دین و الهیات جهانی در منظومه فکری اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

الهیات جهانی از کلان‌مسائل فلسفه دین به دنبال اصول و ارزش‌های مشترک الهیاتی است تا بر اساس آن در راستای تحقق گفت‏وگوی میان پیروان ادیان به نیازهای مشترک الهیاتی آنان پاسخ بگوید. طرح این مسئله در جهان غرب، نظریه‌های مختلفی را به همراه داشته است که از جمله آن می‌توان نظریه «کثرت‌گرایی دینی»، نظریه «وحدت متعالی ادیان»، نظریه «شمول‌گرایی افراطی» و.... نام برد؛ اما بر اساس آموزه‌های اسلام می‌توان تبیینی از دین جهان‌شمول و به تبع آن الهیات جهانی ارائه داد که ضمن پذیرش جهان‌شمولی، عقلانیت آن، آسیب‌های نسبیت‌گرایی و کثرت‌گرایی دینی را به دنبال نداشته باشد؛ بنابراین الهیات جهانی در منظومه فکری اسلام، دارای منطق خاصی است که ضمن ابتنا بر مبانی و زیرساخت‌های نظری، دارای معیارها و ملاک‌های خاصی است که تضمین‌کننده وجه الهیاتی و جهان‌شمولی آن خواهد بود. معیارهای الهیات جهانی عبارت‎اند از الهی‌بودن، جهان‌شمولی، جامعیت و جاودانگی و مبانی الهیات جهانی نیز در محورهای هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی، انسان‌شناختی، دین‌شناختی و... قابل طبقه‌بندی هستند. با توجه به معیارهای یادشده و مبانی و زیرساخت‌های آن می‌توان درباره سازوکار و مکانیسم تعامل و گفت‏وگو با پیروان دیگر ادیان نیز داوری نمود؛ ازاین‏رو مقاله حاضر می‌کوشد با روش عقلی و نقلی، ضمن طرح معیارها و مبانی الهیات جهانی به راهکارهای عملی تعامل با پیروان دیگر ادیان، به مثابه برایند این الهیات بپردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Religion and Global Theology in the Intellectual System of Islam

نویسنده [English]

  • ramazan alitabar
.
چکیده [English]

The global theology is one of  the major issues of the philosophy of religion that seeks common theological principles and values,  accordingly, in order to fulfill the dialogue between the followers of the religions, to respond to their common theological needs. In the Western world, this issue has been accompanied by various theories, such as the theory of "religious pluralism", the theory of "transcendent unity of religions", the theory of "extreme inclusiveness" and .... But according to the teachings of Islam, it is possible to offer an explanation of the Universal religion and consequently of the global theology, which, while accepting the universal, its rationality does not lead to the harms of relativism and religious pluralism.
Therefore, the global theology has a special logic in the intellectual system of Islam, while based on the principles and theoretical infrastructures, it has certain criteria and standard that will guarantee its theological and universal aspects. The criteria of global theology are: being divine , universality, comprehensiveness and immortality, and the foundations of global theology can also be classified in the axes of ontology, epistemology, anthropology, theology, and so on. According to the mentioned criteria and its foundations and infrastructures, it is possible to judge the mechanism of interaction and dialogue with the followers of other religions. Therefore, the present article tries to deal with the practical solutions of interaction with the followers of other religions as a result of this theology, by proposing the criteria and principles of global theology in a rational and narrative way.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Global Theology
  • Philosophy of Religion
  • Global Religion
  • Criteria
  • Foundations

مراجع

  1. *     قرآن.

    **   نهج ‏البلاغه.

    1. ابن‏سینا؛ البرهان؛ قاهره: المطبعة الامیریة بالقاهره، 1375.
    2. اسمیت، ویلفرد کنت‌ول؛ «دین‌شناسی تطبیقی: به کجا و چرا؟»، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی؛ دین‌پژوهی: جستارهایی در پدیدارشناسی ادیان؛ چ1، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1390.
    3. پترسون، مایکل و دیگران؛ عقل و اعتقاد دینی؛ ترجمه احمد نراقی و ابراهیم‌ سلطا‌نی؛، تهران: طرح نو، 1379.
    4. بازرگان، مهدی؛ آخرت و خدا، هدف بعثت انبیا؛ چ1، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1377.
    5. تفتازانى، سعدالدین؛ تهذیب المنطق؛ قم: جما‌عه‌ المدرسین‌ فی‌ الحوزه‌ العلمیه‌، موسسه‌ النشر الاسلامی، 1405ق.‌
    6. جمعی از نویسندگان؛ فلسفه اخلاق؛ قم: دفتر نشر معارف، 1385.
    7. جوادى آملى، عبدالله؛ انتظار بشر از دین؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1380.
    8. ـــــ؛ تفسیرانسان به انسان؛ چ1، قم: اسراء، 1384.
    9. ـــــ؛ ده مقاله پیرامون مبدأ و معاد؛ تهران: الزهراء، 1363.
    10. سبحانی، جعفر؛ حسن و قبح عقلی؛ چ2، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1370.
    11. سروش، عبدالکریم؛ ایدئولوژی و دین دنیوی، مدارا و مدیریت؛ چ1، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1376.
    12. شریفی، احمدحسین؛ مبانی علوم انسانی اسلامی؛ تهران: آفتاب توسعه، 1393.
    13. صلیبا، جمیل؛ المعجم الفلسفی؛ بیروت: دارالکتب اللبنانی، 1982م.
    14. طباطبایى، سیدمحمدحسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
    15. عفیفی، ابوالعلاء و دیگران؛ مصطلحات الفلسفه؛ قاهره، مطابع دار الشعب، 1964م.
    16. علامه حلی، حسن بن یوسف؛ کشف المراد؛ چ3، قم: انتشارات شکوری، 1372.
    17. علی‌تبار، رمضان؛ «مبانی دین‌شناختی معرفت دینی»، قبسات؛ ش50، 1387.
    18. ـــــ؛ معرفت دینی؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، 1392.
    19. ـــــ؛ «مبانی دین‌شناختی علوم انسانی اسلامی و برایند روش‌شناختی آن»، قبسات؛ دوره 20، ش76، تابستان 1394.
    20. کریمی، مصطفی؛ قرآن و قلمروشناسی دین؛ چ2، قم: مؤسسه امام خمینی، 1385.
    21. کیانی، داوود؛ «فرهنگ جهانی؛ اسطوره یا واقعیت»، فصلنامه مطالعات ملی؛ س3، ش۱۰، زمستان ۱۳۸۰.
    22. گرامی، غلامحسین؛ انسان در اسلام؛ چ3، قم: نشر معارف، 1384.
    23. لگنهاوزن، محمد؛ اسلام و کثرت‌گرایی دینی؛ ترجمه نرجس جواندل؛ چ2، قم: موسسه فرهنگی طه، 1384.
    24. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش عقاید؛ چ17، تهران: سازمان تبلیغات اسلامى، 1384.
    25. ـــــ؛ آموزش فلسفه؛ ج1، تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر، 1378.
    26. مصباح، علی؛ مبانی علوم انسانی (درس فلسفه علوم انسانی و اجتماعی- نسخه اول)؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1392.
    27. مطهرى، مرتضى؛ اسلام و مقتضیات زمان؛ تهران: انتشارات صدرا، 1370.
    28. ـــــ؛ مقدمه‌اى بر جهان‏بینى اسلامى؛ ج2 (جهان‏بینى توحیدى)، چ6، تهران: صدرا، 1372.
    29. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ قم: صدرا، 1379.
    30. نصری، عبدالله؛ انتظار بشر از دین؛ چ2، تهران: مؤسسه دانش و اندیشه معاصر، 1379.
      1. Hick, John; Problems of Religious Pluralism; New York: St. Martin's, 1985.
      2. Smith. Wilfred Cantwell; the Faith of Other Men; New York: New American Library, 1963.
      3. ـــــ; Questions of Religious Truth; New York. Charles Scribner’s Sons, 1967.
      4. ـــــ; the Meaning and End of Religion; San Francisco. Harper and Row, 1978.
      5. ـــــ; Religious Diversity; Edited by Willard G. Oxtoby. New York. Crossroad, 1982.
      6. ـــــ; Belief and History; Virginia. University Press of Virginia, 1985.
      7. ـــــ; towards a world theology: Faith and the Comparative History of Religion; New York: Orbis books, 1989.
      8. ـــــ; Faith and Belief: the Different Between Them. England; Oneworld Publication, 1998.
      9. VanArragon, Raymond J.; Key Terms in Philosophy of Religion; Continuum International Publishing Group, London, 2010.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار