تحلیل تلاقی اندیشه «تجلّی» و «خلقت» میان متفکّران مسلمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه تهران.

2 دانشجوی دکتری مبانی نظری اسلام دانشگاه تهران.

چکیده

درباره تبیین آفرینش عالَم دو دیدگاه کلّی میان متألّهان وجود دارد. اهل عرفان و گروهی از فلاسفه با طرح نظریه «تجلّی» و بر پایه وحدت شخصی وجود، هستی حقیقی را از آنِ خداوند سبحان دانسته و عالَم امکان را از مظاهر اوصاف کمالیِ مخفی و مندمج در ذات حق تعالی انگاشته‌اند؛ اما بیشتر متکلمان بر این باورند خداوند متعال، جهان را از عدم و لاشیء آفرید و بر تباین و جداییِ خالق و مخلوق تأکید می‌کنند. تمانع میان مبانی متکلمان از یک طرف و فلاسفه و عرفا از طرف دیگر، اعتقاد به هر دو نظریه به عنوان تبیین حقیقی از عالم را ناممکن می‌سازد؛ لیکن نظریه «خلقت» برای ردّ «تنزّل خلقت خدا به صرف ناظمیّت» مطرح شده و ناظر به آن می‌باشد. این جُستار با نوآوری در تحلیل مفهوم «لاشیء»، خوانش جدیدی از دیدگاه متکلمان ارائه می‌دهد که بر اساس آن، نظریه «خلق از عدم» و «تجلّی» نقطه وفاقی در «خلق لا من شیء» به دست می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Intersection of the Ideas of “Manifestation” and “Creation” among Muslim Scholars

نویسندگان [English]

  • seyed mojtaba mirdamadi 1
  • Alireza Norouzi 2
1 Assistant professor of Tehran University, group of Islamic studies.
2 Ph.D student of “the theoretical bases of Islam”, Tehran University.
چکیده [English]

There are two main views on the explanation of the creation of the world among theologians. The mystics and a group of philosophers present the theory of “manifestation” and, based on the personal unity of being, believe God has the real existence and the world of contingency is a manifestation of the attributes of perfection hidden in God’s essence. Yet most Islamic theologians believe God created the world from nothing and nonbeing and stress on the separation and heterogeneousness of the creator and the created. The mutual prevention of the bases of theologians on the one hand, and of the philosophers and mystics on the other hand, makes it impossible to believe in both theories for the real explanation of the world. However, the theory of “creation” is posed to deny the theory of “reduction of God’s creation to mere designer” and concerns that theory. Presenting an innovation in the analysis of the concept of “nothing”, this writing offers a new reading of the theologian’s views; on this base, the theories of “creation from nonbeing” and “manifestation” have an intersection in the point of “creation not from a thing”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Creation
  • Manifestation
  • Contingency
  • Pre-eternal
  • Nothing
  • Nonbeing
  • Eternal Material

مراجع

  1. *      قرآن کریم.

