تحلیل و بررسی طبیعت‌گرایی دینی مبتنی بر الهیات پویشی (با تأکید بر اندیشه‌های گریفین)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه سمنان.

چکیده

امروزه طبیعت­ گرایی دینی یکی از رویکردهای بارز در الهیات فلسفی معاصر به شمار می­آید که از آن قرائت­های مختلفی ارائه شده است. در این میان طبیعت­ گرایی دینی مبتنی بر الهیات پویشی که ریشه در فلسفۀ پویشی وایتهد دارد و نماینده بارز آن گریفین است، از جایگاه بس مهمی برخوردار است؛ چراکه تلاش می­کند با عبور از طبیعت­ گرایی حداکثری از یک سو و عبور از فراطبیعت­ گرایی دینی از دیگر سو، طرحی نو را دراندازد که با شرایط جهان پسامدرن سازگاری داشته باشد. مقالۀ حاضر بر آن است اولاً نشان دهد چگونه گریفین به این طرح یا الگوی الهیاتی رسیده است. ثانیاً مهم­ترین مشخصه­ های این رویکرد الهیاتی را در مقایسه با فراطبیعت ­گرایی دینی و طبیعت گرایی حداکثری معلوم سازد. ثالثاً با نگاهی نقادانه نشان دهد این رویکرد هرچند از حیث سازگاری با علم پسامدرن توفیقاتی داشته است، با چالش­ هایی روبه ‏روست از قبیل بی ‏توجهی به داده ­های ذاتاً دینی به­ ویژه وحی و متون مقدس، ناسازگاری در درک وجود خدا از حیث حضور عناصری فراطبیعت­ گرایانه و تعارض با عقلانیت معتدل یا انتقادی. افزون بر اینها در مقایسه با الگوی برگرفته از حکمت صدرایی، نمی­تواند تبیین قانع‏ کننده­ای از رابطۀ خدا و جهان و فاعلیت خداوند به دست دهد که مقبولیت عام پیدا کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis and Investigation of Religious Naturalism based on Dynamic Theology (with Emphasis on Griffin's Thoughts)

نویسنده [English]

  • Rostam Shamohammadi
Assistant professor at “The Religions & mysticism Department” of Semnan University.
چکیده [English]

Today, religious naturalism is one of the prominent approaches in contemporary philosophical theology, from which various readings have been presented. The religious naturalism based on dynamic theology, which is rooted in Whitehead's dynamic philosophy and is a prominent representative of Anne Griffin, has a very important position, because she tries to overcome maximal naturalism on the other hand, and overcoming religious supernaturalism, on the other hand, will introduce a new plan that is compatible with the conditions of the postmodern world. This article aims to firstly show how Griffin arrived at this theological plan or model. Secondly, to clarify the most important characteristics of this theological approach in comparison with religious supernaturalism and maximal naturalism. Thirdly, with a critical view, show that although this approach has been successful in terms of compatibility with postmodern science, it faces challenges such as neglecting essentially religious teachings, especially revelation and scriptures, inconsistency in understanding the existence of God in terms of Presence of supernatural elements, and conflict with moderate or critical rationality. In addition to these, compared to the model derived from Sadra's philosophy, it cannot provide a convincing explanation of the relationship between God and the world and God's agency that will gain general acceptance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Naturalism
  • Religious Supernaturalism
  • Religious Naturalism based on Dynamic Theology
  • Philosophy and Dynamic Theology
  • Postmodern Theology
  1. باربور، ایان؛ دیدار دانش و دین؛ ترجمۀ یوسف نوظهور و حسن اکبری بیرق؛ انتشارات فروزش، 1397.
  2. بوخنسکی، ام؛ فلسفۀ معاصر اروپایی؛ ترجمۀ شرف­الدین خراسانی (شرف)؛ انتشارات علمی و فرهنگی، 1379.
  3. پترسون، مایکل و دیگران؛ عقل و اعتقاد دینی؛ ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی؛ چ1، انتشارات طرح نو، 1376.
  4. دهباشی، مهدی؛ هستی­شناسی و شناخت­شناسی ملاصدرا و وایتهد؛ چ1، نشر علم، 1386.
  5. ساجدی، علی­محمد؛ «صدرالمتألهین شیرازی و نحوۀ فاعلیت حق تعالی در نظام آفرینش؛ رابطۀ خدا و جهان از نظر صدرای شیرازی»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز؛ دوره اول، ش1 (پیاپی 10)، بهار 1383، ص41-62.
  6. سعیدی مهر، محمد و شهناز شایان­فر؛ «تعالی و حلول در فلسفه ملاصدرا»، خردنامه صدر؛ ش51، بهار 1388، ص64-77.
  7. شامحمدی، رستم؛ درآمدی بر فلسفه و الهیات پویشی؛ چ1، انتشارات دانشگاه سمنان، 1392.
  8. ــــــ؛ «تحلیل و بررسی راه حل الهیات پویشی در برون‏رفت از تعارض بین علم و دین (با تأکید بر اندیشه­های گریفین)، مجلۀ ادیان و عرفان؛ س50، ش1، بهار و تابستان 1396، ص47-74.
  9. شیرازی (صدرالمتألهین)، صدرالدین محمد؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه؛ تصحیح، تحقیق و مقدمه مقصود محمدی؛ انتشارات بنیاد حکمت صدرا، 1380.
  10. ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه؛ بیروت: دار احیاء التراث، 1981م.
  11. ـــــ؛ الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکی؛ با حواشی حکیم محقق حاج ملامهدی سبزواری، تعلیق و تصحیح و مقدمه سیدجلال الدین آشتیانی؛ نشر دانشگاهی،
  12. گریفین، دیوید ری؛ خدا و دین در جهان پسامدرن؛ ترجمۀ حمیدرضا آیت­اللهی؛ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1388.
  13. نراقی، احمد؛ رسالۀ دین شناخت؛ چ1، انتشارات طرح نو، 1378.
  14. Cobb, John and David Ray Griffin; Process Theology: An Introductory Exposition; Philadelphia: Westminister Press, 1976.
  15. Crosby, Donald A. and, Jerome A. Stone; Routledge Handbook of Religious naturalism; First published, Routledge, 2018.
  16. Culp, John; "Panentheism", In: Stanford Encyclopedia of Philosophy; First published Thu Dec 4, 2008, substantive revision Sat Jun 3, 2017.
  17. Flanagan, Owen; "Varieties of Naturalism" in The Oxford Handbook of Religion and Science; ed Philip Clayton and Zachery Simpson; New York: Oxford University Press, 2009).
  18. Griffin, David Ray, William A. Beardslee, and Joe Holland; Varieties of Postmodern Theology; Albany: State University o f New York Press, 1989.
  19. Griffin, David Ray; Unsnarling the World-Knot: Consciousness, Freedom, and the Mind-Body Problem; Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 1998.
  20. _____; Religion and Scientific Naturalism: Overcoming the Conflicts; State University of New York, 2000.
  21. _____; "Creation out of Nothing, Creation out of Chaos, and the Problem of Evil" in Encountering Evil: edited by Stephen T. Davis; 2nd edn Philadelphia: Westmin-ster/ John Knox, 2001a.
  22. _____: Reenchantment Without Supernaturalism: A Process Philosophy o f Religion; Ithaca, N. Y: Cornell University Press, 2001b.
  23. Stone, Jerome A; Religious naturalism Today: The Rebirth of a Forgotten Alternative; State University New York Press, 2008.
  24. Whitehead, Afred North; Process and Reality; Macmillan, 1957.