بازنگری اخلاق خانواده، پیش‌شرط حمایت دین از نهاد خانواده در رویارویی با مدرنیسم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه اخلاق اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

چکیده

در شرایطی که نهاد خانواده با هجوم مدرنیسم به سوی دگرگونی نگرش‌ها، ارزش‌ها، روابط و نقش‌ها پیش می‌رود و کارکردهای طبیعی خود را یکی پس از دیگری از دست می‌دهد، دین در صورتی می‌تواند با اخلاق این نهاد را به مثابه یکی از مقاصد خود حمایت کند که در دانش معطوف به اخلاق خانواده بازنگری شود. اخلاق خانواده در سنت جاری جامعه ما هنوز با روش‌های کم‌کارامد وعظی، توصیفی و دستوری و با تکیه بر ذخایر موروثی تدوین و ارائه می‌شود. این در حالی است که پیشرفت‌های صنعتی، تحول ارتباطات و گسترش اطلاعات شرایط ویژه‌ای را پدید آورده که در سنت اخلاقی ما وظیفه کنشگر در آنها تعیین نشده، پرسش‌هایی را مطرح کرده است که جواب از پیش‌ساخته‌ای ندارند و مسائل تازه‌ای را ایجاد کرده‏اند که جز با روش حل مسئله نمی‌توان با حفظ اخلاق از آنها عبور کرد. بر این اساس دین در صورتی برای رویارویی با مدرنیسم کارامد خواهد بود که اخلاق خانواده در روش و محتوا دگرگون شود و این مهم با تبیین دقیق ابعاد این رشته مطالعاتی دست‌یافتنی است. این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی به تبیین مهم‌ترین ابعاد اخلاق خانواده با وجه دانشی پرداخته و درنتیجه تصویری نسبتا دقیق از آن به دست داده است و درنهایت به این نتیجه دست یافته که بازتولید «اخلاق اسلامی» در پارادیم اسلامی موجب حضور دین در میدان رویارویی با مدرنیسم در حوزه خانواده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Revision of Family’s Morality, the Precondition of Religion’s Support of the Institution of Family in Confronting Modernism

نویسنده [English]

  • Muhammed Reza Jabbaran
Assistant Professor of the Department of Islamic Ethics, Research Institute for Islamic Culture and Thought.
چکیده [English]

While the institution of family encountered the modernism onrush, which lead to the change of its ideas, values, relations and roles, and is losing its natural functions one after the other, religion can only support this institution by morality - as one of its destinations - if it revises its family morality principles.
We are still presenting family morality in the present tradition of our society using less-efficient methods such as preaching, describing and commanding relying on the inherited data. At the same time, industrial developments, evolution of communications and spread of information have created a special condition, in which the role of the actor is not defined in our moral tradition, has raised some questions with no predefined answers, and has created new issues which cannot be morally overcome except through problem-solving. Therefore, religion can be efficient in confronting modernism only if family’s morality changes its method and content. This can be done by accurately explaining the aspects of this field of study. Using an analytic-descriptive method, this article explains the most important aspects of family’s morality in terms of knowledge, and thus gives a relatively exact picture of it and concludes that the reproduction of “Islamic morality” with an Islamic paradigm results in the presence of religion in family’s confrontation with modernism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religion
  • Modernism
  • Family’s Morality

مراجع

  1. اسمارت، نینیان؛ «حقیقت دین ابعاد چندگانه معنا»، ترجمه عبدالرسول کشفی؛ در: جمعی از نویسندگان و مترجمان؛ معنای زندگی؛ چ2، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹.
  2. ا شینر، راجر؛ «حقوق و اخلاق»،‌ ترجمه عبدالحکیم سلیمى؛ معرفت؛ ش82، ۱۳۸۳.
  3. اعزازی، شهلا؛ جامعه‌شناسی خانواده با تأکید بر نقش ساختار و کارکرد خانواده در دوران معاصر؛ چ3، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، ۱۳۸۲.
  4. بختیاری، امنه، فاطمه بدوی، مریم‌السادات هاشمی فشارکی و بهاره نصیری؛ «تحلیل محتوای موضوعی مقالات علمی پژوهشی حوزۀ زن و خانواده»، پژوهشنامۀ زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س5، ش2، (پیاپی ۱۰)، پاییز و زمستان 1393، ص۱-۲۲.
  5. برقی ، احمد بن محمد بن خالد؛ المحاسن؛ تصحیح سید‌جلال‌الدین حسینی؛ طهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۳۰.
  6. برناردز، ‌جان؛ درآمدی به مطالعات خانواده؛ ترجمه حسین قاضیان؛ چ1، تهران: نشر نی، ۱۳۸۴.
  7. بهرامی، محسن و اﺣد فرامرز قراملکی؛ «تحلیل مفهومی تعارﺿات اخلاقی»، مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی؛ دوره پنجم، ش٢، فروردین ۹۱، ص۳۲-۴۴.
  8. پارسا، محمد؛ بنیادهای روان‌شناسی (روان‌شناسی عمومی)؛ چ2، تهران: انتشارات سخن،‌ ۱۳۸۲.
  9. پورجوادی، رضا؛ «مدخل تدبیر منزل»، دانشنامه جهان اسلام؛ ج۶، ۱۳۸۰.
  10. پویا، اعظم؛ معنای زندگی؛ چ1، قم: نشر ادیان، ۱۳۸۶.
  11. پویمان، لویی؛ درآمدی بر فلسفه اخلاق؛ ترجمه شهرام ارشدنژاد؛ چ1، تهران: انتشارات گیل، ۱۳۷۸.
  12. تافلر، الوین؛ شوک آینده؛ ترجمه حشمت‌الله کامرانی؛ چ2، تهران: نشر سیمرغ، ۱۳۷۴.
  13. ترخان، قاسم؛ «انکار علم دینی در محک نقد»، قبسات؛ دوره 20، ش۷۵، ۱۳۹۴، ص۹۷-۱۲۶.
  14. تهرانی، مجتبی؛ اخلاق الاهی؛ تدوین و تحریر محمدرضا جباران؛ چ2، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۵.
  15. جمعی از نویسندگان؛‌ اخلاق کاربردی؛‌ چ1، قم: بوستان کتاب، ۱۳۸۶.
  16. حائری، مرتضی؛ خمس؛ تجقیق محمد حسین امراللهی؛ چ1، قم:‌ انتشارات جامعه مدرسین،‌ ۱۴۱۸ق.
  17. حسینی، هادی؛ «تفاوت‌های بیولوژیک زن و مرد- بدن، روان و هوش»، کتاب نقد؛ ش۱۷، ۱۳۷۹، ص۲۲۰- ۲۵۹.
  18. حکمت‌نیا، محمود و همکاران،؛ فلسفه حقوق خانواده؛ چ2، تهران: نشر روابط عمومی شورای فرهنگی- اجتماعی زنان، ۱۳۸۸.
  19. حکمت‌نیا، محمود؛ حقوق و مسئولیت‌های فردی و اجتماعی زن؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۰، الف.
  20. ـــــ؛ ‌حقوق زن و خانواده؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،‌ ۱۳۹۰، ب.
  21. خراسانی؛ کفایة الاصول؛ تحقیق مؤسسة آل‌البیت ‰ لاحیاء التراث؛ چ1، قم: مؤسسة آل‌البیت ‰ لاحیاء التراث، ۱۴۰۹ق.
  22. دانش‌پژوه، مصطفی؛ مقدمه علم حقوق؛ چ1، تهران و قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان مطالعه و تدوین کتب علو انسانی دانشگاه‌ها، ۱۳۸۹.
  23. دیویس، برایان؛ درآمدی به فلسفه دین؛ ترجمه ملیحه صابری؛ چ1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۸۷.
  24. ذوعلم، علی؛ «تأملی در مفهوم "چالش" واژه "چالش" در ادبیات اجتماعی- فرهنگی ایران»، زمانه؛ س4، ش36، شهریور ۱۳۸۴، ص۳۴-۳۷.
  25. ربانی گلپایگانی، علی؛ «رابطه کلام با علوم دیگر»، کیهان اندیشه؛ ش۴۹،‌ ۱۳۷۲.
  26. رشاد، علی‌اکبر؛ «علامه مطهری، پی‌گذار کلام جدید شیعی»، فصلنامه علمی ـ تخصصی؛ س1، ش2، تابستان ۱۳۹۱، ص۲۵-۴۵.
  27. ـــــ؛ «معیار علم دینی»، ذهن؛ ش۳۳، ۱۳۷۸، ص۵-۱۲.
  28. روحانی، محمد صادق؛ المسائل المستحدثه؛ چ4، قم: مؤسسۀ دار الکتاب، ۱۴۱۴ق.
  29. ساروخانی، باقر؛ مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی خانواده؛ چ11، تهران: سروش، ۱۳۸۸.
  30. سیلویا، آن هیولت و ‌کورنل وست؛ جنگ علیه والدین؛ ترجمه و تلخیص معصومه محمدی؛ چ1، قم: دفتر نشر معارف، ۱۳۸۸.
  31. شریفی، ‌احمدحسین؛ «چیستی اخلاق کاربردی»، معرفت اخلاقی؛ س2، ش3، تابستان ۱۳۹۰، ص۸۳-۹۶.
  32. شمالی، محمدعلی؛ «علم اخلاق و فلسفه اخلاق؛ تأملی درباره حوزه‌های مختلف مطالعات اخلاقی»، معرفت اخلاقی؛ س1، ش3، تابستان ۱۳۸۹، ص۷-۲۶.
  33. شهید ثانی؛ مسالک الافهام؛ تحقیق و نشر مؤسسة المعارف الاسلامیه؛ چ1، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۳ق.
  34. شیخی،‌ محمدتقی؛ جامعه‏شناسی زنان و خانواده؛ چ2، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۸۷.
  35. صادقی فسایی، سهیلا و ایمان عرفان‏منش؛ «تحلیل جامعه شناختی تأثیرات مدرن شدن بر خانواده ایرانی و ضرورت تدوین الگوی ایرانی اسلامی»، زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان)؛ دوره ۵، ش۱، بهار ۱۳۹۲، ص۶۱-۸۲.
  36. صدرالدین شیرازی، محمد؛ الحکمة المتعالیه؛ ج۲، ط3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
  37. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسة الاعلمی، ۱۴۱۷ق/ ۱۹۹۷م.
  38. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی؛ ط1، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ق/ ۱۹۹۲م.
  39. عسﮕری یزدی، علی؛ «ﭼیستی فلسفه دین»، فﺼلنامﮥ علمی- پژوهش‌های فلسفی کلامی دانشﮕاه قم؛ س12، ش4، ص۱۳۵-۱۴۶.
  40. علامه حلی؛ کتاب الالفین؛ الکویت: مکتبة الالفین، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
  41. علی‌تبار فیروزجایی، رمضان؛ «روش‌شناسی عوم انسانی اسلامی»، ذهن؛ ش۶۸، زمستان 1395، ص۱۴۷-۱۷۶.
  42. علیزمانی، امیرعباس؛ معنای معنای زندگی؛ پژوهشنامه فلسفه دین؛ ش۹، دوره ۵، ش۱، بهار 13۸۶.
  43. عمید، حسن؛ فرهنگ فارس؛ چ17، تهران: امیرکبیر، ۱۳۵۸.
  44. عنایت، حمید؛ مقدمه ترجمه سیاست ارسطو؛ چ1، تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۱.
  45. فرامرز قراملکی، احد؛ «خاستگاه اخلاق پژوهش»، آیینه میراث؛ دوره جدید، ش27، زمستان ۱۳۸۳، ص۷-۱۷.
  46. فرانکنا، ویلیام کی؛ فلسفه اخلاق؛ ترجمه هادی صادقی؛ چ1، قم: مؤسسه فرهنگی طه، ۱۳۷۶.
  47. فنایی، ابوالقاسم؛ درآمدی بر فلسفه دین؛ چ1، قم: انتشارات اشراق، ۱۳۷۵.
  48. کاتوزیان، ناصر؛ فلسفه حقوق؛ چ1، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۷۷.
  49. کاستلز، مانوئل؛ عصر اطلاعات؛ ترجمه احد علی‌قلیان و همکاران؛ چ1، تهران: طرح نو، ۱۳۸۰.
  50. کرکی؛ جامع المقاصد؛ تحقیق و نشر مؤسسة آل‌البیت ƒ لاحیاء التراث؛ چ1، قم: مؤسسة آل‌البیت ƒ لاحیاء التراث ، ۱۴۰۸ق.
  51. کلاینبرگ، اتو؛ روان‌شناسی اجتماعی؛ ترجمه علی‌محمد کاردان؛ تهران: انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۸۶.
  52. گنجی، حمزه؛ روان‌شناسی عمومی؛ چ13، تهران: مؤسسه انتشارات بعثت، ۱۳۷۹.
  53. گیدنز، انتونی؛ جامعه‌شناسی؛ ترجمه منوچهر صبوری؛ چ24، تهران: نشر نی، ۱۳۸۹.
  54. مصباح یزدى، محمدتقى؛ فلسفه اخلاق؛ تحقیق و نگارش احمدحسین شریفی؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، ۱۳۹۱.
  55. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ چ4، تهران:‌ انتشارات صدرا، ۱۳۷۴.
  56. مظفر، محمدرضا؛ اصول الفقه؛ چ6، قم: جامعه مدرسین، ۱۳۸۸.
  57. مکارم شیرازی، ناصر؛ اخلاق در قرآن؛ چ5، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب †، ۱۳۸۹.
  58. نراقی، ‌محمد مهدی؛ جامع السعادات؛ تعلیق سیدمحمد کلانتر؛ ط3، نجف: منشورات جامعة النجف الدینیه، ۱۳۸۳.
  59. واربرتن، نایجل؛‌ اندیشیدن فرهنگ کوچک سنجشگرانه اندیشی؛ ترجمه محمدمهدی خسروانی؛ چ1، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۸۸.
  60. ویتن، وین؛ روان‌شناسی عمومی؛ ترجمه و تلخیص یحیی سیدمحمدی؛ چ10، تهران: نشر روان، ۱۳۸۹.
  61. یزدانی، عباسعلی و سیمین دوستی؛ «اشکال نوپدید خانواده در ایران و ﭼاﻟﺶهای آن»، پژوهشنامه مددکاری اجتماعی؛ س2، ش۶، زمستان ۱۳۹۴، ص۷۵-۱۰۰.
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
دوره 26، شماره 101 - شماره پیاپی 101
فصلنامه علمی در حوزه فلسفه دین و کلام جدید‏ سال بیست‌وششم/ پاییز 1400
آبان 1400
صفحه 171-198

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار