دیانت و مدرنیّت (رویکرد نظریه ‏پردازان اجتماعی در باب رویارویی و دگرگونی دین با مدرنیته نخست و پسین)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه ادیان و فلسفه دانشگاه کاشان

2 عضو هیئت علمی موسسه عالی آموزش‌وپژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی

3 دانشجوی دکتری دانشگاه کاشان (نویسنده مسئول)

چکیده

خاستگاه تاریخی و جغرافیایی مدرنیته به اروپای سده‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی باز می‌گردد؛‌ ولی بی‌گمان تأثیر روزافزون آن تا دورترین نقاط جهان تا کنون کشیده شده و در جهت همسان‌سازی فرهنگی ملل مختلف همچنان به پیش می‌تازد. یکی از مهم‌ترین ویژگی مدرنیته از آغاز تا اواخر دهه 1960، مخالفت با دین، سنت و گذشته بوده است؛ ولی از آن زمان به بعد، به‌تدریج جهان شاهد رشد گرایش‎ها نسبت به دین و سنت بوده است؛ به گونه‏ای‏که دوره جدید را برخی پسامدرنیته نام نهاده‌اند. آنتونی گیدنز معتقد است عناصر ذاتی مدرنیته در دوره جدید حتی به صورت تشدید‏شده همچنان پابرجاست؛ زیرا گوهر مدرنیته نه ضدیت با سنت، بلکه تکثرگرایی است. این جستار پس از ذکر ویژگی‏های معرفت‌شناسی، هستی‏شناسی و جامعه‏شناسی مدرنیته به مقایسه رویکردهای دوره نخست و متأخر آن می‏پردازد و به تحلیل عوامل این تغییر جهت‏گیری از قبیل ناکامی علم در پاسخ‏گویی به پرسش‏های بنیادین بشر و معنای زندگی، تردید معرفت‏شناختی در مبانی علوم، پیدایی بحران‏های اجتماعی و روانی و حتی تغییرات در مبانی ادیان کلاسیک و پیدایی جنبش‏های نوپدید دینی و... می‏پردازد و راه نجات بحران‏های بنیانکن بشری را هم دگرگونی در مبانی علوم و فنون جدید و هم دگرگونی‏های اساسی در مبادی اندیشه دینی و سنتی می‏داند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Religiousity and Modernity (the approach of social theoreticians regarding the opposition and variety of religion with prior and later modernism)

نویسندگان [English]

  • h h 1
  • j r 2
  • kh k 3
1 دانشیار گروه ادیان و فلسفه دانشگاه کاشان
2 عضو هیئت علمی موسسه عالی آموزش‌وپژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی
3 دانشجوی دکتری دانشگاه کاشان (نویسنده مسئول)
چکیده [English]

