بنیادهای هستی‌شناختی فرهنگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه جامعه‌شناسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

چکیده

«فرهنگ» در تلقی غالب علوم اجتماعی،‌ عام‌ترین و گسترده‌ترین مفهومی است که همه فراورده‌های غیر مادی و معنایی (و در برخی تعاریف حتی فراورده‌های مادی) را که بشر در طول حیات اجتماعی تاریخی پرفراز و فرود خود بدان دست یافته، پوشش می‌دهد. از جمله موضوعات مطرح در فلسفه فرهنگ و نیز در جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی فرهنگ، سؤال از خاستگاه، منشأ، علل ایجادی و اعدادی و در یک کلام، مبانی هستی‌شناختی فرهنگ است. این نوشتار در صدد است با غور و تأمل در ارا و اندیشه‌های عرضه‎شده با رویکردهای مختلف به این سؤال در حد امکان پاسخ گوید؛ از این رو سؤال اصلی آن چیستی مصادر، منابع، مناشی، خاستگاه‌ها و زمینه‌های معرفتی و غیر معرفتی فرهنگ به مثابه یک کل (و بالتبع عناصر و مؤلفه‌های ان) است. روش آن در مقام گردآوری داده‌ها، اسنادی و در مقام تفسیر یافته‌ها، تحلیلی، تبیینی و استنباطی است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می‌دهد فرهنگ یا منظومه فرهنگی بشر، درکل تحت تأثیر مجموعه درهم پیچیده‌ای از استعدادها و ظرفیت‌های فطری، ارتباطات چندگانه انسانی، عوامل محیطی (اعم از طبیعی و اجتماعی)، عوامل ماورایی (دین و تعالیم وحیانی) و تجربه‌های تاریخی متراکم تکون یافته و از طریق فرایند جامعه‌پذیری در امتداد نسل‌های متمادی استمرار یافته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Ontological Bases of Culture

نویسنده [English]

  • Seyyed Hossein Sharafoddin
Associate Professor of the Department of Sociology, Imam Khomeini Educational and Research Institute.
چکیده [English]

“Culture”, as generally regarded in social sciences, is the most general and vast concept to include all non-material and semantic products (and even material products, according to some definitions) achieved by human being during his difficult historical social life. One of the subjects posed in the philosophy of culture, and culture anthropology and sociology is the question of the beginning, the origin, creation causes and preparing causes, and simply the ontological bases of culture. Reflecting on the views - with different approaches - presented in this article, I will try to answer this question as much as possible. Therefore, the main question is as follows: what are the sources, origins, beginning, and cognitive and non-cognitive backgrounds for culture as a whole (and therefore its elements and parameters). The method used in this article to collect data is documentary and to interpret the data is analytic, explanatory and deductive. The conclusion of this research is that human’s culture or cultural system is generally formed under the influence of a complicated collection of natural potentialities and talents, human multilateral relations, environmental factors (including natural and social factors), metaphysical factors (religious and revelational teachings) and dense historical experiences; and it has been continuous along with generations through the process of the formation of societies.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Culture
  • Religion
  • Human
  • Relationship
  • Society
  • Nature

مراجع

  1. آشوری، داریوش؛ تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ؛ تهران: مرکز اسناد فرهنگی ‌اسیا، 1357.
  2. ابن‌خلدون، عبدالرحمن؛ مقدمه؛ ترجمه محمد پروین گنابادی؛ چ8، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.
  3. امان‌اللهی بهاروند، سکندر؛ تأثیر فرهنگ بر انسان و طبیعت؛ تهران: افرند، 1393.
  4. برگر، ‌پتر ل و توماس لوکمان؛ ساخت اجتماعی واقعیت؛ ترجمه فریبرز مجیدی؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.
  5. برن، اگ و نیم کوف؛ زمینه جامعه‌شناسی؛ ترجمه امیرحسین اریان‌پور؛ چ13، تهران: مؤسسه انتشارات نگاه، 1380.
  6. بشیریه، حسین؛ نظریه‌های فرهنگ در قرن بیستم؛ تهران: مؤسسه فرهنگی آینده‌پویان، 1379.
  7. پارسانیا، حمید؛ جهان‌های اجتماعی؛ قم: کتاب ‌فردا، 1391.
  8. ـــــ؛ نظریه‌ و فرهنگ در بومی‌سازی ‌جامعه‌شناسی (مجموعه مقالات)؛ قم: مؤسسه‌ آموزشی‌ و پژوهشی امام خمینی(‌ره)، 1392، ص41-62.
  9. پهلوان، چنگیز؛ فرهنگ‌شناسی؛ تهران: نشر قطره، 1382.
  10. ـــــ؛‌ فرهنگ‌ و تمدن؛ تهران: نشر نی، 1388.
  11. تامپسون، جان ب‌؛ ایدئولوژی ‌و فرهنگ مدرن؛ مسعود اوحدی؛ تهران: مؤسسه فرهنگی‌اینده‌پویان، 1378.
  12. جعفری، محمدتقی؛ فرهنگ پیرو و فرهنگ پیشرو؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1373.
  13. جوادی املی، عبدالله؛ ‌فطرت در قرآن، چ3، قم: نشر اسراء، ۱۳۸۴.
  14. ـــــ؛ نسبت دین و دنیا: بررسی و نقد نظریه سکولاریسم؛ تحقیق و تنظیم علیرضا روغنی موفق؛ قم: نشر اسراء، 1383.
  15. چلبی، مسعود؛ جامعه‌شناسی نظم؛ چ4، تهران: نشر نی، 1386.
  16. دروئو، ماکس؛ جغرافیای انسانی (دوره دوجلدی)؛ ترجمه سیروس سهامی؛ تهران: رایزن، 1371.
  17. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه؛ فلسفه تعلیم و تربیت؛ چ2، تهران: انتشارات سمت، 1374.
  18. ـــــ؛ مبانی جامعه‌شناسی؛ تهران: انتشارات سمت، 1373.
  19. دیرکس، هانس؛ انسان‌شناسی فلسفی؛ ترجمه محمدرضا بهشتی؛ تهران: نشر هرمس، 1380.
  20. ذوعلم، علی؛ فرهنگ ناب اسلامی؛ قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1397.
  21. رابرتسون، یان؛ درآمدی بر جامعه؛ ترجمه حسین بهروان؛ چ3، مشهد: استان قدس رضوی (به‏نشر)، 1377.
  22. روح‏الامینی، محمود؛ زمینه فرهنگ‌شناسی، تالیفی در انسان‌شناسی فرهنگی و مردم‌شناسی؛ تهران: انتشارات عطار، 1368.
  23. روشه، گی؛ تغییرات اجتماعی؛ ترجمه منصور وثوقی؛ تهران: نشر نی، 1381.
  24. ـــــ؛ کنش اجتماعی؛ ترجمۀ هما زنجانی‌زاده؛ چ2، مشهد: دانشگاه فردوسی، ۱۳۷۰.
  25. ریتزر، جورج؛ نظریه‌های معاصر در جامعه‌شناسی؛ ترجمه محسن ثلاثی؛ تهران: انتشارات علمی، 1381.
  26. سروش، عبدالکریم؛ تفرج صنع؛ تهران: سروش، 1366.
  27. سوروکین، پ الف؛ نظریه‌های جامعه‌شناسی و فلسفه‌های نوین تاریخ؛ ترجمه اسدالله (امیر) نوروزی؛ رشت: انتشارات حق‌شناس، ۱۳۷۷.
  28. سعیدی مدنی، محسن؛ شکل‌گیری و توسعه نظریه‌های کلاسیک در انسان‌شناسی؛ یزد: دانشگاه یزد، 1386.
  29. شجاعی زند، علیرضا؛ عرفی‏شدن در تجربه مسیحی و اسلامی؛ تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران، 1381.
  30. صداقت‌زاده، میثم؛ تبیین چارچوب مفهومی نظریه فرهنگ از منظر حکمت متعالیه؛ قم: دانشگاه باقرالعلوم †، رساله دکتری رشته فرهنگ و ارتباطات، 1394.
  31. طباطبایی، محمدحسین؛ تفسیر المیزان؛ ترجمه ‌سیدمحمدباقر موسوی ‌همدانی؛ ‌‌‌قم‌‌: دفتر انتشارات ‌اسلامی ‌وابسته‌ به ‌جامعه ‌مدرسین حوزه علمیه قم، 1363.
  32. فرانسوا دورتیه، ژان؛ انسان‌شناسی؛ ترجمه جلال‌الدین رفیع‌فر؛ تهران: انتشارات خجسته، 1389.
  33. کلاین برگ، اتو؛ روان‌شناسی اجتماعی؛ ترجمه علی‌محمد کاردان؛ چ9، تهران: نشر اندیشه، 1368.
  34. کینگ، ساموئل؛ جامعه‌شناسی؛ ترجمه مشفق همدانی؛ چ6، تهران: کتاب‌های سیمرغ، 1355.
  35. گیدنز، انتونی؛ جامعه‌شناسی؛ منوچهر صبوری؛ تهران: نشر نی، 1374.
  36. لبخندق، محسن؛ تبیین‎ فرایند ‎تکوین ‎و تحول ‎فرهنگ با تأکید بر حکمت صدرایی؛ قم: دانشگاه باقرالعلوم †، رساله دکتری رشته فرهنگ و ارتباطات، 1395.
  37. لنسکی، گرهارد و جین لنسکی؛ سیر جوامع‌ بشری؛ ترجمه ناصر موفقیان؛ تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1369.
  38. لوکاس، هنری؛ تاریخ تمدن، از نوزایی تا سده ما؛ ترجمه عبدالحسین اذرنگ؛ تهران: مؤسسه کیهان، 1368.
  39. مالینوفسکی، برونیسلاو؛ نظریه‌ای علمی درباره فرهنگ؛ ترجمه عبدالحمید زرین‌قلم؛ تهران: انتشارات گام نو، 1379.
  40. مصباح یزدی، محمدتقی؛ جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن؛ تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1368.
  41. ـــــ؛ رابطه علم و دین؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1392.
  42. مصلح، علی‌اصغر؛ فلسفه فرهنگ؛ تهران: انتشارات علمی، ۱۳۹۳.
  43. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج2، چ9، تهران: صدرا، 1379.
  44. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج3، چ8، تهران: صدرا، 1380، الف.
  45. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج6، چ8، تهران: صدرا، 1380، ب.
  46. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج13، چ6، تهران: صدرا، 1380، ج.
  47. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج15، چ7، قم: صدرا، ۱۳۹۰، الف.
  48. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج25، چ5، قم: صدرا، 1390، ب.
  49. منتسکیو، دو سکوندا، شارل لویی؛ روح القوانین؛ علی‌اکبر مهتدی؛ چ8، تهران: امیرکبیر، 1362.
  50. نائینی، علی‌محمد؛ درآمدی ‌بر مدیریت ‌فرهنگی؛ تهران: ساقی، 1389.
  51. ویلیامز، ریموند؛ «به‌ سوی ‌جامعه‌شناسی‌ فرهنگ»،‌ ترجمه ‌سیدعلی ‌مرتضویان؛ فصلنامه ‌ارغنون؛ ش18، پاییز 1380، ص251-274.
  52. Dixon, R. B.; The Building of Cultures; New York: Dodd, S. C., 1928.
  53. White, L. A.; The Science of Culture: A study of Man and Civilization; New York: Percheron press, 1949.
  54. http//:www.rashad.ir.
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
دوره 26، شماره 101 - شماره پیاپی 101
فصلنامه علمی در حوزه فلسفه دین و کلام جدید‏ سال بیست‌وششم/ پاییز 1400
آبان 1400
صفحه 107-136

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار