نقد دیدگاه ابوزید درباره حدوث کلام الهی و تلازم آن با ‏تاریخ‌مندی قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن وحدیث دانشگاه مازندران

چکیده

ابوزید به عنوان یکی از نظریه‎پردازان نومعتزله، در مواردی آموزه‏های قرآن را ‏تاریخ‏مند دانسته و در راستای اثبات نظریه خود، ادلّه‌ مختلفی اقامه کرده است؛ از جمله اینکه کلام الهی را حادث و مخلوق در نظر گرفته و نتیجه آن را تاریخیت قرآن می‏داند. او تلاش می‌کند از طریق فعل‏دانستن صفت تکلّم، آن را به مسئله حدوث قرآن ارتباط داده، از رهگذر آن به تاریخی‏بودن قرآن استناد کند. در این راستا وی منکر وجود پیشین قرآن در لوح محفوظ شده و مراد از وجود قرآن در لوح محفوظ را معنای مجازی آن انگاشته است. به اعتقاد او لوح محفوظ همان قلوب مؤمنان است. این مقاله که به روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی نگاشته شده است، بر آن بوده با مداقّه در اصل بحث حدوث و قدم قرآن، اولاً درکی درست از آن ارائه نماید و سپس با اقامه دلایل و شواهدی از آرای فلاسفه و دانشمندان و صراحت‏های قرآن، در قالب پاسخ‏های حلّی و نقضی ثابت کند که ارتباطی بین حدوث و تاریخیت قرآن برقرار نیست. نتیجه آنکه بحث حدوث کلام الهی تأثیری بر ‏تاریخ‏مندی قرآن به آن معنایی که مراد ابوزید است، ندارد و ادله و شواهد جناب ابوزید بر این مسئله همگی مخدوش است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critique of Abu Zayd's view on the originatedness (huduth) of the Divine word and its correlative to the historicity of the Qur'an

نویسندگان [English]

  • Mohammad Arab Salehi 1
  • roghayeh shojaei 2
1 Associate Professor at "The logic of understanding religion Department" of the Research Institute for Islamic Culture and Thought (IICT).
2 the quran and theologe of the faculty of theology of mazandaran university
چکیده [English]

Nasr Hamid Abu Zayd, as one of the neo-Mu'tazilite theorists, has sometimes considered the teachings of the Qur'an to be historical and has given various reasons in order to prove his theory. Among other things, he considers the Divine word as an origination and a creature and considers its result as the history of the Qur'an. He tries to relate it to the issue of the originatedness (huduth) of the Qur'an through the verb to consider the adjective of speech and through it to cite the historical nature of the Qur'an. In this regard, he denies the previous existence of the Qur'an in the well-guarded tablet and the meaning of the existence of the Qur'an in the well-guarded tablet has taken its allegorical meaning. According to him, the well-guarded tablet is the hearts of the believers. This article has been written in a descriptive-analytical and critical method and seeks to explain the essence of the discussion of the originatedness (huduth) and eternity (qidam) of the Qur'an: first, to provide a correct understanding of it, and then by presenting evidence from the viewpoint of philosophers and scientists, and the explicitness of the Qur'an. Then prove in the form of positive and contradictory answers that there is no connection between the originatedness (huduth) and the historicity of the Qur'an. The conclusion is that the discussion of the originatedness (huduth)  of the Divine word has no effect on the historicity of the Qur'an in the sense that it refers to Abu Zayd, and the arguments and evidences of Abu Zayd on this issue are completely distorted.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abu Zaid
  • Originatedness (Huduth) and Eternity (Qidam)
  • Divine Word
  • Historicity
  • Well-Guarded Tablet

مراجع

  1. ابن ‏ابى ‏حاتم، عبدالرحمن بن محمد؛ تفسیر القرآن العظیم؛ ط3، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز، 1419ق.
  2. ابن بابویه، محمد بن على؛ اعتقادات الإمامیة؛ چ2، قم: کنگره شیخ مفید، 1414ق.
  3. ابن‏ بابویه، محمد بن على؛ علل الشرائع؛ چ1، قم: کتاب فروشى داورى، 1385.
  4. ابن ‎شهر‏آشوب مازندرانى، محمد بن على؛ مناقب آل ابی‎طالب ‰؛ چ1، قم: علامه، 1379ق.
  5. ابن‏ عاشور، محمدطاهر؛ تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن‏عاشور؛ ط1، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1420ق.
  6. ابوزید، نصر حامد؛ معنای متن: پژهشی در علوم قرآن؛ ترجمه مرتضی کریمی‏نیا؛ تهران: طرحی نو، 1380.
  7. ـــــ؛ النص و السلطة و الحقیقه؛ بیروت: المرکز الثقافی العربی، 1995م.
  8. ـــــ؛ «‏تاریخ‏مندی مفهومی پوشیده و مبهم»، ترجمه و تحقیق محمد کرمی؛ فصلنامه نقد و نظر؛ ش12، 1388.
  9. ـــــ؛ نقد الخطاب الدینی؛ قاهره: سینا للنشر، 1992م.
  10. تفتازانی، سعدالدین؛ شرح المقاصد؛.. شریف رضی، 1409ق
  11. ثعلبى، احمد بن محمد؛ الکشف و البیان؛ ط1، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
  12. جرجانی، میرسید شریف؛ شرح المواقف؛ قم: منشورات الشریف الرضی، 1370ق.
  13. جوادی آملی، عبدالله؛ قرآن در قرآن؛ چ10، قم: انتشارات اسرا، 1390.
  14. حاجی اسماعیلی، محمدرضا؛ «بررسی رویکرد اشاعره ومعتزله در چیستی کلام الهی»، مجله الهیات تطبیقی؛ ش2، بهار و تابستان 1389.
  15. خوش‏منش، ابوالفضل؛ «قرآن در وصیت‏نامه امام خمینی»، فصلنامه صحیفه مبین؛ ش4، 1387.
  16. خمینی، روح‏الله؛ آداب الصلوة؛.. نشرآثار امام خمینی، 1370.
  17. زمانی، محمد؛ مستشرقان و قرآن؛ قم: بوستان کتاب، 1387.
  18. سیوطی، جلال‏الدین عبدالرحمن؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ چ1، تهران: سپهر، 1363.
  19. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم؛ ملل و نحل؛ تحقیق سیدمحمد کیلانی؛ مصر: مکتبة الشامله، [بی‎تا].
  20. صدوق؛ التوحید؛ قم: جامعه مدرسین قم، 1398ق.
  21. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1417ق.
  22. ـــــ؛ نهایة الحکمه؛ قم: مرکز نشر دار التبلیغ، [بی‏تا].
  23. ـــــ؛ شیعه در اسلام؛ به کوشش هادی خسروشاهی؛ قم: بوستان کتاب، 1387.
  24. ـــــ؛ مجموعه رسائل؛ قم: باقیات، 1428ق.
  25. ـــــ؛ مسائل التوحید؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1427ق.
  26. ـــــ؛ ترجمه نهایة الحکمة و تعلیقات مصباح یزدی؛ تهران: انتشارات الزهرا، 1376.
  27. طبرى، محمد بن جریر؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)؛ ط1، بیروت: دار المعرفة، 1412ق.
  28. ‏‎عرب‏ صالحی‏‏، محمد؛ تاریخی‏نگری و دین؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391.
  29. ‏‎ـــــ؛ جریان‏شناسی اعتزال نو؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393.
  30. علم ‏الهدى، على بن حسین؛ امالی المرتضى (غرر الفوائد و درر القلائد)؛ ط1، قاهره: دار الفکر العربی، 1998م.
  31. عیاشى، محمد بن مسعود؛ تفسیر العیاشی؛ ط1، تهران: المطبعة العلمیة، 1380ق.
  32. فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ تهران: نشر اساطیر، 1371.
  33. فیض کاشانی، مولا محسن؛ تفسیر صافی؛.. انتشارات صدر، 1415ق.
  34. قائمی‏نیا، علیرضا؛ «نقد تاریخیت قرآن»، فصلنامه مطالعات قرآنی؛ ش6، 1390.
  35. قمى، على بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ چ3، قم: دار الکتاب، 1363.
  36. کلانتری، ابراهیم؛ «لوح محفوظ»، نشریه مقالات و بررسیها؛.. دانشگاه الزهرا،، 1383.
  37. کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی (ط الإسلامیة)؛ چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
  38. گلی، جواد و ابوالفضل روحی؛ بررسی تطبیقی دیدگاه خلق و بشری‏‎‏بودن ‏‏قرآن در رویکرد معتزله و سروش»، مجله معرفت کلامی؛ س1، ش4، 1389.
  39. مراغى، احمد مصطفى؛ [بی‎تا]، تفسیر المراغى؛ ط1، بیروت: دار الفکر، 1389.
  40. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الطاهره؛ تهران: الاسلامیه، [بی‏تا].
  41. مصباح یزدی، محمدتقی؛ معارف قرآن؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1389.
  42. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛.. نشر صدرا، 1368.
  43. معتزلی همدانی، قاضی عبدالجبار؛ شرح اصول الخمسه؛.. دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
  44. مغنیه، محمدجواد؛ التفسیر الکاشف؛ چ1، قم: دار الکتاب الإسلامی، 1424ق.
  45. ملاحمی خوارزمی، محمود بن محمد؛ الفائق فی اصول الدین؛ تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1386.
  46. موسوى سبزوارى، عبدالاعلى؛ مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن؛ چ2، [بی‏جا]: دفتر سماحة آیت‎الله العظمى السبزوارى، 1409ق.
  47. نجفی، وجیه؛ پایان‏نامه نقد مبانی ‏تاریخ‏مندی قرآن؛ دانشکده الهیات، گروه علوم قرآن وحدیث دانشگاه تهران، 1389.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار