بررسی کاربست نظریات جامعه شناختی در مطالعه حدیث شیعه از سوی مستشرقان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

مطالعات دین‌پژوهی در قرون اخیر، به‌ویژه در مراکز آکادمیک غربی به سوی استفاده از روش‎های پژوهش در علوم انسانی و تجربی میل داشته است. رویکرد جامعه‎ شناختی یکی از روش‏ هایی است که در مطالعات ادیان به کار گرفته می‏شود. برداشت اولیه از این مفهوم به‎کارگیری آنها در مطالعات مردم‏شناختی و جوامع اسلامی است؛ اما غربیان این روش‏ها را فراتر از جوامع در مطالعه متون دینی هم به کار گرفته اند. حدیث شیعه با اینکه بسیار با تأخیر موضوع مطالعه مستشرقان واقع شد، در برخی آثار با این رویکرد بررسی شده است. این پژوهشگران منابع حدیثی شیعی، بسترهای تدوین، تطور یا جعل حدیث را بررسی کرده‌اند. در این میان سه محور بررسی کاربست نظریات مردم‌شناسی، جامعه‌ شناسی معرفت و پدیدارشناسی قابل بازشناسی است. این مقاله در صدد است به بررسی آثاری بپردازد که با این روش به مطالعه حدیث شیعه پرداخته‌اند. رویکرد مقاله در مطالعه این آثار توصیفی- تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A study of the application of sociological theories in the study of Shiite hadith by Orientalists

نویسنده [English]

  • Morteza Maddahi
Assistant Professor of the Research Institute of Al-Mustafa International.
چکیده [English]

Religious studies in recent centuries, especially in Western academia, have tended to apply methods of humanities and experimental sciences. The sociological approach is one of the methods used in the study of religions. The initial understanding of this concept is their application in the study of anthropology and Islamic societies; But Westerners have used these methods beyond the societies in the study of religious texts. Shiite hadith has been the subject of Oriental studies after 1950. These scholars have studied the sources of Shiite hadith, its history and compellation. Among the studies related to sociological methods application anthropology theories, sociology of knowledge and phenomenology are recognizable. This article intends to examine the works that have studied the Shiite hadith in this way. The approach of the article in studying these works is descriptive-analytical.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious studies
  • Hadith Studies
  • Orientalists
  • Sociology of Religion

مراجع

  1. ابن‏شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی؛ مناقب آل ابی‏طالب؛ قم: انتشارات علامه، 1379.
  2. ابن‏شهرآشوب مازندرانی؛ مناقب آل ابی‏طالب؛ بیروت: دار الاضواء، 1412ق.
  3. اشتارک، ورنر؛ «جامعه‏شناسی معرفت»، ترجمه حسین اژدری‏زاده؛ معرفت؛ ش20، فروردین 1376.
  4. امیرمعزی، محمدعلی؛ «صفار قمی و کتاب بصائر الدرجات»، ترجمه ابوالفضل حقیری قزوینی؛ فصلنامه امامت پژوهی؛ س1، ش4، زمستان 1390.
  5. پرسنده، محمداعظم؛ «بررسی سیاستهای مذهبی متوکل عباسی»، تاریخ در آینه پژوهش؛ ش21، 1388.
  6. توکل، محمد؛ جامعه‌شناسی علم؛ چ1، تهران: نص، 1370.
  7. جازاری معمویی، سعید؛ «روش‏شناسی شیعه‏شناسی پروفسور محمدعلی امیرمعزی»، نامه ایران و اسلام؛ ش6، پاییز 1392.
  8. جعفریان، رسول؛ «زمینه‏های قرابت شیعه و معتزله در قرن سوم»، مجموعه مقالات کنگره شیخ مفید؛ ش95، 1371.
  9. ـــــ؛ صفویه در عرصه دین فرهنگ و سیاست؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389.
  10. ـــــ؛ «هشام بن حکم و معتزله»، مجموعه مقالات کنگره شیخ مفید؛ ش95، 1371.
  11. جعفی، مفضل بن عمر؛ الصراط المنسوب الی المفضل بن عمر الجعفی؛ تحقیق المنصف بن عبدالجلیل؛ بیروت انتشارات دارالمدار الاسلامی، 2005م.
  12. جلالی، مهدی و دیگران؛ «بازخوانی دیدگاه رجال‏شناسان متقدم و متأخر درباره مفضل بن عمر جعفی»، کتاب قیم، ش13، پاییز و زمستان 1394.
  13. جوادی، قاسم؛ تأثیر اندیشه‏های کلامی شیعه بر معتزله«، فصلنامه هفت آسمان، ش1، 1378.
  14. حسینی طباطبائی، مصطفی؛ نقد آثار خاورشناسان؛ تهران: نشر چاپخش، 1375.
  15. حیدری، حسن؛ «مفضل بن عمر و جریان تفویض»، تحقیقات کلامی؛ ش6، پاییز 1393.
  16. خاتمی، محمود؛ «پدیدارشناسی دین: زمینه‏ها»، قبسات؛ ش27، بهار 1382.
  17. درام، محمود؛ «انواع ادبی»، مجله شناخت؛ ش33، بهار 1381.
  18. رابسون، جمیز؛ «اسناد در روایات اسلامی»، ترجمه مرتضی شوشتری؛ علوم حدیث؛ ش45-46، پاییز و زمستان 1386.
  19. رحمتی، محمدکاظم؛ «مفضل بن عمر جعفی و کتاب الصراط منسوب به او»، کتاب ماه دین؛ ش102-203، فروردین و اردیبهشت 1385.
  20. ساچدینا، عبدالعزیز؛ روش‌شناسی مطالعات اسلامی در غرب: گفتارهایی از عبدالعزیز ساشادینا‏‫؛ تدوین و نگارش یاسر عسگری، ‌رسول نوروزی‌ فیروز؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی‏‫، ۱۳۹۳.
  21. سبحانی، جعفر؛ »تفاوتهای جوهری دو مکتب کلامی: شیعه و معتزله»، مجله کلام اسلامی؛ ش2، 1371.
  22. سخایی، مژگان؛ «پدیدارشناسی دین»، فصلنامه حکمت سینوی (مشکواه النور)، ش24-25، بهار و تابستان 1383.
  23. سروش، عبدالکریم؛ فربه‌تر از ایدئولوژی؛ چ5، تهران: انتشارات صراط، 1376.
  24. صالحی، محمدعلی؛ «بررسی اجمالی آثار منسوب به مفضل بن عمر جعفی»، مجله بساتین؛ س1، ش1-2، بهار و تابستان 1393.
  25. صدوق، محمد بن علی؛ من لایحضره الفقیه؛ تحقیق علی‎اکبر غفاری؛ قم: نشر اسلامی، 1404ق.
  26. طباطبائی، سیدمحمدکاظم؛ منطق فهم حدیث؛ قم: انتشارات موسسه امام خمینی، 1390.
  27. طوسی، محمد بن حسن؛ الفهرست؛ تحقیق جواد قیومی؛ قم: مؤسسه نشر الفقاهه، 1417ق.
  28. ـــــ؛ اختیار معرفه الرجال؛ قم: مؤسسه آل البیت، 1382.
  29. ـــــ؛ المبسوط فی فقه الامامیه؛ تهران: المکتبه المرتضویه، 1387.
  30. فرضی، حمیدرضا و فرناز فخیمی؛ «ریخت‌شناسی هفت‌خوان رستم از شاهنامۀ فردوسی بر اساس نظریه ولادیمیر پراپ»، پژوهشنامه ادب حماسی؛ ش16، زمستان 1392.
  31. کربن، هانری؛ فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی؛ ترجمه جواد طباطبایی؛ تهران: انتشارات توس، 1369.
  32. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تحقیق علی‌اکبر غفاری؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1363.
  33. کوپا، فاطمه و عاطفه سادات موسوی؛ «تجزیه و تحلیل حکایاتی از کوش‎نامه بر اساس نظریه ولادیمیر پراپ»، مطالعات داستانی؛ ش1، تابستان 1389.
  34. مفید، محمد بن محمد؛ الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد؛ تحقیق مؤسسه آل البیت لتحقیق التراث؛ بیروت: دار المفید، 1414ق.
  35. ـــــ؛ تصحیح الاعتقاد؛ تهران: روشنای مهر، 1388.
  36. موسوی گیلانی، سیدرضی؛ «دیدگاه پدیدارشناسانه هانری کربن به دکترین مهدویت»، فصلنامه انتظار موعود؛ ش17، پاییز و زمستان 1384.
  37. مولکی، مایکل؛ علم و جامعه‌شناسی معرفت؛ حسین کچوئیان؛ تهران: نی، 1384.
  38. نجاشی، ابی‎العباس احمد بن علی؛ رجال النجاشی؛ قم: موسسه النشر الاسلامی، 1374.
  39. نیومن، اندرو؛ دوره شکل‎گیری تشیع دوازده‎امامی: گفتمان حدیثی میان قم و بغداد؛ ترجمه مهدی ابوطالبی و محمد رضا امین؛ قم: موسسه شیعه شناسی، 1385.
  40. هاشمی، سیداحمد؛ «جامعه‏شناسی معرفت ماکس وبر»، مجله معرفت؛ ش45، شهریور 1380.
  41. همیلتون، ملکم؛ ترجمه محسن ثلاثی؛ جامعه‌شناسی دین؛ تهران: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان، 1381.
  42. واخ، یواخیم؛ جامعه‌شناسی دین؛ ترجمه جمشید آزادگان؛ تهران: سمت، 1387.
  43. ولایتی، علی‏اکبر؛ «مقدمه‏ای بر ارتباط کلامی معتزله و شیعه»، کیهان فرهنگی؛ ش97، اردیبهشت 1372.
    1. Amir-Moezzi, Mohammad Ali; The Emergence of Gnosis: A Monograph on Knowledge Compiled by al-Saffar al-Qummi in The Silent Qur’an & the Speaking Qur’an; Translated by Eric Ormsby; New York: Columbia University Press, 2016.
    2. ـــــ; “Al-Saffar al-Qummi (d. 290/902-3) et son Kitab basa’ir al-darajat”, Journal Asiatique; vol. CCLXXX (3-4), 1992, pp.221-250.
    3. ـــــ; The Silent Qur'an and The Speaking Qur'an: Scriptural Sources of Islam Between History and Fervor; with contributions by Etan kohblberg, Hasan Ansari, Translated by Eric Ormsby; New York: Columbia University Press, 2016.
    4. Asatryan M.; Heresy and Rationalism in Early Islam: The Origins and Evolution of the Mufaḍḍal-Tradition [Doctor of Philosophy]; Yale University, 2012.
    5. Brunner, Rainer; “The Role of Hadith as Cultural Memory in Shi’a”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam; 30, 2005, S.318–360.
    6. Buckley, R.; “The morphology and significance of some Imami Shi'ite traditions”, Journal of Semitic Studies; fall, Vol.52 (2), 2007, pp.301-334.
    7. Daftary, Farhad and Miskinzoda, Gurdof (editors); The Study of Shi'i Islam: History, Theology and Law, (Shi'i heritage series); I.B. Tauris, London, 2013.
    8. Hargrove, Barbara; The sociology of religion: classical and contemporary approaches, Harlan Davidson, 1989.
    9. Madelung, Wilferd; “Early Imami Theology as Reflected in the Kitab al-kafi of al-Kulayni”, in The study of Shia Islam; Edited by Farhad Daftary and Meskinzoda; pp.465-474.
    10. Newman Andrew J.; The formative period of Twelver Shīʻism: Hadīth as discourse between Qum and Baghdad; Richmond, Surrey: Curzon; 2000.
    11. Ritzer, George; Blackwell encyclopedia of sociology; Australia, 2008.
فصلنامه علمی پژوهشی قبسات
دوره 25، شماره 96 - شماره پیاپی 96
فصلنامه علمی در حوزة فلسفه دین و کلام جدید‏ شماره 96/ سال بیست‌وپنجم/ تابستان 1399
مرداد 1399
صفحه 261-296

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار