فی غریب القرآن؛ چ1، مصر:‌ مطبعه المیمنه، 1324ق.
  25. سلیمان آتش؛ مکتب تفسیر اشاری؛ ترجمه جعفر سبحانی؛ تهران: نشر دانشگاهی، ۱۳۸۱.
  26. سیوطی، جلال‌الدین؛ الإتقان فی علوم القرآن؛ [بی‌جا]، بیروت: المکتبه الثقافیه، 1973م.
  27. شاکر، محمدکاظم؛ روشهاى تأویل قرآن؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامى‏، 1376.
  28. شاهرودى‏، عبدالوهاب؛ ارغنون آسمانى: جستارى در قرآن، عرفان و تفاسیر عرفانى؛ چ1، رشت: کتاب مبین‏، 1383‏.
  29. شیخ حرّ عاملى، محمد بن حسن؛ وسائل ‏الشیعه؛ چ4، بیروت: دار احیاءالتراث الاسلامى، 1391ق.
  30. طبری، سلطان ‎الواعظین محمد؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)؛ ط1، بیروت: دار المعرفه، 1412ق‏.
  31. فعالى، محمدتقى؛ تجربه دینى و مکاشفه عرفانى؛ تهران: موسسه فرهنگى دانش و اندیشه معاصر، 1380.
  32. فناری، محمد بن حمزه؛ مصباح الانس؛ تصحیح و مقدمه محمد خواجوی؛ چ1، تهران: انتشارات مولی، 1416ق.
  33. قاسم‎پور، محسن؛ پژوهشی در جریان‎شناسی تفسیر عرفانی؛ چ1، قم: مؤسسه فرهنگی- هنری ثمین، 1381.
  34. قشیرى، ابوالقاسم عبدالکریم؛ لطائف الإشارات؛ 3جلد، چ3، مصز: الهیئه المصریه العامه للکتاب، 1981م.
  35. قوامی شیرازی، صدرالدین محمد؛ الحکمۀ المتعالیۀ فی الاسفار العقلیۀ؛ چ4، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1368.
  36. قونوی، صدرالدین محمد بن اسحاق؛ اعجاز البیان فی تأویل ام القرآن؛ چ2، قم: انتشارات ارومیه، 1404ق.
  37. کسار، جواد علی؛ فهم القرآن: دراسه علی ضوء المدرسه السلوکیه؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی- مؤسسه چاپ و نشر عروج، 1424ق/ 1382ش.
  38. ـــــ؛ شناخت قرآن: پژوهشی در پرتو مکتب عرفانی؛ ترجمه محمدعلی سلطانی؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی- مؤسسه چاپ و نشر عروج، 1389.
  39. کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1365‏.
  40. گلدتسیهر، ایگناتس؛ گرایش‎های تفسیری در میان مسلمانان؛ ترجمه سیدناصر طباطبائی؛ تهران: ققنوس، 1383.
  41. محمدباقر مجلسى؛ بحارالانوار؛ 110جلد، بیروت: مؤسسه الوفاء، 1404ق.
  42. محمود حمدى زقزوق؛ موسوعه التصوف الاسلامى؛ چ1، قاهره: وزاره الاوقاف المجلس الاعلى للشئون الاسلامیه‏، 1430ق‏.
  43. مستملى بخارى، اسماعیل؛ شرح التعرف لمذهب التصوف؛ 5جلد، چ1، تهران: انتشارات اساطیر، 1363.
  44. مسعودی، سیدعلی‎اصغر م محمد غفوری‌نژاد ؛ «مبانی و کاربست‌های نظریه "روح معنا" در آثار جوادی آملی»، پژوهش‎نامه امامیه؛ دوره 2، ش3، تابستان 1395.
  45. معرفت، محمدهادی؛ التمهید فی علوم القرآن؛ چ1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه، 1415ق.
  46. ـــــ؛ التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب؛ مشهد: جامعه الرضویه، 1377.
  47. مؤدب، سیدرضا؛ روشهاى تفسیر قرآن؛ قم: اشراق‏، 1380.
  48. ـــــ؛ «روش تفسیر عرفانی با تکیه بر آثار امام خمینی»، پژوهش های قرآن و حدیث؛ ش2، بهمن 1386.
  49. مهدوى‎راد، محمدعلى؛ آفاق تفسیر مقالات و مقولاتى در تفسیرپژوهى؛ چ1، تهران: هستى‎نما، 1382.
  50. یزدان‎پناه، سیدیدالله؛ «بررسی اصول و مبانی تأویل عرفانی از منظر روایات»، فصلنامه حکمت عرفانی؛ س2، ش18، بهار و تابستان 1392.
  51. ـــــ؛ «بیان­پذیری مشاهده­های عرفانی»، فصلنامه ذهن؛ س19، ش74، تابستان 1397.
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
دوره 24، شماره 92
مرداد 1398
صفحه 187-211

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار