ماهیت‌شناسی صراط سلوک در آموزه های وحیانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه عرفان اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

اهمیت معرفت به صراط سلوک که کارکردهای انکارناپذیری در عرفان عملی خواهد داشت، امری است که سالک آگاه در صیرورت به سوی خدا، محتاج شناخت ماهیت آن می‎باشد؛ زیرا در سلوک عناصری مثل سالک، مسلک، مسلوک‏الیه و سلوک از یک سو و آغاز و انجام سلوک تا شهود از دیگرسو مطرح است؛ بنابراین یکی از پرسش‎های زیرساختی سلوک عرفانی این است که اولاً صراط سلوک چیست؟ ثانیاً مصداق آن کدام است؟ در نوشتار حاضر با روش ترکیبی (نقلی و عقلی) پاسخ پرسش یادشده داده شد و برونداد و یافته آن عبارت است از اینکه براساس معارف وحیانی و معالم حکمی- عرفانی صراط سلوک، نفس سالک مؤمن است و معرفت نفس در حدوث و بقای سیر و سلوک نقش اصلی دارد و ماهیت آن فطری، فقری، وحدانی و وجودی خواهد بود. ساختار مقاله نیز در قالب مقدمه‎ای درباره ظرفیت و ساختار وجودی انسان با هدف نیل به کمال حداکثری و فعلیت غیر قابل توقف در قوس صعود شکل یافته و آن‎گاه اهمیت، ضرورت و نقش کلیدی معرفت نفس و وحدت صراط و کثرت سبل تبیین شده است تا صیرورت و تصعید وجودی سالک در صراط سلوک تعلیل و تحلیل شود.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Nature of Path of Spiritual Wayfaring in Revealed Teachings

نویسنده [English]

  • Mohammad Javad roodgar
Associate Professor at “the Mysticism Department” in Research Institute for Islamic Culture and Thought (IICT)
چکیده [English]

The importance of knowledge about the path of the spiritual wayfaring (sulūk), which will have undeniable functions in practical mysticism, something that the conscious sufi disciple (salek) in his journey towards God needs to know its nature, because in spiritual wayfaring (sulūk), such elements are important: 1- sufi disciple (salek) 2- the place of spiritual wayfaring 3- the spiritual wayfaring to 4- spiritual wayfaring (sulūk) on the other hand, beginning and end the spiritual wayfaring (sulūk) until intuition from the other side. Therefore, one of the fundamental questions of mystical spiritual wayfaring (sulūk) is, first what is the path of spiritual wayfaring (sulūk)? Secondly, what is its extension? In the present article, the answer to the mentioned question was given with a combined method (narrative and rational) and the output and finding of it is that it can be caught and deduced in the revealed teachings and philosophical-gnostic teachings, that is, the path of spiritual wayfaring (sulūk) is the soul of pious sufi disciple (salek). and the knowledge of the soul plays a major role in the occurrence and survival of the spiritual wayfaring (sulūk), and its nature will be innate, poverty, unity and existential. The structure of the article is also in the form of an introduction about the capacity and existential structure of man with the aim of achieving maximum perfection and unstoppable actuality in the arc of ascent, and then have been explained the importance, necessity and key role of the knowledge of the soul and the unity of the path and the multiplicity of ways to should be explained and analyzed sufi disciple’s existential becoming and ascending in the path of spiritual wayfaring (sulūk).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Path
  • Spiritual Wayfaring (Sulūk)
  • The Knowledge of The Soul
  • Way
  • Becoming
  • Essence
  • Unity and Plurality
  1. *      قرآن کریم.

    **   نهج­البلاغه؛ ترجمه محمد دشتی، قم: دفتر نشر الهادی، مؤسسه چاپ الهادی، 1379.

    1. آمدی، عبدالواحد؛ غرر الحکم؛ شرح جمال‌الدین محمد خوانساری؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1373.
    2. ابن‏سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله؛ الإشارات و التنبیهات؛ با شرح خواجه نصیرالدین طوسی و قطب­الدین رازی؛ چ1، قم: مطبوعات دینی، 1384.
    3. ـــــ؛ الشفاء؛ المقسم السادس، علم النفس، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر، 1982م.
    4. ابن‏بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)؛ معانی الاخبار؛ قم: منشورات مکتبة آیت‎الله العظمی المرعشی النجفی، 1404ق.
    5. ابن­عربی، محمد ‌بن علی‌؛ الفتوحات المکیه؛ 4ج، بیروت: دار صادر، [بی‌تا].
    6. ابن‌ترکه، صائن‌الدین علی بن ترکه؛ شرح فصوص الحکم؛ تصحیح محسن بیدار؛ 2ج، قم، انتشارات بیدار، 1378.
    7. بحرالعلوم، سید محمدمهدی ­بن مرتضی؛ رسالۀ لب اللباب؛ با نقد و شرح علامه سید محمدحسین حسینی تهرانی؛ چ5، مشهد: انتشارات نور ملکوت قرآن، 1378.
    8. جوادی آملی، عبدالله علی بن موسی الرضا † و الفلسفة الالهیه؛ قم: نشر اسراء، 1374.
    9. عبدالله، جوادی آملی؛ صورت و سیرت انسان در قرآن، قم: نشر اسراء، 1369.
    10. ـــــ؛ ده مقاله پیرامون مبدأ و معاد؛ تهران: انتشارات الزهراء، 1363.
    11. ـــــ؛ ادب فنای مقرّبان: شرح زیارت جامعۀ کبیره؛ ج1-6، قم: مؤسسه اِسراء، دفتر انتشارات اسلامی، 1381.
    12. ـــــ؛ تفسیر تسنیم؛ چ1، قم: مرکز نشر اسراء، 1384.
    13. ـــــ؛ تفسیر موضوعی قرآن مجید؛ ج11، قم: مرکز نشر اسراء، 1379.
    14. ـــــ؛ تفسیر موضوعی قرآن مجید؛ ج12، چ2، قم: مرکز نشر اسراء، 1379.
    15. ـــــ؛ تفسیر موضوعی قرآن مجید؛ ج14، چ1، قم: مرکز نشر اسراء، 1379.
    16. ـــــ؛ رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه)؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1375.
    17. عروسی حویزی، عبد علی­بن جمعه؛ تفسیر نورالثقلین، تصحیح رسولی محلاتی، چ چهارم، قم: اسماعیلیان، 1373.
    18. حسن­زاده آملی، حسن؛ هزار و یک نکته؛ چ4، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1377.
    19. ـــــ؛ عیون مسائل­ النفس و سرح العیون فی شرح العیون؛ ترجمه ابراهیم احمدیان و سیدسعید بابایی؛ چ1، قم: انتشارات قیام، 1380.
    20. ـــــ؛ نصوص­الحکم بر فصوص­الحکم؛ تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1375.
    21. ـــــ؛ هزار و یک کلمه؛ ج6، چ1، قم: بوستان کتاب، 1384.
    22. حسینی تهرانی، محمدحسین؛ رساله لب ‌اللباب در سیر و سلوک اولو الالباب؛ مشهد: انتشارات علامه طباطبایی، 1421ق.
    23. ـــــ؛ رسالۀ لب­ اللباب در سیر و سلوک اولی ­الألباب؛ به کوشش سیدهادی خسروشاهی؛ چ1، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب، 1389.
    24. حر عاملی، محمد بن ­الحسن؛ وسائل ­الشیعة الی تحصیل مسائل­ الشریعة؛ ط1، بیروت: احیاء ­التراث العربی، 1412ق.
    25. خمینی، سیدروح‌الله؛ تعلیقات علی شرح فصوص ­الحکم و مصباح­ الانس؛ چ1، تهران: مؤسسۀ پاسدار اسلام، 1406ق.
    26. ـــــ؛ تفسیر سورۀ حمد؛ چ5، [بی­جا]: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378.
    27. ـــــ؛ مصباح ­الهدایة إلی ­الخلافة و الولایة؛ مقدمه سیدجلال­الدین آشتیانی؛ چ5، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1384.
    28. صدرالدین شیرازی؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1423ق.
    29. ـــــ؛ الشواهد الربوبیه فی مناهج السلوکیه؛ تصحیح و تعلیقه استاد سیدجلال‌الدین آشتیانی؛ چ3، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1380.
    30. ـــــ؛ مجموعۀ رسائل فلسفی صدرالمتألهین؛ تصحیح حامد ناجی اصفهانیِ؛ تهران، حکمت، 1385
    31. ـــــ؛ اسرار الآیات؛ مقدمه و تصحیح محمد خواجوی؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه، 1360.
    32. ـــــ؛ تفسیر القرآن ­الکریم؛ ج3-6، تصحیح محمد خواجوی؛ قم: انتشارات بیدار، 1361ش/ 1402ق.
    33. ـــــ؛ رسالۀ سه اصل؛ تصحیح و تحقیق و مقدمه حسین نصر؛ تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1381.
    34. ـــــ؛ «المسائل القدسیه»، رسائل فلسفی؛ تعلیق و تصحیح سیدجلال­الدین آشتیانی؛ چ3، قم: دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، 1362.
    35. ـــــ؛ شرح و تعلیقه بر الهیات شفا؛ تهران: انتشارات حکمت اسلامی صدرا، 1382.
    36. ـــــ؛ مبدأ و معاد؛ قم: بوستان کتاب، 1387.
    37. ـــــ؛ زاد المسافر؛ شرح سیدجلال‏الدین آشتیانی؛ مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، 1360.
    38. طباطبایى، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ بیروت: مؤسسه الاعلمی، 1393ق.
    39. ـــــ؛ رسالة الولایة؛ مقدمه حسن حسن‏زاده آملى؛ قم: بخشایش، 1381.
    40. ـــــ؛ تفسیر المیزان؛ ترجمۀ محمدباقر همدانی؛ قم: انتشارات اسلامی، 1383.
    41. طباطبایی، سیدعلی؛ حضور و مراقبه؛ قم: مطبوعات دینی، 1385.
    42. عبودیت، عبدالرسول؛ درآمدی به نظام حکمت صدرایی؛ 3جلدی، چ5، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1392.
    43. غزالی، ابوحامد محمد؛ مجموعة رسائل الامام الغزالی؛ بیروت: دار الفکر، 1416ق.
    44. القیصری، داود بن محمود؛ رسالة ­التوحید و النبوة و الولایة؛ با حواشی عارف محقق آقا محمدرضا قمشه ای، مترجم حیدر شجاعی؛ تهران، 1393.
    45. کلینی، محمد بن یعقوب؛ اصول کافی؛ چ4، بیروت: دار الصعب، دار التعارف، 1401ق.
    46. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الأئمة الأطهار؛ چ2، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403ق.
    47. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ 2جلدی، چ6، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1383.
    48. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج2، تهران: انتشارات صدرا، 1378.
    49. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج23، تهران: انتشارات صدرا، 1383.