Although the historical and geographical origin of modernism is related to the fifteenth and sixteenth centuries in Europe, but there is no doubt that it has increasingly affected the farthest places in the world till today and still moves forward to equalize the cultures of different nations. One of the most important characteristics of modernism from the beginning to the end of 1960 decade is opposition with religion, tradition and the past but from then onward, we gradually see the increasing tendency to religion and tradition in the world; such that some have named the new period as post-modernity. Antony Giddens believes the essential elements of modernism are still present and strengthened in the new period because the essence of modernism is pluralism not opposition with tradition.
This writing will compare the prior and later approaches of modernism after mentioning its epistemological, ontological and sociological characteristics and will analyze the factors which have changed this orientation such as inability of science to answer some fundamental questions of human and the meaning of life, epistemological doubt in the bases of science, formation of social and mental crisis and even changes in the basis of classic religions and formation of newborn religious movements and… and will show that changes in the bases of new technology and science and some main changes in the principles of religious and traditional thought is the way to rescue from destructive crisis of mankind.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Prior modernism
  • Later modernism
  • Secularism
  • Newborn religious movements
  • Spirituality
  1. الیاده، میرچا؛ دین‌پژوهی (دفتر دوم)؛ ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1373.
  2. آربیب، مایکل ای؛ «هراس‌های بشری و محاسبه خود»، علم و کندوکاو معنوی: تازه‌ترین نوشتارها از پیشگامان علم امروز؛ ترجمه محمدحسینملایری؛تهران: انتشارات پنگان، 1383، ص303-332.
  3. احمدی، بابک؛ معمای مدرنیته؛ تهران: انتشارات مرکز، 1377.
  4. اسپنسر، لوید؛ روشنگری: قدم اول؛ ترجمه مهدی شکیبانیا؛ تهران: انتشارات و پژوهش شیرازه، 1378.
  5. استیس، والتر. تی؛ «در بی‌معنایی معنا هست»، مجله نقد و نظر؛ ترجمه اعظم پویا؛ سال هشتم. ش29-30، 1382، ص108-123.
  6. اسمیت، برایان کانتول؛ «خداوند، تقریباً»، علم و کندوکاو معنوی: تازه‌ترین نوشتارها از پیشگامان علم امروز؛ترجمه محمدحسینملایری؛تهران: انتشارات پنگان، 1383، ص365-396.
  7. اینشتین، آلبرت؛ دنیایی که من می‌بینم؛ ترجمه فریدون سالکی؛ تهران: انتشارات پیروز، 1342.
  8. ایورت، جان ر؛ مذهب در آزمایشها و رویدادهای زندگی بشر؛ ترجمه مهدی قائنی؛ قم: انتشارات دارالفکر، 1348.
  9. برمن، مارشال؛ تجربه مدرنیته: هر آنچه سخت و استوار است دود می‌شود و به هوا می‌رود؛ ترجمه مراد فرهاد پور؛ تهران: انتشارات طرح نو، 1381.
  10. برنل، جوسلین بل؛ «علم، معنویت و دین»، علم و کندوکاو معنوی: تازه‌ترین نوشتارها از پیشگامان علم امروز؛ترجمه محمدحسینملایری؛تهران: انتشارات پنگان، 1383، ص220-201.
  11. بوبر، مارتین؛ کسوف خداوند: مطالعاتی در باب رابطه دین و فلسفه؛ ترجمه عباس کاشف و ابوتراب سهراب؛ تهران: نشر و پژوهش فرزان‌روز، 1380.
  12. حقیقی، شاهرخ؛ گذر از مدرنیته؟ نیچه، فوکو، لیوتار، دریدا؛ تهران: آگاه، 1379.
  13. دامب، سیریل؛ «آیا علم، مدرکی در مورد هدفداری جهان و وجود واقعیت متعالی ارائه می‌دهد»، علم و کندوکاو معنوی: تازه‌ترین نوشتارها از پیشگامان علم امروز؛ترجمه محمدحسینملایری؛تهران: انتشارات پنگان، 1383، ص69-92.
  14. داوری اردکانی، رضا؛ فلسفه در بحران؛ تهران: انتشارات امیرکبیر، 1373.
  15. راسل، برتراند؛ عرفان و منطق؛ ترجمه نجف دریابندی؛ تهران: انتشارات ناهید، 1386.
  16. سانداژ، آلن؛ «علم و دین: دو نهانگاه جدا، در یک خانه»، علم و کندوکاو معنوی: تازه‌ترین نوشتارها از پیشگامان علم امروز؛ترجمه محمدحسینملایری؛تهران: انتشارات پنگان، 1383، ص45-68.
  17. سودارشان، جورج؛ «یک پژوهش، یک آگاهی»، علم و کندوکاو معنوی: تازه‌ترین نوشتارها از پیشگامان علم امروز؛ترجمه محمدحسینملایری؛تهران: انتشارات پنگان، 1383، ص421-438.
  18. شایگان، داریوش؛ افسون‌زدگی جدید: هویت چهل‌تکه و تفکر سیّار؛ ترجمه فاطمه ولیانی؛ چ5، تهران: نشر و پژوهش فرزان‌روز، 1386.
  19. طالبی، ابوتراب؛ «تجدد، سنت و احیاگری»، مدرنیته، روشنفکری و دیانت (مجموعه مقالات و گفتگوها)؛ به اهتمام مجید ظهیری؛ مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1381، ص181-218.
  20. عبدالکریمی، بیژن؛ پایان تئولوژی1 (تئولوژی، عقلانیت و علوم انسانی جدید)؛ تهران: نقد فرهنگ، 1395.
  21. فردید، احمد؛ آرا و عقاید سیداحمد فردید (مفردات فردیدی)؛ به کوشش موسی دیباج؛ تهران: علم، 1386.
  22. کریمی، عبدالقاسم؛ «اسباب و زمینه‏های توهم تعارض علم و دین»، مجله کلام اسلامی؛ ش53، 1384، ص44-52.
  23. گلشنی، مهدی؛ علم و دین و معنویّت در آستانه قرن بیست و یکم؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1379.
  24. گیدردونی، عبدالحق برونو؛ «جهان بینی اسلامی و کیهان شناسی نوین»، علم و کندوکاو معنوی: تازه‌ترین نوشتارها از پیشگامان علم امروز؛ترجمه محمدحسینملایری؛تهران: انتشارات پنگان، 1383، ص113-145.
  25. گیدنز، آنتونی؛ پیامدهای مدرنیته؛ ترجمه محسن ثلاثی؛ تهران: انتشارات مرکز، 1377.
  26. ملکیان، مصطفی؛ «بی‌دلیلی بی‌معنایی»، مجله نقد و نظر؛ سال هشتم، ش31-32، 1382، ص77-94.
  27. ـــــ؛ راهی به رهایی: جستارهایی در باب عقلانیت و معنویت؛ تهران: انتشارات نگاه معاصر، 1387.
  28. موسوی، محمود؛ «معنای زندگی، گزارشی از یک کتاب»، مجله نقد و نظر، سال هشتم، ش29-30، 1382، ص217-265.
  29. نوروزی، محمدجواد؛ «نشان‌واره‌های سکولاریزاسیون (عرفی‌شدن)»، مجله حکومت اسلامی؛ ش51، 1388، ص99-131.
  30. وست، ویلیام؛ روان درمانی و معنویت؛ ترجمه شهریار شهیدی و سلطانعلی شیرافکن؛ تهران: انتشارات رشد، 1383.
  31. ولف، سوزان؛ «معنای زندگی»، مجله نقد و نظر؛ ترجمه محمدعلی عبداللهی؛ سال هشتم، ش29-30، 1382، ص28-37.
  32. وولف، دیوید ام؛ روان‌شناسی دین؛ ترجمه محمد دهقانی؛ تهران: انتشارات رشد، 1386.
  33. ویلم، ژان پل؛ جامعه‌شناسی ادیان؛ ترجمه عبدالرحیم گواهی؛ تهران: انتشارات علم، 1386.
  34. هابرماس، یورگن؛ «مدرنیته پروژه‌ای ناتمام»، مدرنیته و مدرنیسم (مجموعه مقالاتی در سیاست، فرهنگ و نظریه اجتماعی)؛ ترجمه و تدوین حسینعلی نوذری؛ تهران: انتشارات نقش جهان، 1379.
  35. همیلتون، ملکم؛ جامعه‌شناسی دین؛ ترجمه محسن ثلاثی؛ تهران: انتشارات ثالث، 1387.
    1. Geertz, C.; The Interpretation of Cultures: Selected Essays; New York: Basic Books, 1973.
    2. Heelas, Paul & Linda Woodhead & others; The Spiritual Revolution, Why Religion is Giving Way to Spirituality; Blackwell, Oxford: Blackwell, 2005.
    3. Jojnstone, Ronald; Religion in society: a sociology of religion; 3rd ed, Prentice Hall  in Englewood Cliffs, 1988.