علل معنوی و کیفیت سازگاری آن با قانون علیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

علل معنوی یا غیبی و مصادیق واقعی آن، سازکار تأثیر آن، کیفیت تعامل آنها با علل مادی و چگونگی تبیین آن مطابق با اصل ضروری علیت، همچنین کیفیت سازگاری آن با قواعد فلسفی که در باب علیت است، از مسائلی است که اخیراً با همه‌گیری بیماری واگیردار کووید 19 دوباره مورد بحث محافل مختلف علمی و حتی ژورنالیستی واقع گردیده است. در این مقاله به برخی حیثیت‌های علل غیبی پرداخته می‌شود. دو سؤال اصلی که این مقاله در پی پاسخ به آن است، عبارت است از: یکم- تعریف علل غیبی و مشخصات آن چیست؟ دوم- علل غیبی چگونه با «قاعده فلسفی الواحد» که دو سویه دارد و «قاعده فلسفی لزوم سنخیت بین علت و معلول» سازگارند؟ از نگاه این مقاله علل غیبی آن دسته علل هستند که قابل تبیین مادی و تجربی حسی نیستند و عقل بشر از تبیین کیفیت تأثیر آنها ناتوان است. این علل هم می‌توانند در طول علل طبیعی باشند، هم در عرض آن و هم ناقض آن و هم مؤثر بالاستقلال. همچنین در این مقاله اثبات خواهد شد جریان علل و اسباب معنوى نیز مثل علل مادی در چرخه اصل ضرورى علیت گنجیده و در تنافى با آن نیست. علل غیبی با برگرداندن آنها و هم آنچه به عنوان علل طبیعی شناخته می‌شود، به علل اعدادی و علیت تشأنی هیچ منافاتی با سه قاعده فلسفی فوق نخواهند داشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Spiritual causes and the quality of its compatibility with the law of causality

نویسنده [English]

  • Mohammad Arabsalehi
Associate Professor at "The logic of understanding religion Department" of the Research Institute for Islamic Culture and Thought (IICT).
چکیده [English]

Spiritual or on seen causes and their real examples, the mechanism of their effect, the quality of their interaction with material causes and how to explain it according to the necessary principle of causality, as well as the quality of their compatibility with philosophical rules about causality, are issues that have recently with the epidemic of Covid 19 infectious disease, it has been discussed again in various scientific and even journalistic circles. In this article, some aspects of on seen causes are discussed. The two main questions that this article seeks to answer are: first, what is the definition of secret causes and its characteristics? Second, how are the secret causes compatible with the "philosophical rule of oneness" which has two aspects and the "philosophical rule of the necessity of compatibility and cognation between cause and effect"? From the point of view of this article, secret causes are those causes that cannot be explained materially and empirically and sensibly, and human intellect is incapable of explaining the quality of their effect. These causes can be both during the causes and in the width, and antithetical, as well as effective with independence. In this article, it will also be proved that the flow of spiritual causes, like material causes, is included in the cycle of the necessary principle of causality and is not in contradiction with it. The secret causes, by returning them, as well as what is known as natural causes, to introductory and material causes and disposition (Tashaun); will have no conflict with the above three philosophical rules. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Secret Causes
  • Compatibility
  • Causality
  • Numerical Causes
  • Rule of Oneness
  1. *     قرآن کریم.

    **   نهج‌البلاغه؛ صبحی صالح؛ چ1، قم: هجرت، 1414ق.

    1. ‌ابن‌بابویه القمى (صدوق)، محمد ‌بن ‌على؛ من‌ لا‌یحضره الفقیه؛ طهران: دار ‌الکتب ‌الاسلامیه، 1410ق.
    2. ابن‎رشد، محمد؛ تهافت التهافت؛ چ1، بیروت: دار الفکر، 1993م.
    3. ابن‎سینا، حسین بن عبدالله؛ الاشارات و التنبیهات؛ تهران: دفتر نشر کتاب، 1403ق.
    4. تفتازانی، سعدالدین؛ شرح المقاصد؛ قم: انتشارات الشریف الرضی، 1409ق.
    5. تمیمى آمدى، عبدالواحد؛ غرر الحکم و درر ‌الکلم؛ چ1، بیروت: مؤسسه اعلمى للمطبوعات، 1407ق.
    6. جرجانی، سیدشریف؛ شرح المواقف؛ قم: انتشارات الشریف الرضی، 1415ق.
    7. جوادی آملی، عبدالله؛ رحیق مختوم؛ چ1، قم: مرکز نشر اسراء، 1376.
    8. حرّ عاملى، محمد ‌بن ‌الحسن؛ وسایل ‌الشیعه؛ ط6، طهران: مکتبة ‌الاسلامیة ، 1403ق.
    9. خرمشاهى، بهاء‌الدین؛ جهان غیب و غیب جهان؛ چ1، تهران: انتشارات کیهان، 1365.
    10. ری شهری، محمد؛ الحج فى السنّة، ط1، طهران: المشعر،1417ق.
    11. سروش، عبدالکریم؛ بسط تجربه نبوى؛ چ1، تهران: مؤسسه فرهنگى صراط، 1378.
    12. ـــــ؛ «خدا به هر دردی نمی‎خورد»، 28 اسفند 1398، موجود در: zeitoons.com.
    13. شریعتی، محمدتقی؛ وحی و نبوت؛ تهران: حسینیه ارشاد، 1349.
    14. صدر‌المتألّهین، محمد؛ الاسفار ‌الاربعه؛ تهران: انتشارات مصطفوى، 1379.
    15. ـــــ؛ تفسیر القرآن الکریم؛ چ2، قم: نشر بیدار، 1366.
    16. طالقانى، سید محى‏الدین؛ آثار ‌الاعمال؛ چاپ اتحاد، 1336.
    17. طباطبایى، محمد‌حسین؛ اصول ‌فلسفه و روش رئالیسم؛ چ6، تهران: انتشارات صدرا، 1377.
    18. ـــــ؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ 20 جلدی، ط2، بیروت: مؤسسة ‌الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
    19. ـــــ؛ نهایة ‌الحکمه؛ قم: مؤسسة ‌النشر‌ الاسلامى، 1404ق.
    20. طریحى، فخرالدین؛ مجمع ‌البحرین؛ بیروت: دار و ‌مکتبة الهلال، 1989م‏.
    21. عرب صالحی، محمد؛ غیب و زندگی؛ چ1، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1394.
    22. العروسى الحویزى، عبد‌على ‌بن ‌جمعة؛ تفسیر نور‌الثقلین؛ 5 جلدی،4، قم: اسماعیلیان، 1415ق.
    23. غزالی، محمد؛ تهافت ‌الفلاسفه؛ تحقیق سلیمان ‌دنیا؛ ط4، قاهره، دار ‌المعارف، [بی‎تا].
    24. فیض کاشانى، ملامحسن؛ الصافى فى تفسیر ‌القرآن؛ چ6، طهران: المکتبة ‌الاسلامیه، 1362ق.
    25. فیض‌کاشانى، محمد‌محسن ‌بن ‌‌شاه‌مرتضى؛ الوافی؛ 26 جلدی، چ1، کتابخانه امام امیر‌المؤمنین على† اصفهان، 1406ق.
    26. القندوزى الحنفى، حافظ سلیمان ‌بن‌ ابراهیم؛ ینابیع ‌المودّه؛ ط1، قم: انتشارات الشریف الرضى، 1371ش/ 1413ق.
    27. کلینی، محمد بن ‌یعقوب؛ الکافی؛ ترجمه سیدجواد مصطفوی؛ تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، [بی‎تا].
    28. مجلسى، محمّدباقر؛ بحار ‌الانوار؛ چ2، تهران: المکتبة الاسلامیه.
    29. ـــــ؛ مرآة ‌‌العقول؛ چ3، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1370.
    30. مصباح یزدى، محمد‌تقى؛ آموزش فلسفه؛ چ1، تهران: سازمان تبلیغات اسلامى، 1365.
    31. ـــــ؛ تعلیقه على ‌نهایة‌ الحکمه؛ چ1، قم: مؤسسة فى ‌طریق ‌الحق، 1405ق.
    32. ـــــ؛ معارف قرآن؛ چ2، قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام‌خمینى، 1378.
    33. ‏مطهرى، مرتضى؛ امدادهاى غیبى؛ چ7، تهران: انتشارات صدرا، 1374.
    34. ـــــ؛ انسان و سرنوشت؛ چ7، تهران: انتشارات صدرا، 1367.
    35. ـــــ؛ نبوّت؛ چ5، تهران: انتشارات صدرا، 1378.
    36. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ ج4، چ7، تهران: صدرا، 1384.
    37. شیخ مفید، محمد بن ‌نعمان؛ الاختصاص؛ بیروت: مؤسسه ‌الاعلمى للمطبوعات، 1402ق.
    38. موسوى جزایرى ناجى، سید‌هاشم؛ آثار ‌الاعمال الصالحة فى دار ‌الدنیا؛ قم: مطبعة سیدالشهداء، 1371.