    **   نهج‌البلاغه.

    1. ابن‎بابویه، محمد بن علی قمی؛ التوحید؛ قم: جامعه مدرسین، 1387.
    2. ابن‏ترکه، صائن‏الدّین؛ تمهید القواعد؛ حواشی آقا محمدرضا قمشه‌ای و آقا میرزا محمود قمی؛ تهران: نشر وزارت فرهنگ وآموزش عالی، 1360.
    3. ارزنده‎نیا، محمد؛ اتم و الفبای طبیعت؛ چ2؛ تهران: نشر کتاب‎های سپیده (وابسته به وزارت اطلاعات)، 1371.
    4. استرآبادی، محمدتقی؛ شرح فصوص الحکم؛ تهران: نشر دانشگاه تهران، 1358.
    5. ایجی، عضدالدین بن عبدالرّحمن؛ المواقف فی علم الکلام؛ چ2، نشر عالم الکتب، [بی‌تا].
    6. پاکتچی، احمد؛ «معنای لاشیء در انتقال از فلسفه یونانی به فلسفه اسلامی»، پژوهشنامه علوم انسانی؛ ش49، 1385.
    7. ثقفی، ابراهیم بن محمد؛ الغارات؛ تهران: انتشارات آثار انجمن ملی ایران، 1354.
    8. جرجانی، شریف؛ شرح مواقف؛ منشورات الشّریف الرّضیّ، 1412ق.
    9. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم؛ قم: نشر إسراء، 1385.
    10. خمینى، سیدروح‎اللَّـه؛ تقریرات فلسفه؛ بـه قلـم سـیدعبدالغنى اردبیلـی؛ تهـران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، ١٣٨١.
    11. زمانی، مهدی؛ «صدور خلقت»، پیک نور؛ ش5، زمستان 1386.
    12. سبزواری، ملاهادی؛ شرح منظومه؛ تصحیح و تعلیق حسن حسن‏زاده آملی؛ تهران: نشر ناب، 1369.
    13. سجادی، سیدجعفر؛ فرهنگ معارف اسلام؛ چ3، تهران: نشر دانشگاه تهران، 1383.
    14. سلطانی رنانی، محمد؛ «تحلیل مفهومی و منطقی احادیث "لا مِن شَیءٍ" در باب خلقت الهی»، مطالعات قرآن و حدیث؛ ش2، 1397.
    15. سهروردی، یحیی بن حبش؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ چ2، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375.
    16. شهرستانی، عبدالکریم؛ ملل و نحل؛ چ2، نشر مکتبة الأنجلو المصریّه، [بی‌تا].
    17. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ اسرار الآیات؛ تهران: نشر انجمن حکمت و فلسفه، ١٣٦٠.
    18. ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة العقلیه؛ قم: دارالإحیاء التراث العربی، 1981م.
    19. طبرسی، احمدبن علی؛ الاحتجاج؛ مشهد: نشر المرتضی، 1362.
    20. طریحی، فخرالدّین؛ مجمع البحرین؛ تحقیق سیداحمدحسینی؛ چ4، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1386.
    21. عبودیت، عبدالرسول؛ خطوط کلی حکمت متعالیه؛ تهران: انتشارات سمت، 1393.
    22. غزالی، محمد؛ تهافت الفلاسفه؛ بیروت: دار المشرق، 1961م.
    23. فارابی، محمد بن محمد؛ «الجمع بین رأیی الحکیمین»، مجموعه فلسفه ابونصر فارابی؛ قاهره: الزهرا، 1907م.
    24. فاریاب، محمدحسین؛ «تحلیلی بر مسوله حدوث و قدم زمانی عالم در تاریخ کلام اسلامی»، پژوهش‌های اعتقادی و کلامی؛ ش10، 1392.
    25. قدردان قراملکی، محمدحسن؛ «تأملی در ازلیت فعل الهی»، قبسات؛ ش86، 1396.
    26. ــــــ؛ «تأملی در نظریه آفرینش از عدم»، قبسات؛ ش71، 1393.
    27. قزوینی، شیخ مجتبی؛ بیان الفرقان فی توحید القرآن؛ قم: نشر دلیل ما، 1389.
    28. قمی، عباس؛ کلیّات مفاتیح الجنان؛ تهران: نشر اسوه، 1319.
    29. کاپلستون، فردریک؛ تاریخ فلسفه کاپلستون؛ ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوی؛ ج1، چ هفتم، تهران: انتشارات سروش، 1392.
    30. کفعمی؛ المصباح؛ قم: انتشارات رضی، ١٤٠٥ق.
    31. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر الأخبار الأئمه الأطهار؛ دا الإحیاء التراث العربی، 1403ق.
    32. مشرفی، نگین؛ «بررسی تاریخی ـ تحلیلی نظریه تجلی در عرفان اسلامی»، فصلنامه علوم اسلامی؛ ش16، 1388.
    33. مطهری، مرتضی؛ شرح منظومه سبزواری؛ ج2، چ1، تهران: نشر حکمت، 1361.
    34. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ چ6، قم: نشر صدرا،1380.
    35. یزدان‎پناه، یدالله؛ اصول و مبانی عرفان نظری؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی Š، 1388.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار